Veri Toplama Yöntemi

Araştırma alan incelemesine dayanmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket, hastanelerin internet siteleri, Sağlık Bakanlığı (SB), Devlet Plânlama Teşkilatı (DPT), Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), vb. kurumlardan elde edilen veriler kullanılmıştır. Ancak ana veri kaynağı SB’dır. Çalışmada hastanelerin rekabet stratejilerini uygulama becerilerinin yanı sıra, uygulamalarının sonuçlarını gösteren operasyonel performansları da değerlendirilmeye çalışılmaktadır.

Operasyonel performans değerlendirilmesinde sağlık hizmetlerinde klinik faaliyetlerin ölçülmesi için kullanılan kalış süresinin uzunluğu, klinik süreçler, kapasite kullanma oranı, vb. tanımlanması kolay dolaylı süreçlerden oluşan çıktı göstergeleri kullanılmaktadır. Operasyonel bulgular hastaneler tarafından Sağlık Bakanlığı’na gönderilen Yataklı Tedavi kurumları istatistik yıllıklarından elde edilmektedir. Dolayısı ile hastanelerle ilgili değerlendirmeler yapılırken anketten elde edilen verilerin yanı sıra, bu türden ikincil verilerden de yararlanılmıştır.

Araştırmada kullanılan anket, özel ve kamu hastanelerinin rekabet stratejilerini algılama ve uygulama yeteneklerini ölçmek, özel ve kamu hastanelerin hangi stratejileri uyguladıklarını belirlemek, farklı rekabet stratejilerini uygulayan hastanelerin uyguladıkları stratejiye göre varsa performans farklılıklarını ortaya koymak ve bu bağlamda hastanelerin rekabet gücünü etkileyen faktörleri belirlemek amacı ile ilgili literatür taranarak hazırlanmıştır.

Anketin cevaplanma süresinin uzamasının dönüş yüzdesini düşüreceği dikkate alınarak ankette ikincil kaynaklardan elde edilebilecek performans çıktılarına yer verilmemiştir.

148

Bu tür verilerin SB ve TÜİK’in yanı sıra hastanelerin kendi web sitelerinden elde edilmesi hedeflenmiştir.

Ankette, hastanelerin genel özelliklerinin yanı sıra, sağlık yöneticilerinin sağlık sektörüne giriş engelleri, hastanelerin stratejik kararlar alırken rakiplerinin ne oranda dikkate aldıklarını gösteren rekabet güçleri, Porter’ın pozisyon stratejileri, Miles ve Snow’un stratejik tipolojisi ve büyüme stratejilerini gösteren faktörlerin nasıl değerlendirildiklerine ilişkin sorular sorulmuştur.

Anket formu kapak yazısı hariç üç ana bölümden oluşmaktadır. Anketin ilk bölümünde hastanenin faaliyete başlama yılı, halen faal yatak sayısı, hekim sayısı, diğer personel sayısı, hedef kitlesi ve bir stratejisinin olup olmadığı gibi genel özelliklerinin öğrenilmesine yönelik sorular bulunmaktadır. Bu soruları hastanenin hangi stratejiyi uyguladığı ve kendisinin ve rakiplerinin Miles ve Snow’un tipolojisine göre hangi hastane tipine uygun olduğuna ilişkin sorular takip etmektedir. Anketin bu bölümü hazırlanırken kullanılan kavramlar kısaca açıklanarak bu kavramları bilmeyen yöneticilerin daha doğru değerlendirme yapması hedeflenmiştir.

Anketin bundan sonraki bölümleri 5’li ölçek türünden 51 soru ve üç bölümden oluşmaktadır.

Anketin sektöre giriş engelleri bölümü hazırlanırken, Porter’ın beş güç analizinden (Five Force Analysis) yararlanılmıştır. Sektördeki mevcut rakip işletmeler arasındaki rekabet, potansiyel giriş tehdidi ve alıcıların pazarlık gücüne ilişkin sorular doğrudan sorulmuştur. Sağlık hizmetleri düzenleme ağırlıklı bir sektör olduğundan tedarikçiler ve sağlık kuruluşları Sağlık Bakanlığı’nın gözetimi altında faaliyette bulunmaktadırlar. Dolayısı ile ilaç ve ecza malzemelerinin fiyatları kamu gücünün gözetimi ve denetimi altındadır. Bu durum tedarikçilerin pazarlık gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca sağlık hizmetlerinin ihtiyaç duyulan hizmetler dışında hizmet alınarak ikamesi mümkün değildir. Bu sebeple bu Porter’ın beş güç analizinde yer alan son iki soru (ikame malların tehdidi ve tedarikçilerin pazarlık gücü) yerine yasal zorunlulukların ağırlığı, kâr marjlarının düşük olması ve sektörün doygunluğuna ilişkin üç soru sorulmuştur.

149

Sağlık işletmeleri herhangi bir stratejik anlayışa dayanmadan ya da stratejik bir yarar elde etmeden yeni ürün ya da hizmetleri pazara sunma konusunda dikkatli davranmalıdırlar. Bir başka ifade ile pazara sunulan ürün ya da hizmetin kendi rekabet gücüne ne tür bir katkı sağlayacağını göz önünde tutmalıdırlar. O halde sağlık kuruluşlarının rakip hastane ya da diğer sağlık kuruluşlarının faaliyetlerini dikkate alarak rekabet kararları vermeleri beklenmektedir. Bu amaçla ankette sağlık işletmelerinin yeni hizmet alanlarına giriş, yeni şubeler açma, hedef hasta kitlesi ve rekabet amacı ile kullanılacak araçlara ilişkin alacakları kararlarda rakiplerini ne oranda dikkate aldıklarını ölçmek amacı ile dört soru sorulmuştur. Sağlık işletmelerinin bu sorulara verecekleri puanların rakiplerini ne oranda dikkate alarak hareket ettiklerini değerlendirme bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.

Anketin üçüncü bölümü 11–51. sorulardan oluşmakta ve bu bölümde Miles ve Snow’un stratejik tipolojisi, Porter’ın pozisyon stratejileri ve büyüme stratejilerine ait 41 soru yer almaktadır. Segev’in (1989: 490) de vurguladığı gibi Miles ve Snow’un çalışmasında yer alan sınıflandırma ile Porter’ın sınıflandırması birbirine oldukça yakındır. Öyle ki, Miles ve Snow’un savunmacısı Porter’ın maliyet odaklanmasına, atılganı farklılaştırmaya, analizcisi maliyet odaklanması ve farklılaştırmaya ve tepkiciyi ortada şaşırıp kalmaya (stuck in the middle) çok büyük benzerlikler göstermektedir. Yatay olarak ilişki sürdürüldüğü zaman, Porter’ın maliyet liderliğinin Miles ve Snow’un analizci ve savunmacısına, maliyete odaklanma stratejisinin analizciye, farklılaştırmaya odaklanma stratejisinin atılgan ve analizcinin her ikisine ve “ortada sıkışıp kalma”nın da tepkiciye oldukça yakın olduğu görülmektedir. Bu nedenle anketin son bölümünü oluşturan ölçekte yer alan 41 sorudan bazıları hem Porter’ın stratejilerini hem Miles ve Snow’un yaklaşımı hem de büyüme stratejilerine ilişkin değerlendirmeler yapmak amacı ile konulmuştur. Başka bir ifade ile bazı sorular birden fazla değerlndirme yapmak amacı ile kullanılmıştır.

Miles ve Snow’un stratejik tipolojisinin değerlendirildiği soruların oluşturulmasında temelde Miles ve diğerleri (1978), Ginn (1990) ve Miles ve Snow (2003) temel kaynak olarak kullanılmakla birlikte literatür bölümünün oluşturulmasında değerlendirilen, farklı kaynaklardan da yararlanılmıştır.

150

Anketin pozisyon stratejileri ile ilgili sorularının hazırlanmasında Porter (2000) ve Kumar ve arkadaşlarının (1997) çalışmalarında yer alan özellikler esas alınmıştır. Porter (2000) çalışmasında stratejilerin genel özellikleri, Kumar ve arkadaşlarının çalışmasın da ise bu özelliklerin hastanelere uygulanmış şekli verilmektedir.

Anketin büyüme stratejileri ile ilgili sorularının hazırlanmasında Schermerhorn (2007), Zuckerman (2006), Markides (1999), Craig ve Grant (1993), Clement (1988) ve Connor ve diğerleri (1998) çalışmalarından yararlanılmıştır.

Araştırmada kullanılan ankete son şekli verilmeden önce Sakarya il merkezinde yer alan kamu hastaneleri yöneticileri ile görüşülerek bir pilot çalışma yapılmıştır. Bu uygulama sonucunda dört kamu hastanesinden toplam 38 anket elde edilebilmiş ve hastane yöneticileri ile anketin anlaşılabilirliği konusunda görüşmeler yapılmıştır. Yöneticilerin önerileri ile yeniden düzenlenerek danışmana sunulmuştur. Danışman görüşleri de alındıktan sonra ankete son hali verilerek uygulamaya geçilmiştir.

Anketin güvenilirliğini test etmek amacı ile elde edilen veriler SPSS paket programına girilmiştir. 5’li Likert Ölçeğe göre hazırlanan ölçeğin Cronbach Alpha değeri 0,9379 bulunmuştur. Kabul edilebilir bir alfa değerinin en az 0,7 olması arzu edilmektedir. Ancak bazı araştırmacılar inceleme türü çalışmalarında 0,5’e kadar makul kabul edilebileceğini öngörmektedirler (Altunışık ve diğerleri, 2005:116). Özdamar’a (1999:522) göre Cronbach Alpha katsayısının 0.00-0.40 arasında olması anketin güvenilir olmadığını, 0.40-0.60 arasında olması anketin düşük güvenirlikte olduğunu, 0.60-0.80 arasında olması anketin oldukça güvenilir olduğunu ve 0.80-1.00 arasında olması ise yüksek derecede güvenilir olduğunu göstermektedir. Bu değerlendirmeler ışığında çalışmada kullanılacak anketin Cronbach Alpha değerinin çok yüksek olduğu görülmüş ve araştırmada kullanılmasına karar verilmiştir.