Bu bölümde; araştırma deseni, çalışma grubu, uygulanan program, veri toplama aracı, verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesi açıklanmıştır.
3. 1. Araştırma Deseni
Bu araştırmada, deney ve kontrol gruplu ön-test, son-testi ölçümlü yarı deneysel desen kullanılmıştır. Bu desende birinci etmen, deneysel desen gruplarını (deney- kontrol); ikinci etmen de bağımlı değişkene ilişkin tekrarlı ölçümleri (ön-test, son-test) göstermektedir (Büyüköztürk, 2011). Araştırmanın bağımsız değişkeni, rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programı 1. sınıf üniversite öğrenciler için hazırlanan kariyer uyumluluğu programıdır. Araştırmanın bağımlı değişkeni ise, programa katılan üniversite öğrencilerin kariyer uyumluluk düzeyleridir. Araştırmada kullanılan Öntest- Sontest Kontrol Gruplu Deneysel Desenin simgesel gösterimi Şekil 4 ’teki gibidir (Büyüköztürk, 2011).
Şekil- 4. Araştırmada Kullanılan Öntest-Sontest Kontrol Gruplu Deneysel Desenin Simgesel Gösterimi
G1: Deney grubu
G2: Kontrol grubu
R: Deneklerin seçkisiz (random) yolla seçimi
O 1.1.: Deney grubunun ön ölçümü
O 2.1.: Kontrol grubunun ön ölçümü
X: Kariyer uyumluluğu programı uygulamaları
O2.2.: Kontrol grubunun son ölçümü
3. 2. Çalışma Grubu
Çalışma Grubu, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesinde 2015- 2016 eğitim-öğretim yılında öğrenim görmekte olan ve amaçlı örnekleme yolu ile belirlenmiş rehberlik ve psikolojik danışmanlık 1. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Öncelikle Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi ve rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programı birinci sınıfta öğrenim gören toplam 84 öğrenci vardır. Bu 84 öğrenciye araştırmada kullanılacak kariyer uyum-yetenekleri ölçeği uygulanmış ve çalışmanın amacı, süreci ve süresi açıklanmıştır. Ölçekten alınan puanlar sıralandığında aritmetik ortalamanın bir standart sapma altında kalan 32 öğrenci çalışmaya dahil edilmiştir. Seçkisiz atama yoluyla; araştırmaya katılan üniversite öğrencilerin adı kâğıtlara yazılmış ve bir kutuya atılmıştır. Çekilen isimlerden 16 öğrenci deney grubuna; 16 öğrencisi ise kontrol grubuna atanmıştır. Deney ve kontrol grubundaki öğrencilere ait demografik bilgilere bakıldığında; Bu araştırma, 16’sı deney grubunda ( 14 kız, 2 erkek); 16’sı da ( 10 kız, 6 erkek) kontrol grubunda yer alan toplam 32
katılımcı ile yürütülmüştür. Deney grubundaki öğrencilerin yaş aralığı 19-22 ve yaş ortalaması 20.50 iken; Kontrol grubundaki öğrencilerin yaş aralığı 20-23 ve yaş ortalaması 21.06’dır.
Amaçlı örnekleme kapsamında araştırmaya katılma ölçütleri;
1. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesinde 2015-2016 eğitim- öğretim yılında Rehberlik ve Psikolojik danışmanlık lisans programında öğrenim gören 1. sınıf öğrencisi olması,
2. Araştırmaya katılan öğrencilerin ölçek puanları aritmetik ortalamanın bir standart sapma altında kalmış olmaları,
3. Araştırmaya katılan öğrencilerin gönüllü olmasıdır.
3. 3. Psiko-Eğitim Grup Yöntemi
Bu çalışmada, çalışmanın amacı doğrultusunda öğrencilerin kariyer
uyumluluklarını arttırmak için psiko-eğitim grup yöntemi kullanılmıştır.Psiko-eğitim grupları, eğitimsel içerikli olup beceri geliştirmeyi hedefleyen ve başarılması gereken
amaçların yer aldığı bir grup çeşidi olarak tanımlanmaktadır (Brown, 2004). Bu gruplar özellikle insanların bilgi eksikliğinden kaynaklanabilecek sorunlarla karşılaşmalarını önlemek, kendilerine dair farkındalık kazandırmak amacıyla ve daha çok bilişsel süreçler ağırlıklı yürütülmektedir. Psiko-eğitim gruplarında özellikle rol oynama, problem çözme, karar verme ve iletişim becerileri gibi grup temelli eğitim ve gelişim stratejileri kullanılır. Belirli beceriler öğretilmeye çalışılır ve problemi önlemek için çaba sarf edilir (Brown, 2004).
Psiko-eğitim gruplarının yapısı, grupla psikolojik danışmadan farklıdır. Grupla psikolojik danışmada grup yapısının öncelikle işlevi grubun devamı ve güven ortamı oluşturmaktadır. Ancak psiko—eğitim gruplarında grup yapısı, belirli bir süre içerisinde bir konuyu etkili bir biçimde sunmak ve beceri geliştirmeyi sağlamaktır. Benzer şekilde, psiko—eğitim gruplarında lider eğitici rol üstlenmektedir (Brown, 2004).
Psiko-eğitim gruplarında, gündelik hayatı iyi bir şekilde sürdürülebilen insanların bilgi eksikliğinden kaynaklanabilecek sorunlarla karşılaşmalarını önlemek ve kendilerine dair farkındalık kazandırmak amaçlanmaktadır. Psiko-eğitim gruplarını grup rehberliğinden farklı kılan yön ise, grup rehberliği bilgi vermeye yöneliktir. Psiko-eğitim gruplarında da bilişsel süreçler önemlidir ancak; bilginin yanında beceri geliştirmeye yöneliktir. Diğer bir deyişle, Psiko-eğitim grupları, bilişsel ve davranışsal konuları ele almaktadır (Brown, 2004).
Psiko-eğitimin faydalarını Brown (2004) şöyle sıralamıştır:
1. Yeni davranışı öğrenme ve deneme olanağı sunması,
2. Diğerlerinden alınan tepki ve geribildirimlerin olumlu etkisi,
3. Eğitsel, gelişimsel ve önleyici olması,
4. Aynı anda birden fazla kişiye yardım sağlaması
5. Kişilerarası öğrenme, kendini anlama ve dolayı öğrenmeyi vurgulamasıdır.
Tüm bu nedenler göz önünde bulundurularak bu çalışmanın amacına ulaşmak için psiko-eğitim yöntemi tercih edilmiştir.
3. 4. Kariyer Uyumluluğu Programının Kapsamı
Tablo 3: Kariyer Uyumluluğu Programının İçeriğinin Özeti
Oturum Etkinlikler Amaçlar Kazanımlar Karşıladığı
Boyutlar
1. Oturum Tanışma,
Gelecekteki Amaçlarım
Kariyer ilgisini
arttırmak Grup üyelerinin gelecekteki yaşamı ve kariyer
seçenekleri ile ilgili düşünmesi sağlar. Kariyer İlgi 2. Oturum Günlük Meslek Yaşantısı Kariyer ilgisini arttırmak Grup üyelerine yapacağı mesleki yaşantısıyla ilgili farkındalık kazandırmak. Kariyer İlgi
3. Oturum Film İzleme Kariyer merakı
uyandırmak Mesleki keşif sağlamak
Kariyer Merak
4. Oturum Mesleki Gelişim
Semineri Kariyer merakını arttırmak Uygulama alanındaki mesleki rollerini gösterebilmek Kariyer Merak 5. Oturum Kariyerime Katkı Sağlayan Faaliyetlerle İlgileniyorum Kariyer merakını arttırmak Mesleki bilgi toplamak Kariyer Merak
6. Oturum Mesleğim Bana
Uygun Mu? Kariyer kontrolünü arttırmak Grup üyelerinin alanlarıyla ilgili kişisel olarak yapabilecekleri konusunda farkındalık kazandırmak Kariyer Kontrol 7. Oturum Kariyerimle İlgili Sorumluluklarım Kariyer kontrolünü arttırmak Grup üyelerine psikolojik danışmanlıkla ilgili sorumluluklarının neler olduğunun farkına varmasını sağlamak Kariyer Kontrol
8. Oturum Problem Çözme Kariyer güvenini
arttırmak Problem çözme becerisi kazandırmak Kariyer Güven 9. Oturum Rehberlik ve Psikolojik Danışmalık Becerilerini Kazanma Yolları Kariyer güvenini arttırmak Rehberlik ve Psikolojik Danışmalık becerilerini kazanmayı kolaylaştıran ve engelleyen faktörleri bilir. Kariyer Güven
10. Oturum Sorun Dinleme Kariyer güvenini
arttırmak Kişiler arası ilişkilerde dinleme becerisini
kullanabilmek
Kariyer Güven
11. Oturum Değerlendirme Program sürecini
değerlendirmek
Kariyer Uyumluluk Programının etkililiğini değerlendirmek
Kariyer Uyumluluğu Programı hazırlanırken, öncelikle literatür taranmıştır. Literatürdeki kariyer uyumluluğuna ilişkin kuramsal görüşlerden ve benzer amaçla hazırlanmış deneysel çalışmalardan yararlanılmıştır (Coolen, 2014; Koen, Klehe ve Vianen, 2012; Rottinghaus, Buelow, Matyja ve Schneider, 2012). Coolen (2014)
çalışmasında, kariyer uyumluluğunu kendini ve çevreni keşif olarak ele almıştır. Coolen (2014) tarafından porfolyo müdalesine dayalı geliştirilen kariyer uyumluluğu
programının çevreyi keşif boyutuna göre hazırlanan oturum içeriklerinden dördüncü ve beşinci oturumlarda yararlanılmıştır. Rottinghaus, Buelow, Matyja ve Schneider (2012) çalışmasının ise, grup uygulama sürecinden yararlanılmıştır. Koen, Klehe ve Vianen (2012) tarafından geliştirilen kariyer uyumluluğu programının kariyer ilgi, kariyer güven ve kariyer kontrol boyutlarına göre hazırlanan oturum içeriklerinden birinci, yedinci ve sekizinci oturumlarda yararlanılmıştır.
İkinci olarak, çalışmanın amacı doğrultusunda psiko-eğitim grup yöntemi seçilmiştir. Psiko-eğitim grup yöntemi, eğitimsel içerikli olup, beceri geliştirmeyi hedefleyen ve başarılması gereken amaçların yer aldığı bir grup çeşididir (Brown, 2004). Bu gruplarda özellikle insanların bilgi dağarcığını zenginleştirmek, kendilerine dair farkındalık kazandırmak ve belirli beceriler öğretilmeye çalışmaktadır. Psiko- eğitim gruplarında özellikle rol oynama, problem çözme, karar verme ve iletişim becerileri gibi grup temelli eğitim ve gelişim stratejileri tercih edilmektedir (Brown, 2004).
Üçüncü olarak, Kariyer Uyumluluğu Programının kuramsal dayanağı olarak Savickas’ın Kariyer Yapılandırmacı Kuramı temel alınmıştır. Bu kuramın alınmasının nedeni, kariyer uyumluluğu, bazı araştırmacılar tarafından iki boyut olarak ele alınmıştır. Örneğin; Stumpf, Colarelli ve Hartman (1983) ve Zikic ve Klehe (2006) tarafından kariyer uyumluluğu, kariyer keşfi ve kariyer planı olarak ifade edilmektedir. Oysaki Savickas’ın kariyer yapılandırmacı kuramında kariyer uyumluluğu, kariyer ilgi, kariyer merakı, kariyer kontrol ve kariyer güven boyutlarından oluşmaktadır. Sonuçta, Kariyer uyumluluğu, Savickas’ın kariyer yapılandırmacı kuramında, diğer kuramcılara göre daha bütünsel ve çok boyutlu bir şekilde açıklanmaktadır. Ayrıca Savickas, kariyer uyumluluğunu kurmuş olduğu kariyer yapılandırmacı kuramın merkezine
yerleştirmiştir. Bu nedenler göz önünde bulundurularak, bu çalışmada Savickas’ın kariyer yapılandırmacı kuramı temel alınmıştır. Etkinlikler, Kariyer Yapılandırmacı Kuramının Kariyer Uyumluluğunu açıklayan boyutlarına göre oluşturulmuştur.
Kariyer Uyumluluğu Boyutları: 1. Kariyer İlgi 2. Kariyer Merak 3. Kariyer Kontrol 4. Kariyer Güvendir. 1. Kariyer İlgi
Kariyer ilgi boyutu, iki oturumdan oluşmaktadır. Bu oturumların amacı, kariyer ilgisini arttırmaktır. Bu amaç doğrultusunda “Gelecekteki Amaçlarım ile Günlük Meslek Yaşantısı “Etkinlikleri yapılmıştır. Gelecekteki Amaçlarım etkinliğinin
kazanımı, grup üyelerinin gelecekteki yaşamı ve kariyer seçenekleri ile ilgili düşünmesi sağlamaktır. Günlük Meslek Yaşantısı etkinliğinin kazanımı ise, grup üyelerine
yapacağı mesleki yaşantısıyla ilgili farkındalık kazandırmaktır.
2. Kariyer Merak
Kariyer merak boyutu, üç oturumdan oluşmaktadır. Bu oturumların amacı, kariyer merakı arttırmaktadır. Bu amaç doğrultusunda “Film İzleme Etkinliği, Mesleki Gelişim Semineri Etkinliği ve Kariyerime Katkı Sağlayan Faaliyetlerle İlgileniyorum” Etkinliği hazırlanmıştır. Film İzleme etkinliğinin kazanımı, mesleki keşif sağlamaktır. Mesleki Gelişim Semineri etkinliğinin kazanımı, grup üyelerine uygulama alanındaki mesleki rollerini göstermektir. 1Kariyerime Katkı Sağlayan Faaliyetlerle İlgileniyorum etkinliğinin kazanımı, mesleki bilgi toplamaktır.
3. Kariyer Kontrol
Kariyer kontrol boyutu, iki oturumdan oluşmaktadır. Bu oturumların amacı, kariyer kontrolü arttırmaktadır. Bu amaç doğrultusunda “Mesleğim Bana Uygun Mu? Etkinliği ile Kariyerimle İlgili Sorumluluklarım Etkinliği” hazırlanmıştır. Mesleğim Bana Uygun Mu? etkinliğinin kazanımı, grup üyelerinin alanlarıyla ilgili kişisel olarak yapabilecekleri konusunda farkındalık kazandırmaktır. Kariyerimle İlgili
Sorumluluklarım etkinliğinin kazanımı ile grup üyelerine rehberlik ve psikolojik danışmanlıkla ilgili sorumluluklarının neler olduğunun farkına varmasını sağlamak amaçlanmaktadır.
4. Kariyer Güven
Kariyer güven boyutu, üç oturumdan oluşmaktadır. Bu oturumların amacı, kariyer güveni arttırmaktadır. Bu amaç doğrultusunda boyutuna ise “Problem Çözme Etkinliği, Rehberlik ve Psikolojik Danışmalık Becerilerini Kazanma Yolları Etkinliği ve Sorun Dinleme Etkinliği” oluşturulmuştur. Problem Çözme etkinliğinin kazanımı ile
problem çözme becerisi kazandırmak amaçlanmaktadır. Rehberlik ve Psikolojik Danışmalık Becerilerini Kazanma Yolları etkinliğinin kazanımı ile rehberlik ve psikolojik danışmalık becerilerini kazanmayı kolaylaştıran ve engelleyen faktörleri bilmek hedeflenmektedir. Sorun Dinleme etkinliğinin kazanımı ile kişiler arası ilişkilerde dinleme becerisini kullanabilmek amaçlanmaktadır.
Son olarak, programdaki etkinlikler hazırlandıktan sonra iki alan uzmanı ile bir tane eğitim programı ve öğretimi uzmanının görüşlerine sunulmuştur. Uzmanların önerileri doğrultusunda biçim ve içerik açısından düzeltmeleri yapıldıktan sonra program uygulamaya hazır hale getirilmiştir. Tüm bunlar göz önünde bulundurularak Kariyer Uyumluluğu Programı hazırlanmıştır.
3. 5. Deneysel Süreç/Programın Uygulanması
Bu çalışmada, deneysel süreç 11 oturumda gerçekleştirilmiştir. Bu oturumlara ek olarak, program öncesinde hem deney grubunda hem de kontrol grubunda yer alan bireylerle bir araya gelinmiş ve ön-testler için kariyer uyum yetenekleri ölçeği (Kanten, 2012) uygulanmıştır. Benzer şekilde son oturumdan sonra da son-testler için bir araya gelinmiştir.
Çalışmada hazırlanan kariyer uyumluluğu programı deney grubuna
uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise program uygulanmamıştır. Uygulamaya ilişkin akış şu şekildedir: “Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık 1. Sınıf Öğrencilerinin Kariyer Uyumluluğu Programı”, 90 dakika süren 11 oturumda yürütülmüştür. Çalışma hafta içi Pazartesi günü 14.00-15.30 saatleri arasında yürütülmüştür. Çalışmanın yapıldığı yer olarak grupla psikolojik danışma odası tercih edilmiştir. Oturumlar araştırmacı tarafından yürütülmüştür. Her oturuma başlamadan önce ve oturum sonrasında programı yürüten araştırmacı, tez danışmanından süpervizyon almıştır.
3. 6. Veri Toplama Aracı
Araştırma grubunda yer alan bireylere uygulanan ölçeğin psikometrik özellikleri aşağıda yer almaktadır:
3. 6. 1. Kariyer uyum yetenekleri ölçeği
Bu ölçek, Savickas ve Porfeli (2012) tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin orijinal formunda 24 madde bulunmaktadır. Ölçek dört boyuttan oluşmaktadır. Bunlar: ilgi, kontrol, merak ve güvendir. Savickas ve Porfeli (2012) tarafından yapılan güvenirlik çalışmasında ilgi alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,83, kontrol alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,74, merak alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,79 ve güven alt
boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,85 olarak bulunmuştur. Ayrıca ölçeğin tamamının iç tutarlık katsayısı 0,92 olarak hesaplanmıştır.
Ölçeğin Türkçeye uyarlanması, geçerlilik ve güvenirlik çalışması Kanten (2012) tarafından yapılmıştır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 95 iken; en düşük puan 19’dur. Ölçekten alınan puanların artması, bireylerin kariyer uyum-yeteneklerinin yüksek olduğunu göstermektedir. Geçerlilik çalışması için yapı geçerliliğine bakılmıştır. Bunun için yapısal eşitlik modeli analizi çerçevesinde doğrulayıcı faktör analizi
yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda orijinal forumunda 24 madde bulunan ölçekten (1, 2, 4, 7, 18) maddeler çıkartılmıştır. Sonuç olarak; dört boyutlu 19
maddeden oluşan bir ölçek elde edilmiştir. Bu ölçeğin alt boyutları: kaygı, kontrol, merak ve güvendir. Orijinal ölçekle ilgi (concern) olan boyut, Kanten (2012) tarafından kaygı olarak çevrilmiştir. Buradaki kaygı, orjinal ölçekteki ilgiye karşılık gelmektedir. Kaygı, bireylerin mesleki gelecek için yeteneklerinin farkında olması ve kariyer planlama yapması anlamına gelmektedir. Ayrıca doğrulayıcı faktör analiz sonuçlarına göre dört boyutlu ve 19 maddeli ölçeğin, RMSEA değerinin 0.074; serbestlik
derecesinin 144 ve kay kare değerinin ise 517.62 olduğu bulunmuştur. Kay kare
değerinin serbestlik derecesi (517.62/144= 3.50) 3.50 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğinin doğrulayıcı faktör analizine bağlı olarak gerçekleşen uyum iyiliği değerleri: NFI, 0.90; NNFI, 0.92; IFI, 0.93; CFI, 0.93; GFI, 0.90 olarak bulunmuştur. Kanten (2012)
tarafından yapılan güvenirlik çalışmasında kaygı alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,61, kontrol alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,77, merak alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,79 ve güven alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,81 olarak hesaplanmıştır.
Bu tezin araştırmacısı tarafından kendi çalışma grubu üzerinde güvenirlik ve geçerlilik çalışması yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analiziyle yapı geçerliliğine bakılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi sonucuna göre ölçeğin dört boyuttan ve 19 maddeden oluştuğu sonucuna varılmıştır. Benzer şekilde doğrulayıcı faktör analizi sonucunda ölçeğin, RMSEA değerinin 0.077; serbestlik derecesinin 147 ve kay kare değerinin ise 517.62 olduğu bulunmuştur. Kay kare değerinin serbestlik derecesine bölümü (280.383/147= 1.90) sonucunda 1.90 değeri bulunmuştur. Kariyer Uyum
Yetenekleri Ölçeğinin doğrulayıcı faktör analizine bağlı olarak gerçekleşen uyum iyiliği değerleri: NFI, 0.96; NNFI, 0.98; IFI, 0.98; CFI, 0.98; GFI, 0.83 olarak hesaplanmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarına göre, ölçeğin dört boyutlu ve 19 maddelik bir yapıdan oluştuğunu ve ölçeğin iyi uyum değerleri verdiği sonucuna varılmıştır. Araştırmacı tarafından yapılan güvenirlik çalışmasında ilgi alt boyutunun iç tutarlık
katsayısı 0,85, kontrol alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,89, merak alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,87 ve güven alt boyutunun iç tutarlık katsayısı 0,94 ve ölçeğin tamamının iç tutarlık katsayısı 0,89 olarak hesaplanmıştır. Sonuç olarak; ölçek puanlarının güvenilir ve geçerli olduğu kararına varılmıştır.
3. 7. Verilerin Toplanması
Bu araştırmada verilerin toplanması, 2015-2016 Eğitim-Öğretim Yılının ikinci döneminde iki şekilde yürütülmüştür. Birincisi, programa başlamadan önce deney ve kontrol gruplarına ön test uygulaması yapılmıştır. Program uygulandıktan sonra ise, programın etkililiğini incelemek amacıyla deney ve kontrol grubuna son test
uygulaması yapılmıştır. Verilerin toplanmasında, kullanılan Kariyer Uyum Yetenekleri Ölçeği araştırmacı tarafından düzenlenip tek sayfa şekline getirilmiştir. Elde edilen form araştırmacı tarafından çalışma grubuna uygulanmıştır.
3. 8. Verilerin Çözümlenmesi
Deney ve kontrol gruplarına uygulanan ön test ve son testlerden elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS 21.0 veri analizi programı ile analiz edilmiştir. Anlamlılık düzeyi .05 olarak kabul edilmiştir. Bu araştırmada katılımcı sayısının az olması (n<30) ve kariyer uyum yetenekleri ön-test puanlarının normal dağılımına uygunluğuna ilişkin Shapiro-Wilk analizi yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, p değeri .01 olup, p< .05 küçük olduğundan puanlar normal dağılımdan anlamlı sapma göstermektedir. Bu nedenler göz önünde bulundurularak, verilerin analizinde parametrik olmayan istatistiksel teknikler kullanılmıştır. Araştırmada ilk olarak, deney ve kontrol grubunun ön-test ve son-test ölçümleri arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacıyla Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi uygulanmıştır. Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi, ilişkili iki ölçüm setine ait puanlar arasındaki farkın anlamlılığını test etmek için kullanılır. Bu test, ilişkili iki ölçüm setine ait fark puanlarının yönünün yanı sıra
miktarını da dikkate almaktadır (Büyüköztürk, 2009). Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile anlamlı çıkan dağılımların ön-test ve son-test ölçümleri kıyaslanarak farkın hangi ölçüm lehine anlamlı olduğu belirlenmiştir.
Ardından deney ve kontrol gruplarının ön-test ve son-test toplam puanlarının birbirleri ile anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini test etmek için Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Mann Whitney U Testi, ilişkisiz iki örneklem puanlarının
aralarında anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini test etmek için kullanılmıştır (Büyüköztürk, 2009).