Yıllık Programlarda Sosyal Yardım İstihdam Bağlantısı

Sosyal yardım istihdam bağlantısı çalışmalarına ilişkin olarak ilk defa 2006 Yılı Programından itibaren çeşitli politika ve tedbirler günümüze kadar yıllık programlarda yer almıştır. 2006 Yılı Programında doğrudan sosyal yardım istihdam bağlantısının etkinleştirilmesi kavramı kullanılmamakla birlikte, dolaylı şekilde yoksul ancak çalışabilir durumdaki kişilerin üretime katılmasını sağlayan sosyal programlara dâhil edilmesini ilk kez içermiştir.145

2008 Yılı Programının “Gelir Dağılımının İyileştirilmesi, Sosyal İçerme Ve Yoksullukla Mücadele” bölümünün “Politika Öncelikleri ve Tedbirler” başlığında; 1 Numaralı Öncelik olarak; “Çalışabilecek durumda olan yoksullara yönelik sosyal yardım ve hizmetler, yoksulluk kültürünün oluşmasını önleyici ve yoksul kesimin

144 64. Hükümet Programı.

63

üretici duruma geçmesini sağlayıcı nitelikte olacak; çalışamayacak durumda olan yoksullar ise düzenli sosyal yardımlarla desteklenecektir” belirlenmiştir.146

Söz konusu önceliğe ulaşmada üç tedbir belirlenmiştir. İlk tedbir çalışabilir durumdaki yoksul kişilere yönelik sosyal programlar geliştirilmesidir. Bu tedbirin açıklama bölümünde “yoksullara yapılan sosyal yardımlarda, yoksul kişi veya ailesinin çalışabilir durumda olması halinde, söz konusu yardımın, bu kişilerin üretici ve kendi hayatını kazanabilir duruma gelebilmesini teşvik edecek biçimde verilmesi önem arz etmektedir. Bu çerçevede, sosyal yardımlardan istifade eden kişilerin İŞKUR’a kaydı yaptırılacak ve bu kişilere meslek edindirme, rehberlik, toplum yararına çalışma gibi imkânlar sunulacaktır” denilmiştir. Yine diğer tedbir maddeleri de yoksul kimselere kendi geçimlerini sağlamalarına yönelik olarak küçük çaplı iş kurabilmeleri için destek verilmesini ve muhtaç ve çalışamayacak durumda olanlara düzenli sosyal yardım yapılmasını içermektedir.

Yıllık programlarda bu ve benzeri politika ve tedbirler yıllar içerisinde kendisine yer bulmuştur. Aşağıdaki bölümde son iki yılın programında konuya ilişkin mevcut duruma, tedbirlere ve politikalara ayrıntılı olarak yer verilmiştir.

4.1.5.1 2015 Yılı Programında Sosyal Yardım İstihdam Bağlantısı¹⁴⁷

2015 Yılı Hükümet Programının Sosyal Koruma bölümünde Sosyal Yardım İstihdam Bağlantısının Etkinleştirilmesi konusu yer almıştır. Programın “Mevcut Durum” bölümünde;

“Sosyal yardım alan çalışabilir durumdaki yoksul kesimin, yoksulluktan kalıcı bir şekilde kurtulabilmesi için işgücü piyasasıyla bağlantılarının kurulması ve güçlendirilmesi amacıyla bu kesimin İŞKUR kayıtları Bütünleşik Sosyal Yardım Sistemi üzerinden yapılmaktadır. Bu çerçevede 2012 yılından 2014 yılı Eylül ayına kadar SYDV’lere başvuran ve sistem üzerinden İŞKUR’a yönlendirilen kişilerden yaklaşık 396 bininin İŞKUR’a kaydı yapılmış, 179 bini iş başvurusuna yönlendirilmiş, 51 bini işe yerleştirilmiş, 97 bini işgücü yetiştirme kurslarına başvurmuş ve başvuranlardan yaklaşık 32 bini kurslara katılmıştır” denilmiştir.

Programın “Politika ve Tedbirler” bölümünde;

146 2008 Yılı Programı; RG.18.10.2007-26674.

147

64

“Sosyal yardım - istihdam bağlantısı güçlendirilerek yoksul kesimin istihdam edilebilirliğinin artırılması ve üretken duruma geçirilmesine yönelik programlara devam edilecektir” denilmiş ve 93’üncü Tedbir şu şekilde belirlenmiştir;

“Çalışabilir durumdaki yoksul kişilerin, sosyal yardımlardan yararlanabilmesi için İŞKUR’a kayıtlarının zorunlu hale getirilmesi sağlanacaktır.”

Tedbirle ilgili olarak, sosyal yardımlara ilişkin yapılacak yeni yasal düzenlemede çalışabilir durumdaki yoksul kişilerin işgücüne katılımını artırmaya yönelik olarak bu kişilerin sosyal yardımlardan yararlanabilmesi, İŞKUR’a kayıt yaptırma şartına bağlanacaktır denilmiştir.

4.1.4.2 2016 Yılı Programında Sosyal Yardım İstihdam Bağlantısı148

2016 Yılı Hükümet Programının Sosyal Koruma bölümünde Sosyal Yardım İstihdam Bağlantısı kapsamında yapılan çalışmaların istatistiki sonuçları yer almıştır. Programın “Mevcut Durum” bölümünde;

Sosyal yardım alan çalışabilir durumdaki yoksul kesimin, yoksulluktan kalıcı bir şekilde kurtulabilmesi için işgücü piyasasıyla bağlantılarının kurulması ve güçlendirilmesi amacıyla bu kesimin İŞKUR kayıtlarının Bütünleşik Sosyal Yardım Sistemi üzerinden yapılmakta olduğu ve bu çerçevede 2012 yılından 2015 yılı Ekim ayı sonuna kadar SYDV’lere başvuran ve sistem üzerinden İŞKUR’a yönlendirilen kişilerden yaklaşık 493 bin kişinin İŞKUR’a kaydının yapıldığı, 241 bin kişinin iş başvurusuna yönlendirildiği, 62 bin kişinin işe yerleştirildiği, 102 bin kişinin işgücü yetiştirme kurslarına başvurduğu ve başvuranlardan yaklaşık 32 bin kişinin kurslara katılmış olduğu belirtilmiştir.

Programın “Politika ve Tedbirler” bölümünde; “vergi ve sosyal transferlerin gelir dağılımı eşitsizliğini ve yoksulluğu azaltıcı etkisi artırılacaktır” denilmiştir.

Tedbir 116’da; gelir dağılımını iyileştirmeyi ve yoksulluğu azaltmayı hedefleyen sosyal transferlerin etkinliğinin artırılmasına yönelik mevzuat hazırlıkları tamamlanacaktır denilmiştir. ASPB’nın sorumlu kuruluş olduğu tedbirin açıklama bölümünde; Farklı mevzuatlara dayanılarak yürütülmeleri nedeniyle hedefleme mekanizmaları, yararlanma şartları, değerlendirme kriterleri farklılaşan sosyal

148

65

yardımların hane odaklı bir yaklaşımla, çalışabilir durumdaki kişileri işgücü piyasasına kazandıracak yapıda ve bütünleştirilmiş bir mevzuat ile düzenleneceği yer almıştır.

Yine aynı bölümde; sosyal yardım-istihdam bağlantısı güçlendirilerek yoksul kesimin istihdam edilebilirliğinin artırılması ve üretken duruma geçirilmesine yönelik programlara devam edilecektir denilmiştir.

Tedbir 122’de, bir önceki programının 93’üncü tedbiri ve açıklama bölümü aynen yer almış ve çalışabilir durumdaki yoksul kişilerin, sosyal yardımlardan yararlanabilmesi İŞKUR’a kayıt olma şartına bağlanacağı belirtilmiştir. Ancak ülkemizde sosyal yardım alan kişi sayısının yüksekliği düşünüldüğünde ve İŞKUR tarafından anlık olarak Kuruma kayıtlı işsiz sayısının açıklandığı dikkate alındığında böyle bir düzenleme sebebiyle normalde iş aramadığı halde sosyal yardım alabilme adına İŞKUR’a kayıt yaptıracak kişi sayısının artması Kuruma kayıtlı işsiz sayısını aşırı derecede artırması muhtemel bir risk olarak değerlendirilmektedir. Benzeri bir durumla hali hazırda İŞKUR tarafından düzenlenen ve işsizlik sigortası fonundan finanse edilen Toplum Yararına Program (TYP) ’larda da yaşanmaktadır. Normalde iş aramadığı halde TYP’lere başvurmak için kayıt yaptıran kişiler, TYP haricinde diğer açık işlere başvuru yapma düşüncesinde olmadıkları halde, İŞKUR’a kayıtlı işsiz sayısını artırmaktadır. Mevcut haliyle tedbirin gerçekleştirilmesi bu nedenle sonuç odaklı olmamaktadır.