Nitel Verilerin Analizi

Elde edilen verilerin eksiksiz olup olmadıkları kontrol edilerek veriler analize hazır hale getirilir ve hazır hale getirilen veriler işlenerek ham verilerin değerlendirilmesi ile veri analizi gerçekleştirilir (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004: 137). Nicel araştırmaların aksine nitel araştırmalarda genellikle istatistikî analizler yerine betimlemeler kullanılır. Betimsel analizlerin yapılma nedeni ise; düşünceleri, ifadeleri, şablonları, açıklamaları ve anlamları keşfetmektir (Büyüköztürk vd., 2016: 250).

Nitel çalışmalarda veri analizi, çalışmanın varoluş sebebinden, veri analiz metotlarına kadar olan sürecin ve metotların birbiriyle uyum içinde olması, olay ve olgulara yönelik ne, nerede, ne zaman, niçin ve nasıl sorularına cevaplar aranması şeklinde gerçekleşmektedir (Şentürk, 2017: 61-62). Verilerin analizi elde edilen nitel verilerin organize edilmesi, sorgulanması ve araştırılması kısmını içermektedir. Analiz yöntemine başvurulma sebebi verilerin iyi bir şekilde yorumlanması ve teori oluşturulabilmesidir. Nitel araştırmalarda başvurulan belli başlı analiz çeşitleri öyküleme, gömülü teori, konuşma çözümlemesi, söylem çözümlemesi, fenomolojik analiz, rizom (kök) analizi, doküman analizi ve görsel analiz şeklinde sıralanmaktadır (Tanrıöğen, 2014: 242).

Yürütülen araştırma kapsamında elde edilen verilerin detaylı bir şekilde analiz edilebilmesi için içerik analizinin uygun olduğuna karar verilmiştir. İçerik analizinin hem nitel hem de nicel konulardaki çalışmaları kapsayacak nitelikte olması, insanın karmaşık düşünce sisteminde kullandığı dile daha derinden ve detaylı bakabilmeyi sağlaması, direkt olarak materyaller vasıtasıyla iletişimle ilgilenmesi ve böylece sosyal etkileşiminin odak noktasında yer alması açısından avantaj sağladığı için tercih edilmektedir (Böke, 2014: 348).

4.8.1. İçerik ve Betimsel Analiz

İçerik analizi, ilk bakışta kolayca yorumlamaya hazır içeriğin yerine üstü örtülü içeriği gün yüzüne çıkarmaya çalışmakta ve bu yönüyle bireyi görünmeden etkileyen öğelerin belirlenmesine yönelik ikinci bir okumayı amaçlayan ve yapılan bu okuma eyleminde okuyana gerçekten de yeni bir şeyler öğreten bir okuma şeklinde tanımlanmaktadır (Bilgin, 2014: 1).

İçerik analizi elde edilen mülakat dokümanlarının ya da kayıtların karakterize edilmesi ve karşılaştırma yapılabilmesi için kullanılan bir analiz yöntemidir (Altunışık vd., 2007: 268). Diğer bir ifade ile içerik analizi belirli kurallar dâhilinde kodlanan bir metnin bazı sözcüklerinin içerik kategorileri ile özetlendiği, sistematik ve objektif bir biçimde ifade edilmesine yönelik çıkarımların yapıldığı aynı zamanda yalnızca metinler üzerinde değil gazete başlıkları, sohbetler, resimler, TV programları, görüşmeler, tartışmalar ve tiyatro gösterilerinin analizinde başvurulan bir tekniktir (Büyüköztürk vd., 2012: 240). İçerik analiz tekniklerinin ortak amacı, çıkarsama/çıkarım esasına dayanmaktadır (Bilgin, 2014: 1).

İçerik analizi incelenen metnin sadece ne olduğu ile ilgili değil, aynı zamanda ne anlama geldiği ile de ilgilidir. İçerik analizi ile yapılan incelemelerde incelemenin metne bağlı kalarak sınırlandırılması, metinde kullanılan kavram ve temaları bularak bunların ne anlama geldiğini değerlendirmesi, betimleme ve yorumlama işlemlerinin birlikte ilerlemesi amacı taşıması nedeni ile önemlidir (Bal, 2013: 229).

İçerik analizini anlayabilmek için analizde kullanılan temel nitelikteki ifadeleri bilmek gerekmektedir. Bu ifadelerin en başında; kod, kavram ve kategori (tema) ifadeleri gelmektedir. Tümevarımcı analiz, kodlama yöntemini kullanarak verilerin altında yatan kavramları ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya çıkarma işlemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2005: 226). Kod, elde edilen verilerin bir takım anlamlı ifadelere bölünmesi sürecidir (Bilgin, 2014: 12). Kavram, veriler arasında yer alan anlamlı bölümlere (bir sözcük, cümle, paragraf gibi) ve olaylara verilen anlamı ifade etmektedir (Karataş, 2015). Kategori (Tema), kodların incelenmesi sonucunda birbirleriyle olan ilişkileri ortaya çıkarılır ve bu ilişkiler daha üst düzey bir tema ile açıklanır. Kategori ya da tema içerik analizinde elde edilen kodlardan daha soyut ve geneldir (Hızır, 2014: 50).

Yukarıda ifade edilen kavramlar içerik analizinde sık bir şekilde kullanılan terimlerdir. Bu kavramlardan yola çıkılarak içerik analizinde elde edilen veriler, verilerin kodlanması, temaların oluşturulması, verilerin kodlara ve temalara göre düzenlenmesi ve bulguların yorumlanması olmak üzere dört aşamada analiz edilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Yürütülen araştırmada verilerin analizinde, içerik analizi ve betimsel analiz yaklaşımı çalışmaya uyarlanarak kullanılmıştır. Betimsel analiz daha önceden belirlenmiş temalara göre elde edilen verilerin yorumlanmasıdır. Betimsel analizde görüşülen bireylerin düşünceleri değişiklik yapılmadan olduğu gibi aktarılmaktadır. Bu analizde ulaşılan veriler, sistematik ve açık bir şekilde betimlenir, betimlenen veriler açıklanır ve yorumlanır, neden-sonuç ilişkileri tespit edilir ve birtakım sonuçlar elde edilir (Yıldırım ve Şimşek, 2018:239- 240).

Analiz işlemi gerçekleştirilirken elde edilen veriler önceden belirlenen bir çerçeve içerisinde değil tümevarım yöntemi izlenerek çıkarılan kavramlara göre kodlama yapılmıştır. Bu aşamada veri analizi sürecinin ilk basamağı olan açık kodlama gerçekleştirilmiş ve referans ifadeler tespit edilmiştir. Veri çözümlemesi yapıldıkça sürekli karşılaştırma yöntemi ile veriler tekrar gözden geçirilmiş ve kodlar üzerinde gerekli değişiklikler yapılmıştır. Bu süreç boyunca yüzlerce referans ifadeye ulaşılmıştır. Tek başlarına bir anlam ifade etmediklerinden dolayı elde edilen referanslar benzer olmaları, aynı noktayı işaret etmeleri bakımından belli başlıklar altında birleştirilmiştir.

Açık kodlamanın ardından tümevarım düşünme yoluyla ilk aşamada elde edilen kodlar bir öncekilerle sürekli karşılaştırma metodu ile analiz edilmiş ve değişiklik gerektiren kodlarda düzenlemeler yapılarak, benzerlik gösterenler belli başlı kategoriler altında toplanmıştır. Oluşturulan kategorilerde ilişkilendirilen temalar altına yerleştirilmiştir. Toplamda konuya ilişkin bulgulardan elde edilen kategori sayısı 18, tema sayısı ise 5 olmuştur. Kategoriler, sektördeki rekabetin işleyişi, sektörün gereklilikleri, sektörel gelişim, gelişen üretim süreçleri, rekabette etkin olma faaliyetleri, tedarikçilerin yapısı, tehdit oluşturma unsurları, döviz kuru etkisi, ikame ürünlerin özellikleri, ikame ürün tehdidi, ikame ürünün rekabete etkisi, müşteri profili, alım hacimleri, fiyata duyarlılık, ödemede yaşanan sorunlar, mevcut

sektör açığı, yetersiz üretim sorunu ve giriş engelleri şeklinde aşağıdaki tabloda ifade edilmiştir. Temalar ise sektördeki rakipler (mevcut rakipler), tedarikçiler, ikameler, alıcılar ve sektöre yeni girecek firmalar şeklinde belirlenmiştir. Kodlama açık kod, kategori ve tema şeklinde aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Tablo 4. Analiz Sonucunda Elde Edilen Kategori ve Tema Bilgileri

Kategori Tema

Sektördeki rekabetin işleyişi

Sektördeki Rakipler (Mevcut Rakipler) Sektörün gereklilikleri

Sektörel gelişim Gelişen üretim süreçleri Rekabette etkin olma faaliyetleri

Tedarikçilerin yapısı

Tedarikçiler Tehdit oluşturma unsurları

Döviz kuru etkisi İkame ürünlerin özellikleri

İkameler İkame ürün tehdidi

İkame ürünün rekabete etkisi Müşteri profili

Alıcılar Alım hacimleri

Fiyata duyarlılık Ödemede yaşanan sorunlar

Mevcut sektör açığı

Sektöre Yeni Girecek Firmalar Yetersiz üretim sorunu

BÖLÜM V