Bebeklik dönemi ile ilgili değerlendirme

BKİ Z skoruna göre hesaplandığında “normal” olarak değerlendirilen öğrencilerin ailelerinden biri çocuğunu çok zayıf, 29’u zayıf olarak değerlendirmiştir. BKİ Z skoruna göre hesaplandığında “obez” olarak değerlendirilen öğrencilerin

81

ailelerinden üçü çocuğunu zayıf, 52’si normal olarak değerlendirmiştir. Bu sonuçlar ailenin çocuğun kilo durumunu doğru değerlendirememesi nedeniyle normal olanlarda yanlış beslenmesine ve obeziteye, obez olanlarda obezitenin artmasına ve kalıcı olmasına sebep olabileceğini göstermektedir.

Doğu toplumlarındaki eskiden gelen inanışa göre “gürbüz ve kilolu” çocukların sağlıklı olduğu inanışı günümüzde azalmış olmasına rağmen bu algıda olan ebeveyn sayısı bazı çalışmalarda görüldüğü gibi azımsanmayacak düzeydedir (3). Ankara’da yapılan bir çalışmada kilolu olan çocukların %75,1’inin, obez çocukların ise %64,9’unun ebeveynleri, çocuklarının kilosundan memnun olduklarını ve çocuklarını kilolu olarak görmediklerini belirtmişlerdir (37). Çalışmamızda BKİ Z skoruna göre hesaplandığında “obez” olarak değerlendirilen öğrencilerin ailelerinden ikisi çocuğunun kilosundan çok memnun olduğunu, 26’sı memnun olduğunu belirtmiştir. Sonuçlar, obez olarak değerlendirilen çocukların ailelerinin beşte birinden fazlasının çocuğunun obez olduğunun farkında olmadığını veya kilosunu yanlış değerlendirdiğini düşündürüyor. Aile ve çocukların obezitenin farkında olmamaları bu aileler için obezite ile mücadelede en büyük engel olarak görülebilir. BKİ Z skoruna göre hesaplandığında “normal” olarak değerlendirilen öğrencilerin ailelerinden onbeşi çocuğunun kilosundan memnun olmadığını, dördü hiç memnun olmadığını belirtmiştir. Annelerin, şişman çocukların daha sağlıklı olduğuna inanmaları çocuklar için obezite riski yaratmaktadır (58). Normal kiloda olan çocukların ailelerinde de bu durum obezite için risk olarak değerlendirilebilir. Nitekim Kastamonu’da yapılan bir çalışmada öğrencilerin, %41,7’si yemesi için annelerinin baskı yaptığını belirtmiştir. Aynı çalışmada fazla kiloluların %18’ine ve obezlerin %16,7’sine yemek yemesi için annesi tarafından baskı yapıldığı ve yemek yemesi konusunda anne baskısı ile BKİ’i arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu ortaya konmuştur (72).

Vücut yağının düzenlenmesi intrauterin dönemde başlar. İntrauterin büyümenin en kaba göstergesi olan doğum ağırlığı, erişkin obezitesiyle ilişkilidir. Literatürde düşük ya da iri doğum ağırlıklı bebeklerin, çocukluk ve erişkin dönemde obez olma risklerinin yüksek olduğu görülmüştür. Bir çalışma obez çocukların % 21’inin doğum ağırlığının 90. persentilin üzerinde olduğunu göstermiştir. İri doğan bebeklerin, normal tartılı bebeklere göre 5 yaşında obez olma olasılığı 2,5 kat daha

82

fazladır (4,77,78). Çalışmamıza katılan aileler yüzde doksanın üzerinde bir oranda çocuklarının doğum ağırlıklarını hatırlamaktadır. Doğum ağırlığı 2500-4000 gr aralığında olanların içinde BKİ Z skoruna göre “normal” olarak değerlendirilen öğrenciler obez olanlardan fazla, doğum ağırlıkları 4000-5500 gr arasında olanların içinde ise “obez” olarak değerlendirilen öğrenciler normal kilolu gruba göre daha fazla bulunmuştur. Çalışmamızın bulguları yapılan diğer çalışmaları desteklemektedir.

Çalışmamızda anne sütü alma ve sadece anne sütü alma süresi her iki grupta benzer bulunmuştur. Bu çalışmaya benzer şekilde bazı çalışmalarda anne sütünün obeziteden koruduğu yolundaki görüşler doğrulanamasa da (37,58) çoğunlukla anne sütünün şişmanlıktan koruyucu bir etki sağladığına işaret etmektedir (79,80). Geniş kapsamlı bir çalışmada hiç anne sütü almamış çocuklarda okula başlama yaşında obezite görülme sıklığının, anne sütü almış çocuklara göre yaklaşık iki kat olduğu tespit edilmiştir (78). 2010 TBSA’ya göre Türkiye’de, bebeklerin büyük bir çoğunluğu anne sütü ile beslenmektedir. Türkiye genelinde, tek başına anne sütü alma süresinin 5.3 ay olduğu belirlenmiştir (35). COSİ-TUR çalışmasında ailelerin %95,9’u çocuklarının anne sütü aldığını belirtirken, %4,1’i anne sütü almadığını belirtmiştir. Ortalama anne sütü alma süresi yedi aydır (5). Her zaman taze ve içilmeye hazır, pratik, ekonomik bir besin olan anne sütü bir bebek için en iyi besindir. İçerik ve kalite açısından hiçbir gıda ile kıyaslanamaz. Bebeğin beslenmesinde en doğal yoldur. Anne mümkün olduğu kadar bebeğini emzirmelidir. Altıncı aya kadar sadece anne sütü verilmesi en iyi beslenmedir ve anne sütü 6. aya kadar çocuk için yeterli bir besindir (21).

Çalışmamızda toplam emzirme süresi obez ve obez olmayan gruplarda benzer bulundu. Ancak normal kilolu öğrencilerin annelerinin yarısı bir yıldan fazla emzirirken, obez çocukların daha az bir oranı, yüzde 44’ü bir yıldan fazla anne sütü almıştır. TBSA 2010’a göre ortalama emzirme süresi, Türkiye genelinde 9.1 ay, toplam olarak anne sütü alma süresi 14.5 ay olarak bulunmuştur (35). DSÖ ve Amerikan Pediatri Akademisi (AAP) emzirmenin 2 yıl ve ötesine sürdürülmesini tavsiye etmektedir (18). Çalışmalarda emzirme süresinin 3 aydan az olmasının, çocukluk çağı obezitesi riskini arttırdığı bulunmuştur (77,79). Çalışmamızda vaka ve kontrol gruplarında emzirme süresi benzer bulunmuştur ve bu bilgiyi

83

desteklememektedir, her iki grupta da annelerin beşte biri üç aydan az emzirdiğini belirtmiştir. Türkiye genelinde doğumdan sonra ilk bir ay içinde anne sütünden kesilen çocukların oranı %1.7’dir (35).

Çalışmalarda süt çocukluğu döneminde mama ile beslenmenin, zamanından önce ek gıdalara ve yapay gıdalara geçilmesinin obeziteyi kolaylaştırdığı bulunmuştur (78,79). Çalışmamızda mama ile beslenme sıklığı hem obez hem de normal kilolu gruplarda yüksek olarak bulunmuştur. Mama ile beslenme ve mamaya ilk başlama zamanında obez ve obez olmayan gruplarda fark bulunmamıştır. Normal grupta fazla olmak üzere yarıdan fazlası çocuğunu mama ile beslediğini belirtmiştir. Mama ile beslediğini ifade eden anneler, mama ile beslemeye obez olanlar daha fazla olmak üzere yüzde seksene yakın oranda altı ay içinde başlamıştır. Türkiye’de hazır bebek/devam formüllerine genelde ilk atı ay içinde ve ortalama 3.7’inci ayda başlanmaktadır (35).

Çalışmamızda ebeveynler 11 normal ve 19 obez öğrencinin kronik hastalığı olduğunu belirtmiştir. 7 normal ve 10 obez öğrencinin ailesi sürekli kullandığı ilacı olduğunu belirtmiştir. Obez ve obez olmayan gruplarda fark bulunmamıştır. Ayrıca ailelerin verdiği cevaplarda tanı konulan kronik hastalığın adı ve sürekli kullanılan ilaç açıkça belirtilmediği için obezite durumunu etkileyip etkilemediği değerlendirilememiştir.

BKİ Z skoruna göre hesaplandığında “obez” olarak değerlendirilen öğrencilerin yemeğini normal kilolu gruptaki öğrencilere göre hızlı yediği bulunmuştur. Yapılan bazı çalışmalarda hızlı yemek yemenin obezite için risk faktörü olduğu belirlenmiştir (80,81,82). Orta yemek hızı 2.7 kat, hızlı yeme hızı 4.2 kat obezite riskini artırmaktadır (80). Normalde yemeğe başlandıktan itibaren doyma hissinin beyne ulaşması ortalama 20 dakika almaktadır. Hızlı bir şekilde yenirse doyma hissine erişilmeden fazla miktarda kalori alınmış olur. Bu nedenle hızlı yeme ve az çiğneme de obezite oluşumunda kolaylaştırıcı faktörlerdir (6,78,84)