Küresel rekabet ortamıyla birlikte rekabetçi ve sürekli dinamik hale gelen yönetim yapısı, giderek artan ve çeşitlenen müşteri beklentileri ve kalitenin sürekli artması için çalışanlardan daha fazla sorumluluk yüklenmelerini, karar süreçlerine daha fazla katılmalarını, gerekli şart ve durumlarda inisiyatif almalarını, kendi görüşlerini dile getirmelerini, her platformda etkin iletişim kurmalarını, kendilerine ve içinde bulundukları takımlarına güvenmelerini, bilgiyi daha çok paylaşmalarını ve grup dayanışması içinde işletmenin amaçları doğrultusunda çalışmalarını beklemektedir (Zerenler, 2014: 171). Günümüzde işletmelerin çevrelerinde meydana gelen değişimler, yöneticilerin çevreleri ile daha yoğun, tutarlı ve sağlıklı ilişkiler geliştirmesini zorunlu kılmaktadır. İşletmelerin geleceği açısından son derece önemli olan bu ilişkiler ağı, sosyal ve psikolojik faktörleri de içermektedir. Bu faktörlerin içinde etik de önemli bir yer tutmakta ve örgüt ikliminin bir parçası olarak ortaya çıkmaktadır (Akbaş, 2010:121). Örgütlerde etik ilkelerin kurumsallaşması farklı yollardan olabilir. Özellikle, farklı kültürlerden gelen üyelerin aynı tür davranışları göstermesini sağlamak, etik ilkelerin geliştirilmesinin temel amacıdır. Bununla birlikte, kurum içerisinde etik ile ilgili kurullar ve komisyonlar kurulabilmektedir (Gül ve Gökçe, 2008:381). Bu bağlamda kurumların etik anlamda meydana
22 gelebilecek olumsuzluklarla mücadele edebilmeleri için çalışanlarının nelere değer verdiklerini ve çalışanların kurum içerisindeki ileriye dönük niyetlerini tam anlamı ile bilmeleri gerekmektedir. Whistleblowing örgütlerde ispiyonculuktan farklı olarak üstün bir sivil erdem davranışı olarak benimsetilmelidir ve çalışanları yasadışı olayları paylaşmaya özendirilmelidir. Örgütler bu iki kavrama önem verirlerse yegâne kaynakları olan insan kaynaklarından daha fazla verim alabileceklerdir (Bulut vd., 2016:571).
Whistleblowing eyleminin bir etik davranış olarak benimsenebilmesinde çalışanın organizasyon içerisinde yanlış uygulama olarak algıladığı her konuyu raporlaması ve daha da önemlisi organizasyon dışına ifşa ederek organizasyonu zor duruma düşürmesi ne kadar etik bir davranıştır? Konuya bir de bu cepheden bakmakta yarar bulunmaktadır (Aktan, 2006:7). Burada akla gelen ilk husus, ihbarcılığı etik kılanın ne olduğu sorusudur. Buna verilebilecek en popüler cevap, ihbarcılıkla edinilen sayısız olumlu örnek olayın varlığıdır. Böylesine bir kamusal fayda karşısında, bireyler de örgütlerinden gelecek herhangi bir misillemeye karşı kendilerinin korunmasını arzu edecektir. Bu iki ucu keskin yapı, özünde güçlü bir açmazı barındırmaktadır. Bilgileri aşikâr kılmak, açığa çıkartmak, paylaşmak, gizliliğini yok etmek vs. gibi eylemleri içeren ihbarcılığın taşıdığı çıkmazın ne olduğunu tartışmak ihbarcılığın tam olarak ne olduğunu ve ne olmadığını kavramaya götürecektir. Kamunun bilmeye hakkı vardır ancak örgütler de çalışanlarından sadakatlerini ve gizliliklerini koruma taahhüdü beklerler. Sözü edilen bu açmazın aslında örgütlerle toplumu karşı karşıya getirdiği ve aralarında bir çatışma doğurduğu görülmektedir (Danışman, 2012:229). Bu yüzden son derece hassas olunması gereken bu konuda kurumların sağlam bir etik altyapı oluşturması ve vereceği eğitimlerle bireylerin etik anlamda doğru ve yanlışı ayırt etmesi sağlanmalıdır.
Burada en önemli sorun doğru ve yanlış kavramlarının bireylere göre değişebileceğidir. Kurum çalışanlarının bu konuda iyi bir eğitim almaları ve sorunların çözümünde kendilerine yardımcı olunacak mekanizmaların bulunması bir zorunluluktur.
23 3.UYGULAMA
Bu bölümde çalışmanın başından beri anlatılan etik, kurumsal etik ile beraber whistleblowing gibi kavramların irdelenmesinden sonraki uygulaması yapılmıştır. Bu kapsamda katılımcılara sorulan soruların değerlendirildikten sonra SPSS paket programı kullanılarak bağımsız t- testi yapılmış ve elde edilen bulgular değerlendirilmiştir.
Kamu ve özel sektörde çalışanların olayı yasal mercilere bilgilendirmesi ile ilgili soruya verilen cevaplar değerlendirildiğinde p=0,040<0,050 olduğundan özel sektörde çalışanların durumu yasal mercilere iletmesi noktasında anlamlı bir farklılık vardır (Tablo 2).
Tablo 2. İki grup arasında örnek olayı yasal merciye taşıma karşılaştırılması
t-testi karşılaştırılması
F Anlamlılı
k t df
Anlamlılık (2kuyruklu
)
Ortalam a Fark
Standar t Hata Farkı
%95 Farkın Güven Aralığı Alt Üst Varyansları
n Eşit Olduğu Varsayımı
9,01
3 0,004 2,10
9 48 0,04 0,621 0,295 0,02
9
1,21 4
Varyansları n Eşit Olmadığı Varsayımı
1,69 18,72
8 0,108 0,621 0,368
-0,14
9
1,39 2
Bu durum ise ortalamalar dikkate alındığında kamu çalışanlarında daha yüksek oranlı olduğu görülmüştür (Tablo 3).
24 Tablo 3. İki grubun olayı yasal merciye taşıma sorusuna verdikleri cevap istatistikleri
Grup Sayı Ortalama Standart Sapma
Std. Hata Ortalaması
Kamu 16 2,06 1,389 0,347
Özel 34 1,44 0,705 0,121
Yine kamu ve özel sektörde çalışanların olayı basın yoluyla bilgilendirmesi söz konusu olduğunda burada p=0,530>0,050 olduğundan özel sektörde çalışanların durumu yasal mercilere iletmesi noktasında anlamlı bir farklılık yoktur. Bu durum ise her iki grupta bu soruya verilen cevaplar arasında fark yoktur (Tablo 4).
Tablo 4. İki grup arasında örnek olayı basın yoluyla ortaya çıkarmalarının karşılaştırılması
t-testi karşılaştırılması
F Anlamlılı
k t df
Anlamlılık (2kuyruklu
)
Ortalam a Fark
Standar t Hata Farkı
%95 Farkın Güven Aralığı Alt Üst Varyansları
n Eşit Olduğu Varsayımı
0,00
4 0,949 0,63
2 48 0,53 0,188 0,297
-0,40
9
0,78 4
Varyansları n Eşit Olmadığı Varsayımı
0,59
9
25,88
4 0,555 0,188 0,313
-0,45
6
0,83 1
Her iki grubun verdiği cevapların analizinden elde edilen ortalamalar incelendiğinde; Kamu ve özelde çalışanların ortalamalarının hemen hemen birbirine yakın olduğu görülür (Tablo 5).
25 Tablo 5. İki grubun olayı basına verme sorusuna verdikleri cevap istatistikleri
Grup Sayı Ortalama Standart sapma
Std. Hata Ortalaması
Kamu 16 2,69 1,078 0,27
Özel 34 2,5 0,929 0,159
Kamu ve özel sektörde çalışanların olayı üst kademeye bilgilendirmesi durumu incelendiğinde burada p=0,006<0,050 olduğundan özel sektörde çalışanların durumu üst kademeye iletilmesi noktasında anlamlı bir farklılık vardır. Bu durum ise her iki grupta bu soruya verilen cevaplar arasında fark olduğu görülmektedir (Tablo 6).
Tablo 6. İki grup arasında örnek olayı bir üst merciye taşıma karşılaştırılması
t-testi karşılaştırılması
F Anlamlılı
k t df
Anlamlılık (2kuyruklu
)
Ortalam a Fark
Standar t Hata Farkı
%95 Farkın Güven Aralığı Alt Üst Varyansları
n Eşit Olduğu Varsayımı
10,67
3 0,002 2,86
7 48 0,006 0,79 0,276 0,23
6
1,34 5
Varyansları n Eşit Olmadığı Varsayımı
2,27
9
18,4
9 0,035 0,79 0,347 0,06
3
1,51 8
Her iki grubun verdiği cevapların analizinden elde edilen ortalamalar incelendiğinde kamuda çalışanların ortalamasının özelde çalışanlardan fazla olduğu görülür (Tablo 7).
26
Kamu ve özel sektörde çalışanların olayı tepe yönetime bilgilendirmesi durumu incelendiğinde burada p=0,007<0,050 olduğundan özel sektörde çalışanların durumu tepe yönetime iletilmesi noktasında anlamlı bir farklılık vardır. Bu durum ise her iki grupta bu soruya verilen cevaplar arasında fark olduğu anlamına gelmektedir (Tablo 8).
Tablo 8. İki grup arasında örnek olayı tepe yönetime taşıma karşılaştırılması
t-testi karşılaştırılması
Her iki grubun verdiği cevapların analizinden elde edilen ortalamalar incelendiğinde ortalamalar incelendiğinde kamuda çalışanların ortalamasının özelde çalışanlardan fazla olduğu görülür (Tablo 9).
Tablo 9. İki grubun olayı tepe yönetime taşıma sorusuna verdikleri cevap istatistikleri
27
Özel 34 1,65 0,691 0,119
Kamu ve özelde çalışanların örnekte verilen kötü duruma sessiz kalmaları arasındaki ilişki incelendiğinde burada p=0,830>0,050 olduğundan özel sektörde çalışanların duruma sessiz kalmaları arasında anlamlı bir farklılık yoktur. Bu durum ise her iki grupta bu soruya verilen cevaplar arasında fark yoktur (Tablo 10).
Tablo 10 İki grup arasında örnek olaya sessiz kalıp kalmama karşılaştırılması
t-testi karşılaştırılması F Anlamlılı
k
t df Anlamlılık (2kuyruklu
)
Ortalam a Fark
Standar t Hata Farkı
%95 Farkın Güven Aralığı Alt Üst Varyansları
n Eşit Olduğu Varsayımı
0,05 9
0,81
-0,21 6
48 0,83 -0,096 0,444
-0,98 7
0,79 6
Varyansları n Eşit Olmadığı Varsayımı
-0,21 6
29,68 8
0,83 -0,096 0,442
-0,99 9
0,80 8
Her iki grubun verdiği cevapların analizinden elde edilen ortalamalar incelendiğinde her iki grubunda birbirine çok yakın olduğu görülür (Tablo 11).
Tablo 1. İki grubun olaya karşı sessiz kalıp kalmama sorusuna verdikleri cevap istatistikleri
Grup Sayı Ortalama Standart sapma
Std. Hata Ortalaması
Kamu 16 3,88 1,455 0,364
Özel 34 3,97 1,467 0,252
28 Katılımcılara kamu ve özel sektörde çalışma durumlarına göre egoist iklime sahip bir işletme ile ilgili toplam 12 adet soru yöneltilmiştir. Elde edilen cevaplar tablo 12’de analiz edilerek gösterilmiştir. Bu tablo incelendiğinde kamu ve özel sektörde çalışanların egoist iklimde çalışma şartları altında toplam 11 soruda anlamlı bir farkın gözlenmediği yalnızca 11. soru olan “Bu kurumda çalışanlar kendileri için en iyi olanla çok ilgilidirler” kısmında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür (p=0,038<0,050).
Tablo 22 Kamu ve Özel sektörde çalışanların Egoist iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen toplam 12 adet soruya karşı verdikleri cevapların analizleri
t-testi karşılaştırılması
29
30
31
Varyans ların
Eşit Olmadığ
ı Varsayı
mı
-,75
8
33,1
83 ,454 -,232 ,306
-,85
3 ,39
0
Tablo 12’deki 11. Soruya ait ortalamalar aşağıda verilmiştir (Tablo 13).
Tablo 13 Egoist iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen 11. sorunun istatistikleri
Grup Sayı Ortalama Standart sapma
Std. Hata Ortalaması
Kamu 16 2,19 0,655 0,164
Özel 34 2,85 1,158 0,199
Katılımcılara kamu ve özel sektörde çalışanların yardımsever iklime sahip bir işletme konusunda kendilerine 12 adet soru yöneltilmiştir. Elde edilen cevaplar tablo 14’te gösterilmiştir. Tablo 14 incelendiğinde kamu ve özel sektörde çalışanların egoist iklimde çalışma şartları altında toplam 11 soruda anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Yalnızca 3. soru olan “Bu kurumda çalışanlar öncelikle bir başka çalışma arkadaşları için en iyi olanı göz önünde bulundururlar” kısmında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür (p=0,004<0,050).
32 Tablo 14. Kamu ve Özel sektörde çalışanların Yardımsever iklime sahip bir işletme
ile ilgili yöneltilen toplam 12 adet soruya karşı verdikleri cevapların analizleri
t-testi karşılaştırılması
33
34
Varsayım ı
b1 2
Varyansla rın Eşit Olduğu Varsayım ı
,95
1 ,334 1,6
50 48 ,106 ,489 ,296
-,10 7
1,0 85
Varyansla rın Eşit Olmadığı Varsayım ı
1,7 11
32,3
51 ,097 ,489 ,286
-,09 3
1,0 71
Yardımsever iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen 3. soruya ait ortalamalar şu şekildedir (Tablo 15).
Tablo 3 Yardımsever iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen 3. sorunun istatistikleri
Grup Sayı Ortalama Standart sapma
Std. Hata Ortalaması
Kamu 16 3,13 1,025 0,256
Özel 34 2,35 0,734 0,126
35 Yine katılımcılara kamu ve özel sektörde çalışanların ilkeci iklime sahip bir işletme olup olmamama durumlarına göre kendilerine 12 adet soru yöneltilmiştir. Bu sorulara verilen cevaplar tablo 16’da verilmiştir. Tablo 16 incelendiğinde kamu ve özel sektörde çalışanların egoist iklimde çalışma şartları altında toplam 11 soruda anlamlı bir farkın gözlenmediği yalnızca 5. soru olan “Bu kurumda bir kararla ilgili olarak ilk göz önünde bulundurulan husus, bu kararın kanunları ihlal edip etmediğidir” kısmında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür (p=0,023<0,050).
Tablo 4 Kamu ve Özel sektörde çalışanların ilkeci iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen toplam 12 adet soruya karşı verdikleri cevapların analizleri
t-testi karşılaştırılması
36
37
İlkeci iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen 5. soruya ait ortalamalar şu şekildedir (Tablo 17).
Tablo 17 İlkeci iklime sahip bir işletme ile ilgili yöneltilen 5. sorunun istatistikleri
Grup Sayı Ortalama Standart katılıyorum sınıfına daha yakın olduğu görülmüştür.