Yüksek ve DüĢük Benlik Saygısına Sahip Bireylerin Özellikleri

DüĢük ve yüksek benlik saygısının tanımını yaparken öncelikle gerçek bir ideal benlik kavramlarından söz etmek gerekmektedir. Çünkü gerçek ve ideal benlik kavramı arasındaki farkın derecesi kiĢinin düĢük yâda yüksek benlik saygısının sahip olduğunu göstermektedir. Gerçek benlik kavramı kiĢinin nasıl olduğuyla ile ilgili algılamalarını ifade ederken ideal benlik kavramının kiĢinin daha çok nasıl olmak istediğini, sahip olduğu takdirde kendini çok değerli bulacağı benlik kavramını ifade etmektedir. KiĢinin ideal benliğiyle gerçek benliğiyle

arasındaki farkın fazlalılığı, bireyin benlik saygısını düĢürmekle kendini yetersiz, baĢarısız ve değersiz bulmasına neden olmaktadır (Çankaya, 2007). Rosenberg (1965), benlik saygısını kiĢinin kendine karĢı pozitif veya negatif tavrı olarak ele alır. Buna göre kiĢi kendini değerlendirmede olumlu bir tutum içindeyse benlik saygısı yüksek, olumsuz bir tutum içindeyse benlik saygısı düĢük olmaktadır. Yüksek benlik saygısına sahip bir birey, kendine saygı duymakta ve kendini toplumda değerli bir kiĢilik olarak görmektedir. DüĢük benlik saygısı ise, genel olarak kalıcı ve sürekli bir Ģekilde kiĢinin kendisini olumsuz değerlendirmesi anlamına gelmektedir (Akt. Hamarta, Arslan, Saygın, ÖzyeĢil, 2009).

Yapılan çalıĢmalar sonucunda benlik saygısının cinsiyete göre faklılaĢtığı ortaya konulmuĢtur. Harter (1982)„ın yaptığı çalıĢmada kızların Ġngilizce ve sosyal kabiliyetler konusunda, erkeklerin ise spor ve matematik konusunda benlik saygısı yüksek bulunmuĢtur (Akt. Eccles, Wigfield, Flanagan, Miller, Reuman, Yee, 1989).

DüĢük benlik saygısı kiĢinin kendi hakkında edindiği olumsuz düĢüncelerin toplamıdır ve insanın nasıl düĢündüğünü hissettiğini ve hareket ettiğini Ģekillendirir (Fennell,1999). DüĢük benlik saygısına sahip kiĢiler yeteneklerinden kuĢku duyar ve kendileri hakkında gerçekçi olmayan beklentileri vardır. Kendi değerleri hakkındaki fikirleri, diğer insanların görüĢlerinden fazlasıyla etkilenir ve kendisini acımasızca eleĢtirir (Aslan, 2006). Benlik saygısı düĢük olan bazı çocuklar kendi yeteneklerine çok az değer verirler ve sıklıkla baĢarılarını inkar edebilirler. Bu çocuklar hedef belirlemede ve problem çözmede güçlük çekebilmektedirler (Plummer, 2001).

Coopersmith (1967) tarafından 1748 ergen örnekleminden oluĢan araĢtırmada benlik saygısı düĢük olan ergenlerin kaygı düzeylerinin yüksek olduğu, sosyal iliĢkilerde ve arkadaĢlık kurmada güçlük çektikleri tespit edilmiĢtir. Greenberg, Pyszcynski, Solomon, Pinel, Simon ve Jordan (1993), benlik saygısının kaygıyı engelleyip engellemediğini araĢtırmıĢlar ve benlik saygısının reddetme ve savunma mekanizmalarını azalttığını saptamıĢlardır.

Psikolojik sorunlar yaĢayan bireylerin büyük bir çoğunluğuna düĢük benlik saygısı eĢlik etmektedir. Beck (1967) düĢük benlik saygısının depresyonun ayırt edici özelliklerinden biri olduğunu ifade etmektedir. Fennell (1997)‟e göre düĢük benlik saygısı depresyonun temel unsurudur.

Gross ve John (1997), düĢük benlik saygısı ve depresyon arasında yüksek düzeyde bir bağıntı bulmuĢlardır. Çocukların ebeveynleri ve akranları ile aralarındaki olumsuz etkileĢimleri depresyonu arttırmaktadır.

Çocuklar yenilgiyle karĢılaĢınca benlik değerleriyle ilgili olumsuz duygulara sahip olurlar. DüĢük benlik kavramı olan çocuk, yeteneğine göre beklenenlerden daha az iĢ ortaya koyar. GörünüĢte, baĢarıyla benlik saygısı etkileĢim içindedir. DüĢük benlik saygısı sonuçta düĢük performansa yol açar (Whirter ve Acar, 1998).

Maw ve Maw (1970), merak düzeyi yüksek olan çocukların, daha olumlu benlik kavramına sahip olan bireyler olma eğiliminde olduklarını bulmuĢlardır. Olumsuz benlik kavramını etkisiz hale getirmenin bir yolu çocuğu baĢarı sağlayacağı iĢlere ve öğrenme yaĢantılarına katmaktır (Akt. Whirter ve Acar, 1998).

Olumlu benlik saygısı kiĢinin tümüyle birey olarak kendini kabul etmesi, değer vermesi ve güvenmesi olarak tanımlanır. Yüksek benlik saygısına sahip olan bir kiĢi, kendini olumlu olarak değerlendirir ve güçlü yönleri hakkında kendini iyi hisseder. Kendine güvenen kiĢi zayıf olduğu yönlerde kendini geliĢtirmeye çalıĢır. DüĢük benlik saygısına sahip bir kiĢinin kendine güveni zayıftır. Bu kiĢiler diğerlerine bağımlıdır, utangaçtır, araĢtırmacı değildirler ve daha az yaratıcı ve daha otoriter kiĢilerdir. Carver ve Scheler (1988)'e göre eğer olaylar bir kiĢinin kontrolü dıĢındaki nedenlerden geliĢirse, benlik saygısını etkilememektedir. Offer ve arkadaĢlarına göre (1981), birçok ergen mutludur ve olumlu benlik kavramına sahiptir (Akt. Balat ve Akman, 2004).

Harter (1983)‟a göre kiĢinin görünüĢü hakkındaki duygularının nasıl olduğu, yani fiziksel saygısı bütün benlik saygısını etkileyen en önemli faktördür. Bunu yaĢıtları tarafından kabul edilme takip eder ve akademik yetenek, atletik olma ve moral değerler benlik saygısı üzerinde daha az etkilidir. Coleman ve Hendry (1990) yüksek benlik saygısına sahip olanların mutlu, sağlıklı, üretken ve baĢarılı olmak için eğilim gösterdiklerini, güçlükleri yenmek için daha uzun süre çaba harcadıklarını, gece daha iyi uyuduklarını, daha az ülsere yakalanma riskleri olduğunu, diğerlerini kabul ve yaĢıtlarının baskılarına daha az eğilim gösterdiklerini, kendilerini daha olumlu değerlendirdiklerini, düĢük benlik saygısına sahip olanların ise endiĢeli, karamsar, gelecek hakkında olumsuz düĢünceleri olan ve baĢarısızlık eğilimleri olan bireyler olduklarını belirtmiĢtir (Akt. Balat ve Akman, 2004).

Kassin (1998) ise düĢük benlik saygısına sahip bireylerin baĢarısızlığı bekleme, sinirli olma, daha az gayret gösterme gibi özellikler sergilediklerini ve yaĢamdaki önemli Ģeyleri göz ardı edebileceklerini ayrıca baĢarısız olduklarında kendilerine değersiz ve yeteneksiz gibi suçlamalarda bulunabileceklerini ifade etmiĢtir. Ergenlik kimlik oluĢturma açısından oldukça önemli bir dönemdir. Olumlu bir kimlik oluĢturma ergenin ruhsal sağlığı ile de yakından iliĢkilidir. Böyle kritik bir dönemde bulunan ve kimlik oluĢumunda rolü olan benlik saygısı, ergenlik dönemine etkisi açısından önemli görülmektedir (Akt. Balat ve Akman, 2004; Akt.

Eidle, 1993) Daane (2003), Donnellan, Trzesniewski, Robins, Moffitt ve Caspi (2005), Donnellan, Trzesniewski, Robins, Moffitt, Poulton ve Caspi (2006); DüĢük benlik saygısı artan risk davranıĢları, sapkın sosyal davranıĢlar, kötü sağlık ve depresyon ile iliĢkilendirilmiĢtir. Ayrıca Donnellan (2005)‟ te ön ergenlerden düĢük benlik saygısına sahip bireylerin, dıĢa dönük olaylarda daha agresif tavırlar sergilediğini söylemiĢtir (Akt. Donnelly, Young, Pearson, Penhollow, Hernandez, 2008).

KiĢilerarası iliĢkiler ile benlik saygısının iliĢkisi araĢtırıldığında ise, düĢük benlik saygısı olan bireylerin yüksek benlik saygısı olanlara göre, baĢkalarından gelen olumlu değerlendirmelere daha hoĢnutlukla, olumsuz değerlendirmelere daha hoĢnutsuzlukla tepki verdikleri görülmektedir. Jones (1973)„e göre bu durum düĢük benlik saygısı olanların narsistik gereksinimler nedeniyle baĢkaları tarafından onay ve kabul gördüklerinde yüksek benlik saygısı olanlara göre, daha çok haz duymaları ve onay görmediklerinde daha çok engellenme hissetmeleriyle ilgilidir. Shrauger (1980), yüksek benlik saygısı olanların baĢarı geribildirimi (feedback) alınca kiĢiler arası iliĢkilerde daha yüksek performans gösterdiklerini; düĢük benlik saygısı olanların ise baĢarısızlık geri bildiriminden sonra iliĢkilerde daha kötü performans gösterdiklerini belirtmektedir (Akt: SatılmıĢ, 1988).

2.3. KĠġĠLĠK KAVRAMI