Araştırmanın verilerinin toplanmasında, öncelikle kuramsal boyutun oluşturulması amacıyla konuyla ilgili alan yazın taranarak araştırma, makale, tez, kitap vb. incelenmiştir. Araştırmanın alt problemlerini yanıtlamak amacıyla, gerekli olan
verileri toplamak için nitel yöntemlerde kullanılan, yarı yapılandırılmış görüşme ve yapılandırılmış gözlem tekniği birlikte kullanılmıştır.
Araştırma verilerinin toplanmasında kullanılan araçlar ve izlenilen yol aşağıda ayrıntılı olarak verilmiştir.
3. 3. 1. Görüşme Yoluyla Verilerin Toplanması
Araştırmada veriler toplanırken ilk olarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme tekniği, bireylerin görüşlerini, deneyimlerini ve duygularını ortaya çıkarma bakımından oldukça güçlü olması ve iletişimin en yaygın biçimi konuşmayı temel alması nedeniyle, nitel araştırmalar da en yaygın kullanılan veri toplama tekniklerinden birisidir. Görüşme, yapılan araştırmanın içerik ve hedeflerine göre bazen veri toplamak için kullanılan tek teknik olabilmekte bazen de diğer tekniklerin yanı sıra kullanılabilmektedir. Görüşme tekniği yapılandırılmış, yapılandırılmamış ve yarı yapılandırılmış olarak üç farklı biçimde kullanılmaktadır.
Araştırmada kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme tekniği, yapılandırılmış görüşme tekniğinden biraz daha esnektir. Bu teknikte, araştırmacı görüşme sırasında sormayı planladığı sorular için bir görüşme formu hazırlar ve bu formda bulunan sorular doğrultusunda görüşmeyi gerçekleştirir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği sahip olduğu belirli düzeydeki standartlığı ve aynı zamanda esnekliği nedeniyle eğitim araştırmalarına daha uygun bir teknik olarak görülmekte ve uygulanmaktadır. Görüşme tekniğinin kullanılması; görüşme formunun hazırlanması, test edilmesi, görüşmelerin ayarlanması, hazırlıkların yapılması ve görüşmelerin gerçekleştirilmesi gibi çalışmaları içermektedir (Karasar 1999, Türnüklü 2000, Yıldırım ve Şimşek, 2005).
Araştırmada yapılan görüşmeler bu boyutlar kapsamında planlanmış ve gerçekleştirilmiştir.
Araştırma verilerinin yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanabilmesi amacıyla, öncelikle araştırmacı tarafından açık uçlu sorulardan oluşan bir görüşme formu geliştirilmiştir.
Görüşme formundaki soruların hazırlanmasında öncelikle sorulacak soruların araştırmanın amacı doğrultusunda ilgi köşelerinde serbest oyun etkinliklerinin planlanması, ortamın hazırlanması, etkinlik süreci, gözlem ve değerlendirme içeriklerini kapsamasına dikkat edilmiştir. Bu kapsamda 27 açık uçlu soru hazırlanmıştır. Görüşme soruları hazırlandıktan sonra elde edilen görüşme formu alan uzmanlarından Prof. Dr. Fatma Alisinanoğlu, Prof. Dr. İsmihan Artan, Prof. Dr. Esra Ömeroğlu, Doç. Dr. Adalet Kandır ve Yrd. Doç. Dr. Serap Demiriz’in görüşlerine sunulmuştur. En az 3 alan uzmanı tarafından uygun bulunan sorular görüşme formuna doğrudan alınmış, en az 3 alan uzmanı tarafından uygun bulunmayan sorular formdan tamamen çıkarılmıştır. Ayrıca görüşler doğrultusunda düzeltme ve değişiklik önerisi getirilen sorular uzman önerilerine göre yeniden düzenlenerek toplam 20 sorudan oluşan görüşme formu oluşturulmuştur. Hazırlanan görüşme formunda yer alan soruların anlaşılır olup olmadığını test etmek amacıyla 5 öğretmenle ön uygulama yapılmıştır. Ön uygulama sonunda yanlış anlaşılan veya anlaşılamayan ifadeler düzeltilmiş olup güvenirlik çalışması yapılarak görüşme formuna son biçim verilmiştir. Ayrıca görüşmelere başlanmadan önce araştırmacı tarafından yazılı bir görüşme kılavuzu hazırlanmıştır. Bu kılavuzda; araştırmacının kendini tanıtan bilgiler araştırmanın amacı, elde edilen verilerin nasıl kullanılacağı, görüşme kaydının nasıl olacağı gibi bilgilere yer verilmiştir. Araştırmacı, görüşülen her bir öğretmene görüşme başlamadan önce görüşme kılavuzunda yer alan bilgileri açıklamıştır.
Görüşmelerin tamamı araştırmacı tarafından görüşülen öğretmenlerin bulundukları okulda ve onlara uygun zamanlarda gerekli idari izinler alınarak gerçekleştirilmiştir (EK-2). Araştırmacı görüşme öncesinde, görüşeceği her öğretmene araştırmanın amacını belirterek, görüşme kılavuzunda yer alan bilgileri açıklamıştır. Araştırmacı soruların kendisi tarafından sorulacağını belirterek, görüşülen kişinin isterse soruyu okuyabileceğini ifade etmiştir. Ayrıca görüşme sırasında ses kaydı yapmak istenildiği, bu kayıtların güvenirlik çalışmasında bulunacak uzmanlar dışında hiç kimse tarafından dinlenmeyeceği ve öğretmenlerin isimleri veya çalıştıkları kurum gibi kişisel bilgilerinin hiçbir şekilde araştırmada kullanılmayacağı belirtilmiştir. Sorular her öğretmene aynı sıra ile sorulmuştur. Ancak öğretmenler, bir soruya verdiği yanıtla birlikte bir başka sorunun da yanıtını istenilen düzeyde vermişlerse, yanıtlanmış olan soru sorulmayarak, bir sonraki soruya geçilmiştir.
3. 3. 2. Gözlem Yoluyla Verilerin Toplanması
Öğretmenlerin ilgi köşelerinde serbest oyun etkinlikleri uygulamalarının incelenmesine yönelik veriler, nitel araştırma yöntemlerinden yapılandırılmış gözlem, tekniği ile toplanmıştır. Yapılandırılmış gözlem, eğitim ortamında izlenmesi gereken durumlar hakkında önceden tespit edilmiş ve oluşturulmuş format doğrultusunda gözlemin uygulanmasıdır (Ekiz 2003).
Gözlem için araştırmacı tarafından literatür desteği ile, serbest zaman etkinlikleri için düzenlenen fiziksel ortam ve bu etkinlikler sırasında öğretmen davranışlarının gözlenmesine yönelik 2 bölümden oluşan bir gözlem formu geliştirilmiştir. Bu form alan uzmanlarından Prof. Dr. Fatma Alisinanoğlu, Prof. Dr. İsmihan Artan, Prof. Dr. Esra Ömeroğlu, Doç. Dr. Adalet Kandır ve Yrd. Doç. Dr. Serap Demiriz’in görüşlerine sunulmuş, uzmanlardan alınan görüşler doğrultusunda düzenlemeler yapılarak son haline getirilmiştir.
Araştırmaya başlarken gözlemlerin video kaydı ile yapılması daha sonra görüntülerin araştırmacı ile birlikte 2 uzman tarafından izlenerek gözlem formuna işlenmesi ve formlardaki uyum yüzdeliğine bakılarak formun güvenirliliğinin sağlanması düşünülmüştür. Ancak gözlem verileri için çekimlere başlandığında bazı sıkıntılarla karşılaşılmıştır. Yapılan video çekimlerinde gerek araştırma izninin ön koşullarından biri olan gönüllülük esası, gerekse Talim Terbiye Kurulunun 04-09-2008 tarih ve 007124 sayılı yazısında kurumlardaki eğitim etkinliklerinin kamera ile izlenmesinin uygun görülmediğini belirtmesi nedeniyle çekimlerde çok büyük sıkıntılar yaşanmış hiçbir öğretmen bu konuda gönüllülük göstermemiştir. Okul müdürünün izniyle gözlem odasından yapılan çekimlerin büyük zorluklar oluşturması ve sağlıklı veri elde edilememesi nedeniyle çekimlere devam edilememiştir. Tez İzleme Komisyonuna aktarılan bu sıkıntılar doğrultusunda komisyon uzmanları gözlemlerin sınıf ortamında ve güvenirlik açısından araştırmacı ve 2 uzman olmak üzere aynı anda 3 kişi tarafından gözlem formu işaretlenerek yapılmasını uygun bulmuştur. Bu doğrultuda görüşme yapılan örneklem gurubundan seçilen 2 öğretmen farklı zamanlarda olmak üzere 3 kez serbest zaman etkinlikleri sırasında 3 gözlemci tarafından gözlenmiştir.