22
Bu çalışma kapsamında veriler; Kişisel Bilgi Formu, Uluslararası Fiziksel Akti-vite Anketi Kısa Formu, 19 soruluk Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi, 8 soruluk Epworth Uykululuk Ölçeği ve 14 soruluk Warwick-Edinburgh Mental İyi Oluş Ölçeğinin yer al-dığı anket formu ile toplanmıştır.
3.4.1.Kişisel Bilgi Formu
Bu form sosyodemografik özellikleri tanımlayan ve araştırmacılar tarafından lite-ratür taranarak elde edilen uyku kalitesini etkileyen faktörlerin yer aldığı sorulardan oluş-maktadır.
3.4.2.Uluslararası Fiziksel Aktivite Anketi Kısa Formu (UFAA)
UFAA; yetişkinlerin fiziksel aktivite ve sedanter hayat biçimlerini tespit etmek için kısa ve uzun form şeklinde tasarlanmıştır. Bu anketin uluslararası geçerlilik ve güve-nirlik çalışmaları Craig ve arkadaşları, Türkçe geçerlilik ve güvegüve-nirlik çalışması ise Öz-türk ve arkadaşları tarafından yapılmıştır (94; 95). UFAA’da fiziksel aktivitelerin, tek seferde en az 10 dakika yapılıyor olması ölçüt alınmıştır. Anket ile son 7 gün içerisinde;
şiddetli fiziksel aktivite süresi, orta dereceli fiziksel aktivite süresi, yürüme ve bir günlük oturma süreleri sorgulanır. Şiddetli, orta dereceli aktivite ve yürüme süreleri aşağıdaki hesaplamalarla bazal metabolik hıza karşılık gelen MET'e (dinlenmedeki oksijen tüketi-minin katları) çevrilerek toplam fiziksel aktivite skoru (MET-dk/hafta) bulunur:
Yürüme MET-dk/hf =3.3 x yürüme dakikası x yürüme günü
Orta şiddetli MET-dk/hf = 4.0 x orta şiddetli aktivite dakikası x orta şiddetli aktivite günü Şiddetli aktivite MET-dk/hf = 8.0 x Şiddetli aktivite dakikası x şiddetli aktivite günü 3.4.Veri Toplama Araçları
23
Toplam Fiziksel Aktivite Skoru (TFAS) =Yürüme+Orta şiddetli aktivite+Şiddetli aktivite
Sonuç olarak fiziksel aktivite düzeyi;
TFAS <600 MET ise ‘Fiziksel olarak aktif değil’
TFAS = 600-3000 MET ise ‘Düşük fiziksel aktivite düzeyi’
TFAS >3000 MET ise ‘Yeterli Fizikse Aktivite Düzeyi’ olarak tanımlanır (95).
Çalışmamızda ‘Fiziksel olarak aktif değil’ kategorisinde sadece 1 katılımcı olması nedeniyle ‘Fiziksel olarak aktif değil’ ve ‘Düşük fiziksel aktivite düzeyi’ birleştirilerek
‘Yeterli Olmayan Fiziksel Aktivite Düzeyi’ ve ‘Yeterli Fiziksel Aktivite Düzeyi’ olarak gruplandırıldı.
3.4.3.Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (PUKİ)
PUKİ, 1989 yılında Buysse ve arkadaşları tarafından son bir ay içerisindeki uyku kalitesinin değerlendirilebilmesi amacıyla geliştirilmiştir (96). Bu ölçeğin Türkçe geçer-lik ve güvenirgeçer-lik çalışmaları, 1996 yılında Ağargün ve arkadaşları tarafından yapılmış, ölçeğin Cronbach's alfa güvenilirlik katsayısı 0,80 olarak bulunmuştur (97).
PUKİ’nin içerdiği toplam 24 sorunun 19’u kişinin kendisi tarafından, 5 soru ise eş veya bir oda arkadaşı tarafından yanıtlanmaktadır. Kişinin kendi cevaplandırdığı 19 sorunun puanlamada değerlendirildiği ölçekte 7 alt boyut (öznel uyku kalitesi, uyku la-tensi, uyku süresi, alışılmış uyku etkinliği, uyku bozukluğu, uyku ilacı kullanımı, gündüz işlev bozukluğu) vardır ve her alt boyut 0-3 puan arasında bir değer almaktadır. Ölçek toplam puanı 0-21 arasında bir değere sahiptir.
PUKİ’nin puanlanması:
Bileşen 1: Öznel uyku kalitesini gösterir. 9. sorunun puanlanması ile elde edilir.
Cevap Bileşen puanı Çok iyi 0
Oldukça iyi 1 Oldukça kötü 2 Çok kötü 3
24
Bileşen 2: Uyku latansını (kişinin uykuya geçmesi için gereken süre) gösterir. 2. ve 5a sorularının toplamlarının puanlanması ile elde edilir.
Soru 2 Soru 5a
Cevap Puan Cevap Puan
≤15 dakika 0 Hiç 0 16-30 dakika 1 Haftada birden az 1 31-60 dakika 2 Haftada bir veya iki kez 2
>60 dakika 3 Haftada üç veya daha fazla 3
Soru 2 ve 5a’nın toplamı Bileşen puanı 0 0 1-2 1 3-4 2 5-6 3
Bileşen 3: Uyku süresini gösterir. 4. sorunun puanlamasıyla elde edilir.
Cevap Bileşen puanı
>7 saat 0 6-7 saat 1 5-6 saat 2
<5 saat 3
Bileşen 4: Alışılmış uyku etkinliğini gösterir. 1., 3. ve 4. soruların cevaplarından uykuda geçen süre ve yatakta kalma süresi bulunur, uykuda geçen süre/yatakta kalma süresi x 100 formülü ile alışılmış uyku etkinliği oranı hesaplanır.
Alışılmış uyku etkinliği Bileşen puanı
≥%85 0
%75-84 1
%65-74 2
<%65 3
25
Bileşen 5: Uyku bozukluğunu (uykuyu etkileyen horlama, öksürme, aşırı üşüme, sıcak-lama gibi durumları) gösterir. 5. sorunun b-j şıklarının toplamının puanlanması bileşen puanını verir.
Cevap Puan Hiç 0 Haftada birden az 1 Haftada bir veya iki kez 2 Haftada üç veya daha fazla 3
Soru 5b-j toplamı Bileşen puanı
0 0
1-9 1 10-18 2 19-27 3
Bileşen 6: Uyku ilacı kullanımını gösterir. 6. sorunun puanlanması ile elde edilir.
Cevap Bileşen puanı Hiç 0 Haftada birden az 1 Haftada bir veya iki kez 2 Haftada üç veya daha fazla 3
Bileşen 7: Gündüz işlev bozukluğunu gösterir. 7. ve 8. soruların puanlanması ile elde edilir.
Soru 7
Cevap Puan Hiç 0 Haftada birden az 1 Haftada bir veya iki kez 2 Haftada üç veya daha fazla 3
26 Soru 8
Cevap Puan Hiç problem oluşturmadı 0 Yalnızca çok az problem oluşturdu 1 Bir dereceye kadar problem oluşturdu 2 Çok büyük problem oluşturdu 3
Soru 7 ve 8 toplamı Bileşen puanı 0 0 1-2 1 3-4 2 5-6 3
Bu hesaplamaların sonucunda elde edilen 7 bileşenin puanı toplanarak PUKİ top-lam puanı bulunur. PUKİ toptop-lam puanının 5’den büyük olması kötü uyku kalitesini gös-terirken, puan yükseldikçe uyku kalitesi bozulmaktadır (97).
3.4.4.Epworth Uykululuk Ölçeği (EUÖ)
EUÖ, 1991 yılında M. W. Johns tarafından gündüz aşırı uyku eğilimini saptamak için geliştirilmiştir (98). Ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Ağargün ve arka-daşları tarafından 1999 yılında yapılmış ve Türkiye’de uyku ve uyku bozuklukları konu-sundaki araştırmalarda kullanılmasının uygun olduğu sonucuna varılmıştır (99).
Uygulama ve değerlendirilmesi kolay bir ölçek olup gündüz uykululuk halinin niteliksel ve niceliksel olarak ölçülmesine yönelik bir öz-bildirim aracıdır. Ölçek 8 soru-dan oluşmakta, her soru 0-3 arasında bir puanla değerlendirilmektedir. Toplam puanın 10’dan büyük olması aşırı gündüz uykululuğunun varlığını göstermektedir (99).
27
3.4.5.Warwick-Edinburgh Mental İyi Oluş Ölçeği (WEMİOÖ)
WEMİOÖ, mental iyi oluşu ölçmek üzere dizayn edilmiş öz-bildirim tarzı bir öl-çektir. 2007 yılında Tennant ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş ve 2015 yılında Keldal tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır (91; 100). Bu ölçek, psikolojik durumu değerlendiren mevcut ölçeklerden farklılaşmış olup mental iyi oluşun, hem hedonik hem eudaimonik boyutlarını içeren pozitif maddelerden oluşmaktadır: iyimserlik, faydalı hissetme, gev-şeme, diğer insanlara ilgi, enerjik ve canlı olma, problemlerle başa çıkma, açık-net dü-şünme, iyi hissetme, diğer insanlara yakın hissetme, özgüven, karar alabilme, sevgi, yeni şeylere ilgi ve neşeli olma.
Ölçek 14 olumlu maddeden oluşur ve 5’li likert tipinde bir cevaplama anahtarına sahiptir. Ölçekten en düşük 14, en yüksek ise 70 puan alınabilmektedir. Ölçekten alınan yüksek puanlar yüksek mental iyi oluşa işaret etmektedir (91).
Verilerin istatistiksel analizinde SPSS 20.0 paket programı kullanıldı. Kategorik ölçümler sayı ve yüzde olarak, sayısal ölçümlerse ortalama ve standart sapma (gerekli yerlerde ortanca ve minimum – maksimum) olarak özetlendi. Sayısal ölçümlerin normal dağılım varsayımını sağlayıp sağlamadığı Kolmogrov Smirnov testi ile test edildi. Nor-mal dağılım göstermeyen sayısal ölçümlerin iki grup arasında karşılaştırmasında Mann Whitney U testi kullanıldı. Normal dağılım göstermeyen sayısal ölçümleri ikiden fazla grup arasında genel karşılaştırmada Kruskal Wallis testi kullanıldı. Veriler arasındaki ko-relasyon analizleri için Pearson ve Sperman Koko-relasyon analizleri uygulandı. Tüm test-lerde istatistiksel önem düzeyi <0,05 olarak alındı.
3.5.Verilerin Değerlendirilmesi
28
4.BULGULAR
Çukurova Üniversitesi kampüsünde yer alan fakülte ve yüksek okullarda okuyan ve çalışmamıza katılmayı kabul eden 943 öğrenciye ait veriler çalışmamızda değerlendi-rilmiştir.
Katılımcıların sosyodemografik özelliklerine göre dağılımı Tablo 1’de özetlen-miştir.
Çalışmamıza 523 (%55,5) kadın ve 420 (%44,5) erkek öğrenci katıldı. Tüm katı-lımcıların yaş ortalaması 21,8 ± 2,1 (min:18 - max:41) olarak ölçüldü.
Katılımcıların 329’u (% 34,9) Fen Bilimlerinde, 267’si (% 28,3) Sağlık Bilimle-rinde, 347’si (% 36,8) Sosyal Bilimlerde okumaktadır.
Katılımcıların 140’ı (% 14,8) 1. sınıfta, 258’i (% 27,4) 2. sınıfta, 101’i (% 10,7) 3. sınıfta, 444’ü (% 47,1) 4. sınıfta okumaktadır.
Katılımcıların Vücut Kitle İndeksi (VKİ) ortalaması 22,5 ± 3,4 (min:14,8 - max:39,5) olarak ölçülmüş olup 86’sı (% 9,1) zayıf, 674’ü (% 71,7) normal, 152’si (%
16,2) fazla kilolu ve 28’i (% 3) obezdir.
4.1.Katılımcıların Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı
29
Tablo 1. Katılımcıların Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı
VKİ: Vücut Kitle İndeksi
Sosyodemografik özellikler Sayı %
Yaş (n:943)
18 yaş 20 2,1
19 yaş 63 6,7
20 yaş 124 13,1
21 yaş 210 22,3
22 yaş 251 26,6
23 yaş 152 16,1
24 yaş 62 6,6
25 yaş 27 2,9
26 ve üzeri 34 3,6
Cinsiyet (n:943)
Kadın 523 55,5
Erkek 420 44,5
Fakülte (n:943)
Fen Bilimleri 329 34,9
Sağlık Bilimleri 267 28,3
Sosyal Bilimler 347 36,8
Sınıf (n:943)
1. sınıf 140 14,8
2. sınıf 258 27,4
3. sınıf 101 10,7
4. sınıf 444 47,1
VKİ (n:943)
Zayıf 86 9,1
Normal 674 71,7
Fazla kilolu 152 16,2
Obez 28 3,0
30
Katılımcılara uykuyu etkileyen çeşitli faktörler sorulmuş ve verdikleri yanıtlar Tablo 2’de özetlenmiştir.
Katılımcıların 809’u (% 85,9) gün içinde çay, 746’sı (% 79,3) gün içinde kahve tüketmekte olup akşamları da çay ve kahve tüketiminin yüksek olduğu görülmektedir.
Katılımcıların 239’u (% 25,4) sigara kullanmaktadır. Sigara içen katılımcıların büyük çoğunluğu ise gece sigara içmek için uykudan uyanmadıklarını belirtmiştir.
Katılımcıların 103’ü (% 11) kronik bir hastalığı olduğunu belirtmiştir. Öğrencile-rin kendi ifadeleÖğrencile-rine göre en sık görülen hastalıklar astım-bronşit, allerji ve migrendir.
Katılımcılara gece uyumadan önce mavi ışık yayan cihazları (akıllı telefon, tablet, bilgisayar, televizyon vs) gece ışığı olmadan kullanım durumları sorulduğunda 737’si (%
78,7) kullandığını belirtmiştir.
Katılımcıların 258’i (% 27,5) yurtta, 217’si (% 23,1) evde arkadaşla ve 463’ü (%
49,4) ailesi ile birlikte yaşamakta olup, 496’sı (% 53) odada tek kalırken 440’ı (% 47) bir ya da birden fazla oda arkadaşı ile aynı odada kalmaktadır.
Katılımcılara uykularını etkileyen problemler sorulduğunda 270’i (% 28,8) uyku-larını etkileyen kişisel bir problemleri olduğunu, 109’u ise (% 11,6) ise ailesel bir prob-lemleri olduğunu belirtmiştir.
Ailede uyku problemi olan yakınları sorgulandığında katılımcıların 183’ü (%
19,6) ailesinde uyku problemi olan kişi olduğunu, bu kişilerin de en çok anne ve baba olduğu belirtilmiştir.
4.2.Katılımcıların Uykuyu Etkileyen Faktörlere Göre Dağılımı
31
Tablo 2. Katılımcıların Uykuyu Etkileyen Faktörlere Göre Dağılımı
Uykuyu etkileyen faktörler Sayı %
Alkol kullanma durumu (n:939)
Hiç 546 58,1
Sosyal ortamlarda 249 26,5
Ayda bir kez 79 8,4
Haftada bir kez 54 5,8
Her gün 11 1,2
Fiziksel aktivite (n:137) Yeterli değil 35 25,5
Yeterli düzeyde 102 74,5
Not: Bazı katılımcılar bazı sorulara cevap vermediği için toplam sayılar (n) birbirinden farklıdır.
32
Pittsburgh Uyku kalitesi İndeksinin (PUKİ) 7 alt bileşeni vardır ve katılımcıların verdikleri yanıtlara göre alt bileşenlerinin dağılımı ve ortalama değerleri Tablo 3’te ve-rilmiştir.
Öğrencilerin yaklaşık yarısı uyku kalitelerini oldukça iyi olarak değerlendirirken çok az bir kısmı çok kötü olduğunu belirtmiştir.
Öğrencilere yatağa yatmaları ile uyumaları arasındaki süre sorulduğunda 374’ü (% 40) 15 dakikadan daha az sürede, 323’ü (% 34,5) 16-30 dakika içinde uykuya daldığını belirtmiştir. Öğrencilerin % 25,5’inde ise uykuya dalma süresi 1 saatin üzerinde bulun-muştur.
Uyku süreleri incelendiğinde 756 (% 80,9) öğrencinin 6 saat ve üzerinde uyudu-ğunu söylediği görülmektedir.
Öğrencilerin bir önceki ay içinde uykuya yardım için ilaç kullanım durumları sor-gulandığında 876’sı (% 93,7) hiç ilaç kullanmadığını belirtmiştir.
Bir önceki ay içinde uyanıkken araç kullanma, yemek yeme veya sosyal aktivite-lerde uykuluk nedeni ile zorlanmaları sorulduğunda öğrencilerin 497’si (% 53,2) hiç zor-lanmadığını, 179’u (% 19,2) haftada birden az, 154’ü (% 16,5) haftada 1-2 kez, 104’ü (%
11,1) ise haftada 3 veya daha fazla kez zorlandığını belirtmişlerdir.
Çalışmaya katılan tüm öğrencilerin PUKİ puan ortalaması 6,7 ± 3,1 (min:0 – max:19) olarak bulunmuştur.
4.3.Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi ve Alt Bileşenlerinin Değerlendirilmesi
33
Tablo 3. PUKİ Toplamı ve Alt Bileşenlerinin Değerlendirilmesi
PUKİ alt bileşenleri Sayı % Puan ort. ± SS Haftada 3 veya daha fazla
(3 puan) 12 1,3 PUKİ: Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi
34
4.3.1.Uyku Kalitesi Düzeylerinin Değerlendirilmesi
PUKİ toplam puanının 5’in üzerinde olması kötü uyku kalitesini göstermektedir.
PUKİ toplam puanlarına göre 362 (% 38,8) öğrencinin uyku kalitesinin iyi, 571 (% 61,2) öğrencinin uyku kalitesinin kötü olduğu bulunmuştur (Tablo 4)
Tablo 4. PUKİ Puanlarına Göre Uyku Kalitesi Düzeyi
Uyku kalitesi Sayı %
İyi (0-5 puan) 362 38,8
Kötü (6-21 puan) 571 61,2
PUKİ: Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi
35
Katılımcıların sosyodemografik özelliklerine göre PUKİ puan ortalaması Tablo 5’de özetlenmiştir.
PUKİ toplam puanının yaş grupları içerisinde dağılımı incelendiğinde 18-19 yaş-larında en fazla olduğu saptanmıştır. Katılımcıların yaşlarına göre PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Cinsiyete göre PUKİ puanlarına bakıldığında kadınların toplam puanının erkek-lere göre daha fazla olduğu görülmüştür. Katılımcıların cinsiyete göre PUKİ puanları ara-sında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Fen Bilimlerinde okuyan katılımcıların PUKİ puanı, Sosyal Bilimler ve Sağlık Bilimlerinde okuyanlara göre daha yüksek bulunmuştur. Katılımcıların okudukları fa-külte ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Katılımcıların okudukları sınıf ve VKİ ile PUKİ puanları arasında istatistiksel ola-rak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0,05).
4.4.Katılımcıların Sosyodemografik Özellikleri ile Uyku Kalitesi Arasındaki İlişki
36
Tablo 5. Katılımcıların Sosyodemografik Özellikleri ile PUKİ Puanları Arasındaki İlişki
Sosyodemografik değişkenler PUKİ puan ort. ± SS p değeri
Yaş
VKİ: Vücut Kitle İndeksi PUKİ: Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi
*ANOVA ile analiz edilmiştir. **T-Test ile analiz edilmiştir.
37
Katılımcıların vücut kitle indeksi ile uyku kalitesi düzeyleri de karşılaştırılmıştır.
VKİ ile PUKİ puanlarına göre belirlenen kategorik değişkenler arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (p<0,05).
Tablo 6. Katılımcıların Vücut Kitle İndeksi ile Uyku Kalitesi Düzeyleri Arasındaki İlişki
VKİ Uyku kalitesi iyi Uyku kalitesi kötü
p değeri
n % n %
Zayıf 30 34,9 56 65,1
0,024*
Normal 245 36,7 423 63,3
Fazla kilolu 74 49,0 77 51,0
Obez 13 48,1 14 51,9
*Pearson Ki-kare testi
38
Katılımcıların uykuyu etkileyen faktörlere göre PUKİ puan ortalaması Tablo 6’da özetlenmiştir.
Gün içinde ve/veya akşam kahve tüketen katılımcıların PUKİ puanlarının tüket-meyenlere göre daha fazla olduğu görülmektedir. Katılımcıların gün içinde ve/veya ak-şam kahve tüketimi ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulun-maktadır (p<0,05).
Sigara içen katılımcıların içmeyenlere göre PUKİ puanı daha yüksek bulunmuş olup katılımcıların sigara kullanımı ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Kronik bir hastalığı olan katılımcıların olmayanlara göre PUKİ puanı daha yüksek bulunmuş olup kronik hastalık ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Gece uyumadan önce mavi ışık yayan cihazları (akıllı telefon, tablet, bilgisayar, televizyon vs) gece ışığı olmadan kullanan katılımcıların PUKİ puanları daha yüksektir.
Mavi ışık yayan cihazların kullanımı ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Yurtta kalan katılımcıların PUKİ puanı evde arkadaşla ya da ailesiyle yaşayan katılımcılara göre, odada bir ya da birden fazla oda arkadaşı ile kalan katılımcıların PUKİ puanı ise odada tek kalanlara göre daha yüksektir. Yaşanılan yer ve yatılan odada kalınan kişi sayısı ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Katılımcıların uykuyu etkileyen kişisel/ailesel bir problem ve ailede uyku prob-lemi olması ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Katılımcıların gün içinde/akşam çay tüketimi, gece sigara için uykudan uyanma-ları, alkol kullanma durumu ve fiziksel aktivite ile PUKİ puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0,05).
4.5.Uykuyu Etkileyen Faktörler ile Uyku Kalitesi Arasındaki İlişki
39
Tablo 7. Uykuyu Etkileyen Faktörler ile PUKİ Puanları Arasındaki İlişki
Uykuyu etkilediği düşünülen faktörler PUKİ puan ort. ± SS p değeri
Gün içinde çay tüketimi
Fiziksel aktivite Yeterli değil 6,3 ± 2,6
0,642*
PUKİ: Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi
*T-Test ile analiz edilmiştir. **ANOVA ile analiz edilmiştir.
40
Katılımcıların alkol kullanma durumu ile uyku kalitesi düzeyleri karşılaştırıldı-ğında; alkol kullanma durumu ile PUKİ kategorik değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0,05).
Tablo 8. Katılımcıların Alkol Kullanma Durumu ile Uyku Kalitesi Düzeyleri Arasındaki İlişki
Alkol kullanma durumu
Uyku kalitesi iyi Uyku kalitesi kötü
p değeri
n % n %
Hiç 232 42,6 313 57,4
0,022*
Sosyal ortamlarda 88 35,9 157 64,1
Ayda bir kez 27 35,1 50 64,9
Haftada bir kez 13 24,1 41 75,9
Her gün 2 18,2 9 81,8
*Pearson Ki-kare testi
41
4.5.1.Akşam Yemeği ile Uyku Kalitesi Düzeyi İlişkisi
Katılımcıların akşam yemeğinin uykudan önceki yenme saati ile uyku kalitesi dü-zeyi arasındaki ilişki Tablo 7’de gösterilmiştir. Akşam yemeği saati ile uyku kalitesinin iyi ya da kötü olması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0,05).
Tablo 9. Akşam Yemeğinin Uykudan Önce Yenme Saati ile Uyku Kalitesi Düzeyi İlişkisi
Uyku kalitesi Akşam yemeğinin uykudan kaç saat önce yendiği ± SS
p değeri
İyi 4,3 ± 1,5
0,754*
Kötü 4,3 ± 1,6
*Mann-Whitney U ile analiz edilmiştir.
Katılımcılara gece uyumadan öncesinde neler yediklerinde uyku kalitelerinin bo-zulduğunu düşündükleri sorulmuş ve katılımcılar sırasıyla en fazla yağlı, baharatlı ve ağır yemekler cevabını vermişlerdir.
42
Epworth Uykululuk Ölçeği (EUÖ) toplam puanın 10’dan büyük olması aşırı gün-düz uykululuğunun varlığını göstermektedir. EUÖ puanlarına göre güngün-düz uykululuk dü-zeyleri ve PUKİ puanları ile ilişkisi Tablo 8’de özetlenmiştir.
Katılımcıların EUÖ puan ortalaması 5,5 ± 3,4 (min:0 – max:22) olarak bulunmuş-tur. EUÖ puanlarına göre katılımcıların % 8,9’unda aşırı gündüz uykululuk hali görül-mektedir.
Aşırı gündüz uykululuğu olan katılımcıların PUKİ puanlarının daha yüksek ol-duğu bulunmuştur. Aşırı gündüz uykululuğu ile PUKİ puanları arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05).
Tablo 10. EUÖ Puanlarına Göre Gündüz Uykululuk Düzeyleri ve PUKİ Puanları ile İlişkisi
Aşırı gündüz uykululuğu Sayı % PUKİ puan ort. ± SS p değeri
Var (>10 puan) 83 8,9 7,9 ± 2,9
0,000*
Yok (0-10 puan) 851 91,1 6,6 ± 3,1
EUÖ:Epworth Uykululuk Ölçeği PUKİ:Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi
*T-Test ile analiz edilmiştir.
4.6.Gündüz Uykululuk Durumu ve PUKİ Puanları ile İlişkisi
43 4.7.Mental İyi Oluş ve Uyku Düzeyi ile İlişkisi
Katılımcıların Warwick-Edinburgh Mental İyi Oluş Ölçeği (WEMİOÖ)’ne verdikleri yanıtlar Tablo 9’da gösterilmiştir.
Katılımcılar tüm ifadelere % 50’nin üzerinde olumlu cevap vermiştir. En fazla olumlu puan alan ifade <<Kendi kararlarımı kendim verebiliyorum.>> olurken en fazla olumsuz puan alan ifade ise <<Kendimi rahatlamış hissediyorum.>> olmuştur.
Tablo 11. Mental İyi Oluş Ölçeğinin Değerlendirilmesi
Ölçek Maddeleri
Sorunlarla iyi bir şekilde başa
çı-kabilirim. 3,5 8,2 34,5 37,4 16,3
Açık ve net bir biçimde
düşüne-biliyorum. 2,4 8,0 25,1 41,5 23,0
Kendimden memnunum. 6,2 9,3 26,0 38,2 20,3
Kendimi diğer insanlara yakın
hissediyorum. 6,6 15,6 30,9 33,4 13,5
Kendime güveniyorum. 3,4 5,1 20,7 40,3 30,4
Kendi kararlarımı kendim
vere-biliyorum. 1,7 3,0 15,3 42,2 37,8
Sevildiğimi hissediyorum. 4,3 7,6 21,6 41,9 24,6
Yeni şeylere karşı ilgiliyim. 2,6 6,2 21,4 37,8 32,1
Neşeli hissediyorum. 6,8 11,2 28,6 33,0 20,3
44
4.7.1.Mental İyi Oluş Puanları ile Uyku Kalitesi Düzeylerinin Karşılaştırılması
Katılımcıların PUKİ puanlarına göre belirlenen uyku kalitesi düzeylerine göre mental iyi oluş puanları Tablo 10’da gösterilmiştir.
Katılımcıların WEMİOÖ puan ortalaması 50,0 ± 10,2 (min:14 – max:70) olarak bulunmuştur. Uyku kalitesi iyi olanların mental iyi oluş puanları uyku kalitesi kötü olan-lara göre daha yüksektir. Katılımcıların uyku kalitesi düzeyleri ile mental iyi oluş puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0,05).
Tablo 12. Uyku Kalitesi Düzeyine Göre Mental İyi Oluş Puanları
Uyku kalitesi Mental iyi oluş puan ort. ± SS p değeri
İyi 51,9 ± 10,4
0,000*
Kötü 48,8 ± 9,9
*Mann-Whitney ile analiz edilmiştir.
45
Yaş, VKİ, EUÖ puanı, WEMİOÖ puanı. UFAA puanı, içilen sigara adeti ve PUKİ puanı arasındaki korelasyon Tablo 11’de gösterilmiştir.
VKİ ile içilen sigara adeti arasında pozitif yönlü zayıf bir ilişki vardır (r: 0,140 p<0,05).
VKİ arttıkça PUKİ puanı azalmaktadır. İki değişken arasında negatif yönlü zayıf bir ilişki vardır (r: -0,095 p<0,01).
EUÖ puanı arttıkça WEMİOÖ puanı azalmakta (r: -0,195 p<0,01), PUKİ puanı ise artmaktadır (r: 0,187 p<0,01).
WEMİOÖ puanı ile PUKİ puanı arasında negatif yönlü zayıf bir ilişki vardır (r:
-0,177p<0,01).
Tablo 13. Bazı Değişkenlerin Korelasyonu
Değişkenler Yaş VKİ EUÖ
Pearson Korelasyon Analizi *p<0,05 **p<0,01
VKİ:Vücut Kitle İndeksi EUÖ:Epworth Uykululuk Ölçeği WEMİOÖ:Warwick-Edinburgh Mental İyi Oluş Ölçeği UFAA:Uluslarası Fiziksel Aktivite Anketi PUKİ:Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi
4.8.Bazı Değişkenlerin Korelasyonu
46
5.TARTIŞMA
Sağlıklı yaşamın en önemli gereksinimlerinden biri olan uyku; doğumdan itibaren insanların büyüme ve gelişmesine katkıda bulunan, vücudu dinlenmiş şekilde bir sonraki güne hazırlayan bir dönemdir (101). Organizmanın çevreyle iletişiminin geri döndürüle-bilir biçimde geçici ve kısmi olarak kaybolduğu durum olan uyku, bireylerin fiziksel ve
Sağlıklı yaşamın en önemli gereksinimlerinden biri olan uyku; doğumdan itibaren insanların büyüme ve gelişmesine katkıda bulunan, vücudu dinlenmiş şekilde bir sonraki güne hazırlayan bir dönemdir (101). Organizmanın çevreyle iletişiminin geri döndürüle-bilir biçimde geçici ve kısmi olarak kaybolduğu durum olan uyku, bireylerin fiziksel ve