Yüksek Denetim

Kamusal dış denetim içerisine, yüksek denetim organları olarak kabul edilen TBMM’ye bağlı olarak çalışan Sayıştay, Cumhurbaşkanlığı’na bağlı olarak görev yapan Devlet Denetleme Kurulu (DDK) ve Başbakanlık bünyesinde yer alan Yüksek Denetleme Kurulu (YDK) da dâhil edilebilir. Yüksek denetim organları sahip olduklar yetkiler ve bağlı oldukları kurul ve organların devlet hiyerarşisi içerisindeki üst düzey konumları ve bunun sağladığı bağımsızlık ve mensuplarının anayasal güvenceleri bakımından diğer kamusal dış denetim birimlerinden farklılıklar gösterirler (Köse:2000, 18). Aşağıda bu yüksek denetim organlarının özellikleri açıklanarak diğer denetim birimlerine göre hangi tür farklılıklara sahip oldukları açıklanacaktır.

5.2.1.3.1 Sayıştay

1962 tarih ve 832 Sayılı Sayıştay Kanunu’nda, Sayıştay’ın, görev, yetki ve sorumlulukları “genel ve katma bütçeli dairelerin gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini yargılama yolu ile kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir” sözleriyle ifade edilmiştir.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanun çerçevesinde Sayıştay tarafından harcama sonrası yapılacak dış denetimin amacı, “genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin malî faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının Türkiye Büyük Millet Meclisine raporlanmasıdır” sözleriyle belirtilmiştir.

Sayıştay tarafından, uluslararası denetim standartları da dikkate alınarak yapılacak dış denetimin kapsamı;

“a) Kamu idaresi hesapları ve bunlara ilişkin belgeler esas alınarak, malî tabloların güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin malî denetimi ile kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin malî işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığının tespiti,

b) Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve performans bakımından değerlendirilmesi”, olarak belirlenmiştir.

Ayrıca, “Dış denetim sırasında, kamu idarelerinin iç denetçileri tarafından düzenlenen raporlar, talep edilmesi halinde Sayıştay denetçilerinin bilgisine sunulur” denilerek iç ve dış denetimin birbirlerini bütünleyici fonksiyonuna yasal bir çerçeve çizilmekte ve Sayıştay’ın bu yolla yapacağı denetim çalışmalarında iş yükü de hafifletilmektedir.

Yüksek Denetim Kurumu olan Sayıştay’ın hazırladığı raporların, parlamentoların bünyesinde farklı alanlarda uzmanlaşmış komisyonlarca müzakere edilmesi; bu bağlamda yürütme organının çalışmalarını denetleyerek önerilerde bulunması ve yürütmenin bunları yanıtlaması biçiminde dört adımda sürdürülen bir hesap verebilirlik mekanizması politik ve yönetsel hesap verebilirliğin sağlanmasında oldukça önemlidir. Bu adımlar arasındaki sürenin mümkün olan en kısa zamanda ve saydamlık ilkesinin gereği olarak kamuya açık bir biçimde işlemesi gerekmektedir (Kaya, 2003:2).

Sayıştay’ın adına denetim yaptığı TBMM ve denetleme yetkisine sahip olduğu yürütme üzerindeki ilişkisi Şekil 1’de açıklanmaktadır.

Şekil 1. Hesap Verme Sorumluluk Üçgeni

Kaynak: Kaya, Safiye (2003), Hesap Verme Sorumluluğu, Parlamento ve Sayıştay, http://www.sayistay.gov.tr/yayin/elek/elekicerik/39ikmyra_sk.pdf (01.11.2009)

5.2.1.3.2. Devlet Denetleme Kurulu

Devlet Denetleme Kurulu, Türkiye Cumhuriyet Anayasa’sının 108. maddesinde yer almaktadır. “İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar. Silahlı Kuvvetler ve yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır.

Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ve üyeleri içinden Başkanı, kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından, Cumhurbaşkanınca atanır.

Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, kanunla düzenlenir.” sözleriyle kuruluş amaçları ve görevleri açıklanmaktadır.

5.2.1.3.3. Yüksek Denetleme Kurulu

Yüksek Denetleme Kurulu; kurumsal, bireysel ve mali bağımsızlık bakımından uluslararası genel kabul görmüş denetim standartlarının niteliği ile uyum göstermektedir. Yüksek Denetleme Kurulu, Başbakanlığa bağlı olmakla beraber, bağımlı bir kuruluş değildir. Bu bağlılık yalnızca hiyerarşik düzendeki yerinin belli edilmesini amaçlamaktadır. Hazırlanan denetim raporları, denetim ekiplerinin de hazır

bulunduğu, üyeler kurulu toplantılarında son şekli verilerek; hiçbir makamın onayı ya da izni olmaksızın; denetlenen kuruluşa, kuruluşun ilgili veya bağlı olduğu bakanlığa, DPT, Hazine Müsteşarlığı ve TBMM’ye gönderilir (YDK, 2008).

Yüksek Denetleme Kurulu Hakkındaki 24.6.1983 tarih ve 72 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 17.06.1938 tarih ve 3460 sayılı Kanundan sonra yürürlüğe konulmuş, Yüksek Denetleme Kurulunun kuruluşu ile görev ve yetkilerine ilişkin kurallar içeren bir düzenlemedir. Anayasa mahkemesinin 1988/3 sayılı Kararı ile Anayasanın 165 inci maddesinde öngörülen TBMM denetiminin, Yüksek Denetleme Kurulu raporları esas alınarak yapılması zorunluluğu, YDK’yı ismi anayasanın ilgili maddesinde ifade edilmeyen, fakat madde gerekçesinde belirtilen bir Anayasal kuruluş konumuna getirmektedir (YDK, 2008)

72 sayılı KHK’ya göre Yüksek Denetleme Kurulu Başbakanlığa bağlı, tüzel kişiliğe sahip yüksek bir denetleme organıdır. Yüksek Denetleme Kurulu 1 Başkan, 18 Üyeden oluşan Üyeler Kurulu, denetim ve inceleme grupları ile idari birimlerden oluşmaktadır. Denetim ve inceleme grupları ekonomik sektörler dikkate alınarak; 1 üyenin başkanlığında yeteri kadar baş denetçi, denetçi ve denetçi yardımcılarından oluşur. Meslek mensuplarının yeteri kadarı yüksek mühendislik eğitimi almış, konusunda tecrübe sahibi teknik baş denetçi ve denetçilerden oluşmaktadır.