Veri Toplama Araçları ve Yöntemleri 1 Veri toplama araçları

Araştırmada kullanılan veri toplama formları ilgili kaynaklar ve literatürden yararlanarak hazırlandı. Çalışmada araştırmacılar tarafından hazırlanan veri toplama formu kullanıldı. Bu veri toplama formları velilerin yazılı onamları alındıktan sonra uygulandı.

a)Antropometrik Ölçüm Formu: Bu soru kâğıdında çocukların doğum tarihleri, cinsiyet, okul, sınıf vb. özellikleri ile çocukların vücut ağırlığı, boy uzunluğu ölçümleri yer almaktadır.

45

Bu anket formu ailelere yönelik olarak hazırlanmıştır. Öğrencinin beslenme alışkanlıklarını tanımlayıcı sorular, fizik aktivite ile ilgili tanımlayıcı sorular, bebeklik dönemi ile ilgili tanımlayıcı sorular, anne-babalar ile ilgili tanımlayıcı soruların yer aldığı bir ankettir (EK1). Anket formu 50 sorudan oluşmaktadır. Öğrencinin okul grubu, okulun bulunduğu yere göre kırsal bölge okulu kentsel bölge okulu durumuna göre araştırmacı tarafından belirtilmiştir. Anket formu dört kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda (A) çocukların beslenme durumuyla ilgili sorular, ikinci kısımda (B) çocukların fizik aktivite durumuyla ilgili sorular, üçüncü kısımda (C) çocukların bebeklik dönemi ile ilgili sorular, dördüncü kısım (D) aile özellikleri ile ilgili sorular yer almaktadır.

Anket formunun A kısmında “Çocuğunuz sabah kahvaltısında genellikle hangi besinleri tercih eder?” sorusuna birden fazla cevap verilebilecek şekilde hazırlanmıştır. Süt, peynir, zeytin, yumurta, meyve suyu cevapları “sağlıklı kahvaltı” olarak, poğaça, tost, simit, tahıl gevreği cevapları ise “sağlıksız kahvaltı” olarak değerlendirilmiştir (3,21). “Çocuğunuzla ev dışında yemek yeme sıklığınız nedir?” sorusuna verilen cevaplar; “Ev dışında yemek yemeyiz”, “hergün”, “haftada bir”, “onbeş günde bir”, “ayda bir” olarak değerlendirilmiştir. “Çocuğunuz okulundaki kantinden ne sıklıkta alışveriş yapar?” sorusu açık uçlu sorulmuştur. “Haftada 0-1 kez”, “haftada 2-3 kez”, “haftada 4 ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır. “Haftada kaç kez fast-food tüketir?” sorusu açık uçlu sorulmuştur. Cevaplar; “haftada 0”, “haftada 1”, “haftada 2”, “haftada 3 ve üzeri” olarak sınıflandırılmıştır.

Anket formunun B kısmında; “Günde ne kadar süre bilgisayar kullanır” sorusu açık uçlu sorulmuştur. Cevaplar “haftada 0”, “haftada 1”, “haftada 2”, “haftada 3 ve üzeri” olarak sınıflandırılmıştır. “Günde ne kadar süre televizyon izler” sorusu açık uçlu sorulmuştur. “Günde 0-1 saat”, “günde 2-3 saat”, “günde 4 saat ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır. “Günde ne kadar süre oyun oynar” sorusu açık uçlu sorulmuştur. “Günde 0-1 saat”, “günde 2-3 saat”, “günde 4 saat ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır.

Anket formunun C kısmında; “Çocuğunuzun doğum ağırlığı nedir?” sorusu açık uçlu sorulmuştur. Cevaplar; “1500-2499 gr”, “2500-4000 gr”, “4000-5500 gr” olarak gruplandırılmıştır. “Sadece anne sütü ne kadar süre aldı?” sorusu açık uçlu

46

sorulmuştur. Cevaplar “0-3 ay”, “4-6 ay”, “7 ay ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır. “Toplam kaç ay emzirdiniz?” sorusu açık uçlu sorulmuştur. Cevaplar “0-3 ay”, “4-6 ay”, “7-12 ay”, “13 ay ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır. “Çocuğunuzu kaç ay mama ve ek besin vermeden sadece anne sütü ile beslediniz?” sorusu açık uçlu sorulmuştur. Cevaplar “0-3 ay”, “4-6 ay”, “7-12 ay”, “13 ay ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır. “Çocuğunuza mamayı ilk ne zaman başladınız?” sorusu açık uçlu sorulmuştur. Cevaplar “0-3 ay”, “4-6 ay”, “7-12 ay”, “13 ay ve üzeri” olarak gruplandırılmıştır.

Anket formunun D kısmında sorulan anne BKİ ve baba BKİ değerleri “zayıf- normal” ve “fazla kilolu-obez” olarak iki grupta sınıflandırılmıştır. Anne eğitim durumu ve baba eğitim durumu “okuryazar değil (OKYD)”, “ilkokul (İO)”, “ortaokul (OO)”, “lise”, “lisans-lisansüstü” olarak gruplandırılmıştır. “Annenin işi”; “ev

hanımı-emekli-işsiz”, “işçi”, “memur”, “esnaf” olarak gruplandırılmıştır. Babanın işi; emekli-işsiz, işçi, memur ve esnaf olarak gruplandırılmıştır. “Yaşadığınız evde sürekli beraber kaldığınız kimler var?” sorusuna verilen cevaplar, “çekirdek aile” ve “geniş aile” olarak gruplanmıştır.

c) Seca 769 marka vücut ağırlığı tartısı ve boy ölçer ile duvara sabitlenmiş tahta mezura araştırma grubunun boy ve kilo ölçümlerinde kullanıldı. Ölçümler öncesinde T.C. Düzce Belediyesi Zabıta Müdürlüğü’nde vücut ağırlığı tartısı ve boy ölçerin kalibrasyonları yaptırıldı.

3.5.2. Veri Toplama Yöntemi

Çalışmada Eylül- Ekim 2014 tarihleri arasında, Düzce İl merkezindeki örnekleme seçilen ilköğretim okullarında (İÖO) boy ve kilo ölçümleri gerçekleştirildi. Şubat-Mart 2015 tarihleri arasında obezite belirlenen öğrenciler ile kontrol grubunun ailelerine veri toplama formu ile veri toplama işlemi gerçekleştirildi.

Örnekleme alınan öğrencilerin boy ve ağırlıkları ölçülüp, kilogram (kg) olarak kaydedilen ağırlık, boy uzunluğunun metre (m) olarak karesine bölünerek (kg/m2) BKİ değerleri hesaplandı. BAZ +2 SD üzerinde olanlar obezite olarak kabul edilerek ve bu öğrenciler vaka grubuna alındı. Bu öğrenciler ile aynı yaş ve cinsiyette

47

olup BAZ +1 SD altında olan aynı sayıda öğrenci ise kontrol grubu olarak seçildi. Her iki grup, obeziteye neden olabilecek çeşitli faktörler bakımından sorgulandı. Aileler için hazırlanan anket soruları ailelere gönderilip üç gün sonra toplandı.

Saha ekibi sorumlu araştırmacı ve yardımcı araştırmacı tarafından vücut ağırlığı ve boy uzunluğu ölçüm tekniği ve anketlerin uygulanması konusunda teorik ve pratik olarak eğitildi. Eğitim sırasında anketlerin uygulaması, boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçümleri için çocuklar ile ön çalışma yapıldı, ölçümlerin doğru ve hassas olarak yapılması konusunda eğitim verildi.

Vücut ağırlığı ayakta, ayakkabısız ve okul forması ile ölçüldü. Boy uzunluğu baş duvara dayalı, dik ve ayaklar bitişik şekilde ölçüldü. Ölçümler tüm okullarda boş bir sınıf veya özel bir odada yapıldı. Mümkün olduğunca ölçümler sabah-öğlen arasında 10-12 saatleri arasında yapıldı, ancak örnekleme çıkan sınıf öğleden sonraki grup ise ölçümler ilk dersten sonra yapıldı. Vücut ağırlığı kilogram (kg) olarak ölçülecek ve 100 gram (gr) duyarlılıkla kaydedildi. Boy uzunluğu ölçümü santimetre (cm) olarak 0,1 cm yakınlıkta ölçülerek kaydedildi.

Araştırmanın veri toplama aşamasında, araştırmacılar tarafından katılımcılara araştırmanın amaçları açıklandı, anket uygulaması hakkında bilgilendirme yapıldı, izin vermeyen ailelere ve çocuklarına uygulanmadı. Ailelerden “Aydınlatılmış Onam Formu” alındı.