Yükümlülerin 5549 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat kapsamındaki yükümlülüklerine uygun ha- reket edip etmedikleri denetim elemanlarınca gerçekleştirilen yükümlülük denetimleri ile kont-rol edilmektedir.
Yükümlülük denetimine ilişkin düzenlemeye 5549 sayılı Kanunun 11 inci maddesinde yer ve-rilmiştir. Tedbirler Yönetmeliğinin 35 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre yükümlülük denetimleri;
- yükümlülük uyum denetimi ve - yükümlülük ihlal incelemesi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
5549 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre yükümlülük denetimleri münferiden veya bir denetim programı kapsamında yapılabilmekte olup, MASAK Başkanlı-ğınca kendisinden yükümlülük denetimi yapılması yönünde talepte bulunulan birim bu talebin gereğini yerine getirmek zorundadır.
a. Yükümlülük Denetimine Yetkili Olanlar ve Bu Kişilerin Yetkileri:
5549 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre 5549 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatla getirilen yükümlülüklerin denetimi;
- Vergi Müfettişleri,
- Gümrük ve Ticaret Müfettişleri, - Bankalar Yeminli Murakıpları, - Hazine Kontrolörleri,
- Sigorta Denetleme Uzman ve Aktüerleri,
- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Uzmanları ve - Sermaye Piyasası Kurulu Uzmanları
vasıtasıyla yerine getirilmektedir.
5549 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin (3) numaralı fıkrasına göre yükümlülük denetimiyle görevlendirilen denetim elemanları, 5549 sayılı Kanun kapsamında kamu kurum ve kuruluş-ları da dahil gerçek ve tüzel kişilerden ve tüzel kişiliği olmayan kuruluşlardan her türlü bilgi, belge ve kanuni defterleri istemeye ve bunlar nezdinde her türlü evrak ve kayıtları incelemeye, ilgililerden yazılı ve sözlü bilgi almaya yetkili olup, ayrıca diğer kanunların kendilerine verdiği yetkileri de kullanırlar.
Tedbirler Yönetmeliğinin 35 inci maddesinin (3) numaralı fıkrasına göre yükümlüler, yükümlü-lük denetimi esnasında denetim elemanlarına uygun çalışma ortamı sağlamak da dahil gerekli her türlü kolaylığı göstermek zorundadır.
b. Yükümlülük Uyum Denetimi:
Yükümlülük uyum denetimi; yükümlülerin yükümlülüklere uyum durumunu tespit etmek ama-cıyla yapılan denetimlerdir. Bu yönüyle yükümlülük uyum denetimi bir uygunluk denetimidir.
Yükümlülük uyum denetimi; önceden tespit edilen somut bir olaya dayanmayan, teftiş anlayışı ile gerçekleştirilen bir denetim türüdür.52
52 Faruk MUTLU, Aklama ve Terörün Finansmanı Suçu İle Mücadelede Önleyici Tedbirler Yükümlü, Yükümlülükler, Yü-kümlülük Denetimi ve Yaptırımlar, T.C. Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı Yayın No:27, Birinci Baskı, Eylül 2015, Ankara, s.274.
5549 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin (2) numaralı fıkrası kapsamında yükümlülük uyum denetimleri münferiden veya bir denetim programı kapsamında yapılmaktadır.
Münferiden yapılan yükümlülük uyum denetimi; MASAK Başkanlığının belirlediği bir yü- kümlü nezdinde yükümlünün yükümlülüklerinin bir kısmı veya tamamı açısından yapılan de-netimlerdir.
Bir denetim programı kapsamında yapılan yükümlülük uyum denetimi; bir program dahilinde birden fazla yükümlünün uyum denetimi kapsamına alınmasıdır.
Tedbirler Yönetmeliğinin 35 inci maddesinin (3) numaralı fıkrasına göre MASAK Başkanlığı yükümlülüklere uyum denetimlerinin kapsam ve süresini belirlemeye yetkilidir.
c. Yükümlülük İhlal İncelemeleri:
Yükümlülük ihlal incelemesi; yükümlülük ihlallerinin tespiti amacıyla yapılan incelemelerdir.
Yükümlülük ihlal incelemesi ile amaçlanan yükümlülerin yükümlülüklerini ihlal edip etmedik-lerini tespit ederek, ihlal edilen yükümlülüğün türünü belirlemek, yükümlülük ihlal sayısını ve zamanını tespit etmek ve yükümlülük ihlalinden kimlerin sorumlu olduğunu ortaya koymaktır.
Bu nedenle yükümlülük ihlal incelemesi somut bir olaya dayanmalıdır.53
Yükümlülük ihlal incelemesi; MASAK Başkanlığınca tespit edilen veya MASAK Başkanlığına bildirilen somut bir olaya dayanan yükümlülük ihlalleri nedeniyle yapılabileceği gibi yüküm-lülük uyum denetimi sırasında denetim elemanlarının tespit edikleri somut verilere dayanan yükümlülük ihlalleri nedeniyle de yapılabilir. Yükümlülük ihlaline neden olan fiillerin somut veriler ile delillendirilmesi gerekmektedir.
Tedbirler Yönetmeliğinin 35 inci maddesinin (3) numaralı fıkrasına göre; MASAK Başkanlığı yükümlülük ihlal incelemelerinin kapsam ve süresini belirlemeye yetkilidir.
5549 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin (4) numaralı fıkrasına göre denetim elemanları, kendi görev alanlarına ilişkin olarak kurumlarınca verilen görevleri yaparken tespit ettikleri yüküm-lülük ihlallerini MASAK Başkanlığına bildirmek zorundadır.
53 Faruk MUTLU, Aklama ve Terörün Finansmanı Suçu İle Mücadelede Önleyici Tedbirler Yükümlü, Yükümlülükler, Yü-kümlülük Denetimi ve Yaptırımlar, T.C. Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı Yayın No:27, Birinci Baskı, Eylül 2015, Ankara, s.276.
d. Yükümlülük Denetim Raporları:
Tedbirler Yönetmeliğinin 38 inci maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre; yükümlülük uyum denetimi sonucunda yükümlülük uyum denetimi raporu, yükümlülük ihlal incelemesi sonucun-da ise yükümlülük ihlali inceleme raporu düzenlenecektir.
Mezkûr maddenin (2) numaralı fıkrası hükmüne göre; denetim elemanlarının yükümlülüklere uyum denetimi sırasında yükümlülük ihlali tespit etmeleri halinde denetim elemanlarınca yü-kümlülük uyum denetimi raporu ile birlikte yükümlülük ihlalinin niteliğine göre yükümlülük ihlal inceleme raporu da düzenlemeleri gerekmektedir.
5549 sayılı Kanunun Yükümlülük İhlalinde İdari Ceza başlıklı 13 üncü maddesinde mezkûr Kanunun kimlik tespiti ve şüpheli işlem bildirimi yükümlülüklerinden herhangi birini ihlal eden yükümlülere MASAK Başkanlığınca idari para cezası verileceği hükmolunmuştur. Öte yandan Tedbirler Yönetmeliğinin 39 uncu maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre; şüpheli iş-lem bildirimi, şüpheli işlem bildirim formunun düzenlenmesi ve şüpheli işlem bildirim süresine ilişkin yükümlülüklere uymayan yükümlüler hakkında idari para cezası uygulanır. Söz konusu yükümlülükleri ihlal eden yükümlüler adına idari para cezası kesilmesini teminen idari para cezası gerektiren yükümlülük ihlali inceleme raporu düzenlenecektir.
Tedbirler Yönetmeliğinin 39 uncu maddesinin (4) numaralı fıkrasına göre; şüpheli işlem bil- dirimlerinin gizliliğini veya bilgi ve belge verme yükümlülüğü ile muhafaza ve ibraz yüküm-lülüğünü ihlal eden yükümlüler adına adli ceza gerektiren yükümlülük ihlali inceleme raporu düzenlenecektir. Adli ceza gerektiren yükümlülük ihlali inceleme raporları MASAK Başkanlı-ğınca yetkili Cumhuriyet Savcılığına gönderilir.