YÖNTEM

İstanbul ili Üsküdar ilçesi kültürel odaklı peyzaj biyografisinin oluşturulmasına ilişkin tez çalışması; doğal, kültürel, tarihsel ve sosyal verilerin bütünleştirilmesi, analiz ve sentez sonrasında kültürel odaklı stratejilerinin geliştirilmesi, 1/5.000 ölçeğinde plan kararlarının alınması, koruma stratejilerinin ortaya konulması doğrultusunda arazi çalışmaları ve büro ortamında hazırlanmıştır.

Çalışmanın yöntemi; veri toplama, analiz ve sentez olmak üzere 3 temel aşamadan oluşmaktadır.

1. Aşama: İstanbul İli Üsküdar İlçesi’nde Üsküdar Meydanı ve Selimiye kışlaları arasında kalan kıyı hattı ve 1,5 km gerisi, Bizans ve Osmanlı döneminden kalan kültürel miras alanlarının yoğunlaştığı bir bölge olması nedeni ile çalışma alanı olarak tercih edilmiştir. Literatür taraması (tez, makale, bildiri, ders notu, kitap vb. yazılı kaynaklar) ve arazi gözlemlerinden yararlanılmış, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Üsküdar Kaymakamlığı, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Üsküdar Belediyesi, Çekül Vakfı, tarih ve kültür vakıfları, Üniversite uzmanlarıyla ile görüşmeler yapılarak alana ilişkin envanter çalışması yapılmıştır. 1870-2018 yıllarına ait , kentsel- kültürel miraslara ilişkin fotoğraflar, tasvirler, el çizimlerine sosyal medya, internet, kütüphaneler, kamu ve yerel yönetimler, alanda yaşayan halkın kişisel arşivlerinden yararlanılarak ulaşılmıştır.

2. Aşama: Yöntemin analiz aşaması 3 bölümden oluşmaktadır.

a) Bölümde tüm kültürel miras alanlarının peyzaj mimarı bakış açısı ile objektif olarak değerlendirilebilmesi ve geçmişleri ile kıyaslanabilmesi amacı ile arazi çalışması yapılmış, kültürel miras elemanları fotoğraflanmıştır.

Tüfekçioğlu (2008) tarafından, tarihsel çevrede görsel peyzaj kalite değerlendirmesi amacı ile geliştirilen uzman gözlem formu çalışma alanı ve konusuna adapte edilerek, her bir kültürel miras elemanı için uzman peyzaj mimarı tarafından, gözlem formları doldurulmuştur. Gözlem formu içerisinde; tutarlılık, okunabilirlik, komplekslilik, geçicilik,

tasvir edilebilirlik, sahip çıkma, tarihsellik, doğallık, görsel ölçek ve mekan duygusu kavramları için, her bir kavram altında yer alan göstergeler var/yok şeklinde değerlendirilmiş ve kavramlar için belirlenen katsayılar ile çarpılmıştır (Çizelge 2.1). Her bir kültürel miras elemanına ilişkin 25-93 aralığında puanlar elde edilmiş, düşük ve yüksek puan alan yapılar koşullarına bağlı olarak değerlendirilmiştir.

b) Peyzaj biyografisi yaklaşımının yöntemsel olarak ifade edilebilmesi için öncelikle araştırma alanı ve çevresindeki mekân-zamansal değişimi/dönüşümü, zaman içinde bu yapıların değişimini etkileyen yangınlar, savaşlar, depremler, değişen toplumsal yapı, sosyal ve teknolojik gelişmeler, mevzuat vb. faktörlerin kültürel miras yapılarına ve çevrelerine bıraktığı etki irdelenmiştir. Geçmiş fotoğraflar ve günümüz fotoğraflarına ilişkin arşiv oluşturulmuş, değişim veya değişmeme nedenleri yorumlanmış her bir kültürel miras elemanının ve toplam çalışma alanının peyzaj biyografileri elde edilmiştir.

c) Katılımcı bakış açısı ile çalışma alanı kentsel kültürel miras elemanlarına ilişkin kent halkı farkındalığının değerlendirilmesi amacı ile anket geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Anketin uygulanacağı örneklem sayısı Altunışık vd. (2004) tarafından belirtildiği üzere %95 güven düzeyinde nüfusun 10 milyon üzerinde olduğu evren için 384 olarak belirlenmiş, hatalı ve eksik anket olma ihtimaline karşın 400 kişiye uygulanmıştır. Anket kapsamında ankete katılanların sosyo demografik özellikleri ve farkındalıklarına ilişkin 2 temel bölüm kurgulanmıştır (Ek-1).

Elde edilen veriler IBM Statistics SPSS 22.0 programında çözümlenmiş, sıklık ve yüzde analizleri, ortalama analizleri, bağımsız örneklem t testi, tek yönlü varyans analizi ve faktör analizi uygulanarak açıklanmıştır.

Alana yönelik diğer paydaşlar olarak; kamu ve yerel yönetimler, üniversitelerde görev yapan konu uzmanları akademisyenler ve sivil toplum örgütleri temsilcileri ile sözlü görüşmeler yapılmıştır.

3. Aşama: Yöntemin sentez aşamasında çalışma alanı İstanbul Üsküdar İlçesi Kıyı bandı için kültürel odaklı peyzaj biyografisi oluşturulmuş, çalışma alanı bütüncül ve her bir kültürel miras elemanı bağlamında parçacıl olarak değerlendirilmiştir. Uzman görüşü, sivil toplum örgütleri ve karar vericiler ile yapılan görüşmeler, alanda yaşayan vatandaşların kentsel kültürel mirasa ilişkin farkındalığı bir arada yorumlanmıştır. Kentsel kültürel mirası ile ilgili

yasa ve yönetmelikler ile uygulanmakta olan ve uygulanması planlanan projeler çerçevesinde, paydaş görüşleri doğrultusunda peyzaj biyografilerinden yararlanılarak koruma-kullanma, yeniden işlevlendirme stratejileri geliştirilmiştir.

Çalışmanın yöntemi Şekil 2.4’te grafiksel olarak ifade edilmektedir.

Şekil 2.4. Tez çalışması yöntem şeması.

Çalışmanın analiz aşamasında yararlanılan gözlem formu ile tarihi ve kültürel mirasa yönelik değerlendirme yapılmıştır (Çizelge 2.1).

Çizelge 2.1. Gözlem değerlendirme formu.

Mekan ADI : Tarih:

1. T u tar lı lı k No Göstergeler Değerlendirme

1 Doğal koşullarla arazi kullanımının uyumu 2 Suyun varlığı ve mekansal konumu 3 Objelerin birbiriyle uyumu ve bütünlüğü 4 Renklerin tekrarı

5 Dokuların tekrarı

Çizelge 2.1 (devam). Gözlem değerlendirme formu. 2. Ok u n ab ili rli

k 1 ₂ Planın algılanabilirliği _{Açık yönlenme} 3 Keskin sınırlar

4 Ayırt edici öğelerin mekana dağılımı 5 Yol Hiyerarşisi

KAT SAYISI :1 TOPLAM PUAN

3. Kom p leks li li k

1 Farklı objelerin varlığı çeşitliliği zenginliği 2 Düzlük eğimlilik

3 Şekil çeşitliliği 4 Boyut çeşitliliği

5 Faunanaın mekana etkisi

KAT SAYISI :1 TOPLAM PUAN

4.

Geç

icili

k

1 Mevsimsel değişikliğe uğrayan bitki örtüsü 2 Faunanın mekana etkisi

3 Periyodik tarım aktivitelerinin varlığı 4 Mevsimsel değişkenlikten etkilenen su alanı 5 Özgün hava koşulları

KAT SAYISI :1 TOPLAM PUAN

5. T as vir E d il eb il irlik

1 Manzara noktalarının varlığı 2 Olağanüstü eşsiz öğelerin varlığı 3 Nirengi noktalarının varlığı 4 Tarihi unsurlar ve dokuların varlığı

5 Su elemanlarının varlığı ve hareketli su alanı KAT SAYISI :2 TOPLAM PUAN

6. S ah ip Çık m a 1 Terkedilmemiş alanlar

2 Bakımlı binalar ve lineer objeler (yol, çit, duvar

vb.)

3 Atıkların bulunmaması, drenaj

4 Ekin veren bitkilerin olduğu yerlerde ıslak alan _bulunması 5 Yabani otların bulunmaması

KAT SAYISI :2 TOPLAM PUAN

7. T ar ih se ll ik

1 Tarihi kültürel unsurların varlığı

2 Lineer tarihi öğelerin varlığı ve çeşitliliği 3 Tarihi zaman katmanlarının görünürlüğü 4 Tarihi devamlılığı olan alanın varlığı

5 Geleneksel arazi kullanımı ve dokusunun varlığı

Tüfekçioğlu (2008)’nun çalışmasından geliştirilerek oluşturulan görsel değerlendirme formları çalışmanın en önemli aşamalarındandır. Çalışmada Üsküdar’ın tarihsel yapıların estetik yapılarının algılanması için çevreleri ile beraber incelenmiş, daha sonra tarihsel çevre ile yapılar arasında peyzaj biyografisi açısından üzerinde durulmuştur.