Yönetişim

1990’lı yıllardan bu yana literatürde geniş bir şekilde tartışılan yönetişim kavramının herkesin üzerinde uzlaştığı standart bir tanımı bulunmamaktadır. Günümüzde halk ile kamu yönetimi arasındaki ilişkilerdeki değişimler, “yönetim” kavramını da değişime uğratmaktadır. Yeni “yönetim” anlayışına, Türkçede “yönetişim” olarak yer verilmekte ve yönetenlerle yönetilenler arasındaki “karşılıklı etkileşim” anlamını içermektedir (Toksöz, 2008: 7). Çoğu bilim insanı ve siyasetçiler tarafından yönetişim, sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın temel bir bileşeni olarak kabul edilmektedir. Tüm tanımlarda varılan ortak nokta yönetime katılımcılık, devletlerin hukukun üstünlüğünü esas alması ve hükümetin vatandaşa hesap vermesi üzerinedir (Kaufmann and Kraay, 2008: 1-30). Çetinkaya (2015: 96) “yönetişimi” kısaca, halk ve idarecilerin birlikte herhangi bir kurumu yönetmesi olarak tanımlamıştır. Halkın ortak karar almasına ve uygulamasına, çıkarlarını dile getirmelerine, yükümlülüklerini yerine getirmelerine sağlarken, çatışma noktalarının çözüm aşamasında kullanılan süreçleri, mekanizmaları ve kurumları kapsamaktadır. Diğer bir ifadeyle yönetişim, toplumsal aktörler arasındaki ve toplumsal aktörlerle kamu yönetimi arasındaki karşılıklı etkileşimin niteliğine işaret etmekte ve “birlikte yönetim” anlamını içermektedir (Toksöz, 2008: 7). Yönetişim, belirtildiği gibi

34

birlikte yönetimi esas alması itibariyle katılımcı demokratik yönetim anlayışı içinde son derece önemlidir.

Koçel’e göre (2010: 457) yönetişim; yönetim, iletişim ve etkileşim terimlerinin birleşmesiyle meydana gelen, türetilmiş bir kavram ve terim olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yönetişim terimi İngilizcedeki “Corporate Governance” karşılığı olarak kullanılmakta olup bir bakıma kurumsal yönetim işletmelerin “sosyal vatandaş” (corporate citizen) olmalarını öngörmektedir.

Dünya Bankası iyi yönetişimi (good governance) çok sık ve yaygın olarak kullanmaktadır. Dünya Bankasına göre iyi yönetişim; şeffaf, saydam ve öngörülebilir bir karar alma sürecinin, kamusal sürece aktif vatandaş katılımını, STK’ların var olduğu, yaptıklarından sorumlu hükümeti ve profesyonel bir bürokratik yönetimi içeren ve hukukun üstünlüğünü esas alan bir düzeni ifade etmektedir (http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home). Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ise “yönetişim” kavramını; “Bir ülkenin ekonomik ve sosyal kaynaklarının yönetiminde sahip olunan güç ve yetkilerin kullanımını ifade etmektedir.” şeklinde tanımlamaktadır (http://www.oecd.org/governance).

Yönetişim; birlikte yönetmek demektir. Kamuda yönetişim ise, karar alma süreçlerinin ve yönetimin tüm paydaşların iş birliği ve katılımını esas alan, yöneticilerin saydam ve şeffaf bir yönetim mekanizması, uzlaşmacı, hesap verebilir, etkin ve sorumlu bir yönetim algısı ile davrandıklarını ifade etmektedir. Yani, yönetim sadece seçimler aracılığı ile seçilmiş bir kesim tarafından değil; meslek grupları, üniversiteler, STK’lar, odalar, özel sektör kuruluşları gibi çeşitli gruplarla ortak bir şekilde gerçekleşmektedir (TESEV, 2008: 17).

İlk olarak 1989 yılında Dünya Bankası tarafından kullanılan, ardından OECD’nin raporlarında yer almıştır. Daha sonra yönetişim kavramı, 1992 yılında düzenlenen Rio Konferansının en önemli belgesi olan Gündem 21 belgesi “küresel ortaklık” kavramını öne sürmüştür. Bu kavramla birlikte alışılagelmiş yönetim yapısı ve anlayışının yerini çok aktörlü yönetim olarak yönetişime bırakmıştır. Ayrıca Rio Konferansında yönetişim, sürdürülebilir kalkınma için ön koşul olarak vurgulanmıştır (Başbakanlık DPT, 2007: 2).

35

21. yüzyıl projesi kapsamında adını buradan alan Gündem 21 (G-21) ve onun yerel birimlerine uygulamasına yönelik bir proje olarak nitelendirebileceğimiz Yerel Gündem 21 (YG-21) yerel yönetimlere katılım için bir proje olarak sunulmaktadır. G-21 Programının 28. Bölümünde yerel yönetimlerin öncülüğünde STK’ların ve diğer tüm ilgililerin birlikte kendi sorunlarını ve önceliklerini saptayarak, kentleri için 21. Yüzyılın Yerel Gündemini oluşturmaları kararlaştırılmıştır. Bu bölümde ana hedef olarak, “her ülkede yerel yönetimlerin, kendi beldelerinde katılımcı bir süreç başlatarak, YG-21’ler konusunda görüş birliği sağlamaları” gösterilmektedir (Yıldırım ve Öner, 2003: 13-14, Kuluçlu, 2011: 182).

Yönetişimi eleştirel bir bakış açısıyla inceleyen Orhan ve Yalçın’a göre; Türkçe’ye “governance” sözcüğünün karşılığı olarak kazandırılan yönetişim sözcüğü aslında “governance” sözcüğünün de ötesinde bir yapıya sahiptir. “governance” sözcüğü yönetme sürecini ve işini ifade ederken anlam bakımından karşılıklı etkileşimi içermemektedir. Bu sözcüğü kullananlar genellikle belirli bir etkileşimi ifade etmek için kullansalar da, bu etkileşim Türkçe’deki işteşlik ekinin eklendiği sözcüklere kazandırdığı eşit tarafların karşılıklı etkileşimi anlamının aynısı değildir. Yönetişim sözcüğü ile ilk defa karşılaşanlar sözcüğü anlamlandırmak için eğer sözcüğün yapısından yola çıkarlarsa, “bu sözcük olsa olsa halkın katılımını esas alan bir yönetimi ya da halkın kendi kendisini yönetmesini ifade eder” diye düşünebilmektedirler. İngilizce yazın ve bu yazından etkilenen Türkçe yazın, sözcüğe bu beklentiyi boş çıkaracak bir anlam yüklemektedir, yönetişim halkı ya da yurttaşları değil de, şirketleri, kamu kuruluşlarını, sivil toplum örgütlerini ve diğer örgütleri esas aldığını düşünmektedirler (2015: 178-179). Eleştirel bir bakış açısıyla da olsa yönetişim sözcüğü esas itibariyle özellikle kamunun yönetimini tek elde bulundurulmamasını içerdiği görülmektedir. Eleştiri kapsamında da halk doğrudan olmasa bile STK’lar aracılığıyla veya diğer örgütlerin içerisinde bulunarak bu sürece dahil olabilmektedir.

Günümüzde yönetim sistemindeki dönüşüm kapsamında, yönetimin tek taraflı veya hakim rol üstlenerek kendi istekleri çerçevede topluma dayattığı bir süreçten çıkılarak, toplumsal aktörlerin de aktif bir şekilde sisteme dâhil olduğu ve interaktif ilişkileri içerisinde barındıran bir zamana doğru gidildiği görülmektedir. Yani evvelden beri süre gelen klasik yönetimin emredip denetleme gibi araçlarının

36

yerini birlikte çözüm üretme, özendirme ve etki etme gibi mekanizmalara bırakmaya başlamaktadır (Arıkboğa, 2004: 83).

Devletlerin sürekli değişen, her geçen gün artan ve her an değişebilen toplumsal ve ekonomik sorunların çözümünde yetersiz ve eksik kalması, toplumun sorunlara daha duyarlı hale gelmesi ve bireylerin katılıma ilişkin taleplerin artması ayrıca devletlerin yeterli kaynak ve kapasiteye sahip olmaması yönetişim yaklaşımının kabul edilmesine imkan sunmuştur (Başbakanlık DPT, 2007: 1).

Yerel yönetimlerde iyi yönetişim, halka hizmet eden en iyi seçeneklerin elde edilmesinde vatandaşın daha fazla katılımını artırmayı amaçlamaktadır. İyi yönetişim, çeşitli unsurların birleşmesi sonucunda tanımlanmakta olup; şeffaflık, katılımcılık ve hesap verebilirliğin öncelikle ve özellikle üzerinde durulan hususlar olduğu dikkat çekmektedir. Bütün halinde bunlara değinecek olursak bu ilkeler; hesap verebilirlik, şeffaflık, katılımcılık, cevap verebilirlik, etkinlik, hukuk devleti/hukukun üstünlüğü, eşitlik ve stratejik vizyon olarak belirtilmiştir (UDNP, 2013: 1-10).

TESEV’in iyi yönetişim el kitabında yönetişim ne işe yarar sorusunun cevabı aşağıdaki açıklanmıştır (2008: 18).

• Demokrasiyi güçlendirerek kamu yönetimini daha etkin ve verimli hale

getirdiği,

• Farklı paydaşların yönetime görüşlerini aktararak katılımını sağlar; bunun

sonucunda, kararların içeriğini zenginleştirir ve uygulanmasındaki etkinliği arttırır.

• Kamu yönetimini vatandaşa yaklaştırır ve yolsuzlukla mücadeleyi sağlar ve

kurumları daha hukuki bir yapıya büründürür.

37