Yıllara Yaygın İnşaat Faaliyetinde Maliyet Hesapları ve İşleyişi

Maliyet hesapları, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır190.

Tek Düzen Muhasebe Sisteminde uygulamada esneklik sağlanması için maliyet hesapları 7/A ve 7/B olmak üzere 2 seçenek halinde hazırlanmıştır.

3.3.12.1. Yıllara Yaygın İnşaat Taahhüt ve Onarım İşlerinde 7/A Seçeneği

7/A seçeneğinde giderler esas defterlerde fonksiyon esasına göre izlenir. Eş zamanlı kayıt yönteminin önerildiği giderler yapıldıkları anda ilgili defteri kebir hesaplarına fonksiyon esasına yardımcı defterler de hem çeşit esasına hem de ilgili gider yerlerine göre izlenir. Gider çeşitlerinin izleneceği yardımcı defter kayıtlarının giderlerin ait olduğu gider yerini de gösterecek şekilde tutulması durumunda eş zamanlı kayıt yönteminin amacına uygun şekilde yürütülmüş olacaktır. Eş zamanlı kayıt yönteminde giderler, hem fonksiyonlarına, hem çeşitlerine hem de gider yerlerine göre izlendiğinden, muhasebe kayıtlarının azaltılmasına ve her kademenin üretim ve hizmet maliyetinin belli bir düzen içerisinde oluşturulmasına olanak sağlamaktadır.

7/A seçeneğinde yıllara yaygın inşaat faaliyeti ile ilgili maliyet hesapları aşağıdaki gibi bölümlenmiştir.

74 – Hizmet Üretim Maliyeti

740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı

741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı

742- Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesabı 75 – Araştırma Geliştirme Giderleri

750 - Araştırma Geliştirme Giderleri Hesabı

751 - Araştırma Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı 752 - Araştırma Geliştirme Giderleri Farkları Hesabı

76 – Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri

760 - Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı

761 - Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı 762 - Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri Farkları Hesabı 77 – Genel Yönetim Giderleri

770 - Genel Yönetim Giderleri Hesabı

771 - Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı 772 - Genel Yönetim Giderleri Farkları Hesabı 78 – Finansman Giderleri

780 - Finansman Giderleri Hesabı

781 - Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı 782 - Finansman Giderleri Farkları Hesabı ¾ 740 Hizmet Üretim Maliyeti

İnşaat işleri sonucu ortaya bir ürün çıkmaktadır. İnşaat işi esas olarak bu ürünü üretmektir. İnşaat taahhüt işletmeleri, başkalarına ait bir malın üretimini yapmaktadır. İnşaat taahhüt işletmeleri, tarafından ortaya çıkarılan ürün, müşterinin istediği şekilde ve istediği malzemelerden üretilen bir üründür. İnşaat şirketinin buradaki görevi, müşterisinin istek ve beklentilerini karşılamaktır. Bu nedenle inşaat taahhüt işi bir hizmet üretimidir. Muhasebe Sistemi Uygulamaları Genel Tebliği, inşaat taahhüt ve onarım işletmelerinin yaptığı işi, hizmet ifası olarak değerlendirmiştir. Buna bağlı olarak da, hizmet işletmeleri olan inşaat taahhüt işletmelerinde, 710 ilk madde malzeme giderleri, 720 direkt işçilik giderleri, 730 genel üretim giderleri hesapları kullanılmaz, inşaat taahhüt işleri ile ilgili olarak ortaya çıkan maliyetlerin, 740 hizmet üretim maliyeti hesabında izlenmesi gerekmektedir.

Hizmet üretim maliyeti hesabı eş zamanlı kayıt yöntemine göre işletilir. İnşaatlarla ilgili olarak bu hesaba kayıt yapılırken gider yerleri (inşaatlar) ve gider

çeşitleri açısından da kayıt yapılır. Her inşaat onarım işi bir gider yeri olarak işlem görür191.

Hizmet işletmelerinde üretilen hizmetler için yapılan giderlerin fiili tutarları bu hesabın borç tarafına kaydedilir. Dönem sonlarında bu hesap 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma hesabı ile karşılaştırılarak kapatılır. Yılsonunda hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabında izlenen inşaat onarım işi tamamlandıysa, satılan malın maliyeti hesabına aktarılır. Tamamlanmayan inşaat ve onarım işlerinin maliyetleri ise, yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyeti hesabına aktarılarak, işletmenin bilançosunda varlıkları arasında gösterilir.

Hizmet üretim maliyeti bir üretim hesabı olduğu için bu hesapta yalnızca üretime giren girdilerin maliyetleri bulunur. İnşaat üretiminde, demirin döşenmesi, betonun dökülmesi, tuğlanın örülmesiyle sabit olan yapı oluşur. Hizmet üretim maliyeti hesabına giren bir malzeme duvar olmuş demektir. Bu hesapta, inşaat işinin içine doğrudan giren malzemeler, işçilik ve benzeri girdilerin maliyeti kaydedilir. Doğrudan işçilik maliyeti, bu inşaat işi için şantiyede çalışan işçilerin maliyetidir. Doğrudan gelerek inşaat işinin içine giren maliyetler ise, herhangi bir şekilde depolanmadan yapının içine girmek durumunda olan hazır beton, elektrik, su gibi girdilerdir. Bir malzemenin bu hesaba girdikten sonra sağlam olarak çıkması ancak iki şekilde mümkün olur. Birincisi, hizmet olarak işverene teslim edilen yapı, ikincisi ise, üretim artıkları yani hurdalardır. Örneğin, duvarın içine girmiş olan demirin bir daha inşaat demiri olarak kullanılması mümkün değildir. Yapının içine giren ve daha sonra çıkan demir, artık demir değil, hurdadır. Hizmet üretim maliyeti hesabından çıkan demir, çimento benzeri gibi malzemeler yanlış muhasebe kaydının yapıldığını gösterir. Bu kayıt ya bir düzeltme kaydıdır ya da işlemin kendi yanlıştır. Öncelikle depolanabilir nitelikteki bütün malzemeler, stok hesabına kaydedilmeli, fiilen kullanıldıkça, hizmet üretim maliyeti hesabına kaydedilmelidir192.

¾ 741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı

Bu hesap hizmet maliyetini oluşturan giderlerin 622 Hizmet Üretim Maliyeti hesabına ve taahhüt işleri yapan inşaat işletmelerinde ise yapımına devam edilen inşaatların, dönem içinde oluşan inşaat maliyetlerinin inşaat tamamlanıncaya kadar

191 _{Çankaya, s. 168.} 192 _{Yılmaz, s. 367.}

biriktirilmesini sağlamak için, dönem sonlarında 170 – 177 yıllara yaygın inşaat maliyetlerine yansıtılmasında kullanılır.

Diğer taraftan yıllara yaygın inşaat taahhüt işi yapan işletmeler Faaliyet Giderleri olarak adlandırılan Yönetim, Pazarlama ve Araştırma giderlerini, 750 Araştırma Geliştirme Giderleri, 760 Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri ve 770 Genel Yönetim Giderleri hesabında izleyecektir. Finansal Faaliyetlerle ilgili giderleri ise 780 Finansman Giderleri hesabında takip edilecektir.

Yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde kar ve zarar işin bittiği yıl belirlenmesi nedeni ile eğer işletmenin taahhüt işi dışında başka işi yoksa, müşterek gider olarak adlandırılan bu giderlerde gelir GVK’nın 43’üncü maddesindeki düzenlemelere göre inşaatlara dağıtılarak inşaat tamamlanıncaya kadar 170 – 177 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesaplarında biriktirilecek, inşaatın tamamlandığı yıl gelir tablosu hesaplarına yansıtılacaktır.

3.3.12.2. Yıllara Yaygın İnşaat Taahhüt ve Onarım İşlerinde 7/B Seçeneği

7/B seçeneğinde giderler defteri kebirde maliyet dönemi boyunca çeşit esasına göre izlenir. Maliyet çıkarma döneminde gider dağıtım tablosu aracılığıyla fonksiyonlarına dönüştürülerek ilgili gider yerlerine ve hizmet ve mamül maliyetlerine veya sonuç hesaplarına aktarılır.

7/B seçeneğinde 79 nolu gruptaki maliyet hesapları kullanılır. 79 – Gider Çeşitleri

790 – İlk Madde Malzeme Giderleri 791 – İşçi Ücret ve Giderleri

792 – Memur Ücret ve Giderleri

793 – Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler 794 – Çeşitli Giderler

795 – Vergi, Resim ve Harçlar

796 – Amortisman ve Tükenme Payları 797 – Finansman Giderleri

Yıllara yaygın inşaat ve onarım faaliyetinde bulunan işletmeler 7/B seçeneğini kullanırlarsa, dönem boyunca inşaat taahhütleri ile ilgili olan giderleri 790 – 797 gider çeşitleri hesaplarında izleneceklerdir. Dönem sonlarında 798 Gider

Çeşitleri Yansıtma hesabı aracılığı ile 799 Üretim Maliyeti hesabında toplanan hizmet üretim maliyetlerinin tamamlanan taahhütlere ait giderler 622 Satılan Hizmet Maliyetine tamamlanmayanlar ise 170 – 177 yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri hesabında toplanacaktır.

3.3.12.3. İlk Madde Ve Malzeme Giderlerinin İnşaat Üretim Maliyetine Eklenmesi

İlk madde ve malzeme üretimde kullanılması durumunda maliyet giderine dönüşmüş olması nedeniyle inşaat maliyetine yüklenir. Yıllara yaygın inşaat taahhüt işletmeleri hizmet niteliğinde taahhüt işi yaptıklarından inşaatlarda kullandıkları ilk madde ve malzemelerin maliyeti hizmet üretim maliyetini oluşturur. İlk madde ve malzemeler kullanıldığında 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabına borç, 150 İlk Madde ve Malzeme hesabına alacak kaydedilir. İlk madde ve malzemeler doğrudan inşaat üretiminde kullanıldığında ise 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabına borç, ilgili hesapların alacağına yazılır.

Örnek: Yıllara yaygın inşaat faaliyetinde bulunan X İnşaat A.Ş.’nin ilk madde ve malzeme gideri olan çimento malzemesi kullanımına ait bilgileri 31.12.2009 itibariyle aşağıdaki gibidir:

Hastane inşaatında tüketilen = 40.000,00 Belediye binası inşaatında tüketilen = 70.000,00 Köprü inşaatında tüketilen = 30.000,00 ______________ 31.12.2009_________________________ 740 Hizmet Üretim Maliyeti HS. 140.000,00

150 İlk Madde ve Malz. HS. 140.000,00

2009 döneminde inşaat üretiminde kullanılan çimento malzemesi kaydı

___________________ / ____________________________

3.3.12.4. Hizmet Üretiminde Kullanılmayan İlk Madde Ve Malzemelerin Satışı İnşaat işletmelerinin hammadde malzemeleri ile ilgili uygun miktarda alım yapamamaları nedeniyle bazen ellerinde ihtiyaçtan daha fazla ilk madde ve malzeme bulunabilir. Bu durumda da ihtiyaç fazlası malzemeleri satabilirler. İhtiyaç fazlası hammaddelerin satılması durumunda bu satışlardan elde edilen gelirler GVK’nın

42’nci maddesi kapsamında değerlendirilmez ve bu satıştan elde edilen kazanç ilgili yılın kazancı olarak beyan edilir.

Örnek: Yıllara yaygın inşaat faaliyetinde bulunan X A.Ş. ihtiyaç fazlası olan 10.000,00 TL maliyetli demiri 11.000,00 TL ye % 18 KDV de hesaplayarak 30.05.2009 tarihinde peşin olarak satmıştır.

______________ 30.05.2009_________________________ 153 Ticari Mallar HS. 10.000,00

150 İlk Madde ve Malz. HS. 10.000,00

İhtiyaç fazlası olan demirin satılmak üzere ilgili hesaba alınması

___________________ / ____________________________ ______________ 30.05.2009_________________________ 100 Kasa HS. 12.980,00

600 Yurt İçi Satışlar HS. 11.000,00 391 Hesaplanan K.D.V HS. 1.980,00

Satış kaydı

___________________ / ____________________________ ______________ 30.05.2009_________________________ 621 Satılan Tic. Mallar Mal. HS. 10.000,00

153 Ticari Mallar HS. 10.000,00

Maliyet kaydı

___________________ / ____________________________

3.4 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE MÜŞTEREK