3.3.1 Bireye Yönelik Bilgi Formu
Araştırmanın verileri için örneklem grubundaki öğrencilerin demografik özelliklerini saptamak, aileleri, özgüvenleri ve sınava yönelik tutumları hakkında genel bir bilgi almak için tarafımdan geliştirilen Bilgi Formu uygulanmıştır.
Bireye Yönelik Bilgi Formu; Demografik özellikler, aile ile ilgili genel bilgi, aile ile öğrenci arasındaki ilişki, öğrencinin özgüveni, ders durumu ve sınava yönelik tutumu ile ilgili genel bir bilgi almaya yönelik toplam 23 soruyu içermektedir (Ek 1).
3.3.2 Coopersmith Benlik Saygısı Envanteri
Coopersmith Benlik Saygısı Envanteri Stanley Coopersmith tarafından 1967 yılında geliştirilmiş olup bütün yaşlar için uygulanabilmektedir. Bireyin çeşitli alanlarda kendi hakkındaki tutumunu değerlendirmede kullanılan ölçeğin içindeki benlik saygısı kavramı bireyin kendi için onayladığı ya da onaylamadığı bazı özellikleriyle de ilgilidir. Bu ölçekte kullanılan benlik saygısı tanımının üç özelliği vardır;
• Benlik Saygısı kişinin kendisiyle ilgili genel değerlendirmeyi yansıtan bir yargıdır.
• Bu yargının göreceli olarak sürekliliği vardır ve hemen değişmeme özelliğine sahiptir.
• Bu yargı kişinin yaşına,cinsiyetine ve sosyal rollerine bağlı çeşitli konumlarına göre farklılaşabilir.
Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği, “Bana uygun” ve “Bana uygun değil”
şeklinde soru formuna işaretlenebilen 25 maddeden oluşan bir kağıt kalem testidir. Bu maddelerde bireyin hayata bakış açısı, aile ilişkileri, sosyal ilişkileri ve dayanma gücü ile ilgili ifadeler bulunmaktadır. Her yanıta verilen puanlar 1 yada 4 olarak
değişmektedir. Farklı yanıtlar, boş bırakılan ya da her iki seçeneğin de işaretlendiği maddeler 0 puan almaktadır. Puanlar 0-25 yada 0-100 şeklinde değişmekte, yüksek puan yüksek benlik saygısı olarak değerlendirilmektedir. Alt faktörleri olmayan bu envanter toplam (global) özsaygıyı ölçer.
Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Turan ve Tufan tarafından 1987’de yapılmıştır. İkizoğlu’nun çalışmasında ölçeğin güvenirlik çalışmasının Turan tarafından 30 kanserli hasta üzerinde gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Hastalara on beş gün arayla bu ölçek uygulanmış ve “Test-tekrar test” sonunda r = 0.65 sonucu önemli bulunmuştur. Ayrıca yine Tufan tarafından Mart 1987’de Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu ikinci sınıf öğrencilerinden 56 kişilik bir gruba on beş gün arayla uygulanarak “Test-tekrar test”
sonucunda r = 0.76 bulunmuştur (Akt; Hüsman, 2006).
Benlik saygısı (self-esteem) kişinin kendini kabul etmesi, değer vermesi, kendine güven ve saygı duyması, psikolojik açıdan etkin olmasını sağlayan temel belirleyicilerden birisidir (Akt.: Torucu, 1992). Özgüven kavramı, özsaygı yerine de kullanılabilmektedir (Akagündüz, 2006). Özsaygı düzeyi yüksek olan bireyler sosyal ilişkilerinde, okul çalışmalarında daha girişimci, daha güvenli ve daha ataktırlar.
Özsaygı düzeyi düşük öğrenciler ise kendilerine daha az güven duyarlar ve istenilen şeyleri başaramayacakları duygusunu daha yoğun yaşarlar (Aydın, 2006). Bu belirtilen özelliklerinden dolayı Benlik Saygısı (Özgüven) araştırma konusuna en uygun envanter olduğu düşüncesinden hareketle, araştırmada Coopersmith Benlik Saygısı Envanteri kullanılmıştır (Ek 2).
3.3.3 Sınav Kaygısı (Tutumu) Envanteri
Araştırmada kullanılan Sınav Kaygısı Envanteri Spielberger ve bir grup doktora öğrencisinin 1974-1979 yılları arasında Güney Florida Üniversitesi’nde yaptıkları araştırmayla oluşmuş ve ilk kez 1980 yılında yayınlanmış psikometrik bir ölçektir. Necla Öner ve Deniz Albayrak Kaymak tarafından da 1986 yılında Türkçe’ye uyarlanmıştır. Bireylerin kendi kendilerini değerlendirmelerini ve sınav
tutumunu ölçmek amacıyla geliştirilen bu ölçek “Spielberger Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri”nin sürekli kaygı ölçeğine çok benzer.
Sınav Kaygısı Envanteri Liebert ve Morris’in önerdiği iki kavramdan yararlanılarak oluşturulmuştur. Birbirinden farklı iki boyutu temsil eder. Bunlar Kuruntu (worry) ve Duyuşsallık (emotionality) ya da Heyecansallık olup envanterin iki alt testidir.
Kuruntu sınav kaygısının bilişsel (zihinsel) yönüdür. Bireyin genellikle kendisi ile ilgili olumsuz değerlendirmelerini, başarısızlığına, beceriksizliğine ilişkin olumsuz iç konuşmalarını içerir. ”Ya yapamazsam;ya başaramazsam!” gibi olumsuz düşüncelerle dikkatin dağılmasına neden olan bir süreçtir. Yüksek sınav kaygılı olan kişilerin sıklıkla yaşadıklarını ifade ettikleri bir olgu olup “kendimi veremiyorum”,
“ya bu sınavdan iyi sonuç alamazsam?”, “zaten beceriksiz biriyim” gibi iç konuşmalar buna örnek olarak verilebilir.
Duyuşsallık ya da heyecansallık, sınav kaygısının fizyolojik yönünü oluşturan otonom sinir sistemi uyarılmasıdır. Hızlı kalp atışları, üşüme, terleme, sararma, kızarma, mide bulantısı, sinirlilik ve gerginlik gibi bedensel yaşantılar duyuşsallık belirtileridir.
Sınav Kaygısı Envanteri bir soru formu ile yanıt formundan oluşur. Bu formda 20 cümlelik soru maddesi ve bu maddelerin karşısında dört seçenek yer almaktadır.
Bunlar; (1) hemen hiçbir zaman, (2) bazen, (3) sık sık, (4) hemen her zaman şeklindedir. Toplam 20 envanter maddesinden sekizi kuruntu (2, 3, 4, 5, 8, 12, 17 ve 20) ,on ikisi de (1, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18 ve 19) duyuşsallık alt testlerini oluşturur. Ölçmede üç ayrı puan elde edilir; kuruntu puanı (SKE-K), duyuşsallık puanı (SKE-D) ve her ikisinin birleşimi olan toplam ya da tüm test puanı (SKE-T)’dır. Puanlama yapılırken her seçeneğin puan ağırlığı o seçeneğe verilen rakamla belirlenir. Yanıtların ağırlığı en az “1” en çok “4” puan olmaktadır. Kuruntu alt testinin puanları 8 ile 32 arasında değişebilirken duyuşsallık alt testinde 12 ile 48 arasında değişmektedir. En düşük toplam test puanı ise 20, en yüksek toplam test
puanı ise 80’dir. Envanterde ters madde olarak sadece “sınav sırasında kendimi güvenli ve rahat hissederim” şeklindeki birinci verilmiştir. Bu maddenin yanıtının ağırlığı sıralamada tersine çevrilerek ya da verilen yanıt 5’den çıkarılarak 5-1 =4 hesaplanır. Çünkü hiç bir zaman seçeneğinin puan ağırlığı 4 olup yüksek kaygıyı gösterir. Envanterden elde edilen puanların yüksekliği kuruntunun, duyuşsallığın ve sınav kaygısının yüksekliğini gösterir.
Değerlendirmede boş bırakılan ya da geçersiz yanıtların sayısı ikiden fazla, her bir alt test için birden fazla ise form puanlanamaz.
Sınav Kaygısı Envanteri’nin özgün Amerikan formu güvenilir ve geçerlidir.
Envanter maddelerinin homojenliği ve içtutarlılığı .92 ve üzerinde olan Cronbach alfa değerleriyle ve .60 ve üzerinde olan madde toplam puan korelasyonlarıyla desteklenmiştir. Envanter puanlarının zaman içindeki değişmezliği iki hafta ile altı ay aralıklarıyla uygulanan test-tekrar test yaklaşımı ve Pearson Momenter Çarpımı Korelasyon tekniğiyle saptanmıştır. Elde edilen .81 ile .62 arasındaki korelasyon katsayıları puan değişmezliğinin yeterli düzeyde olduğunu ortaya koymuştur. 1983-1986 yılları arasında Necla Öner’in yönetiminde Boğaziçi Üniversitesi’nde envanterin geçerliği ve güvenirliği ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Türkçeleştirilmiş Sınav Kaygısı Envanterinin homojenlik, içtutarlık ve puan değişmezliği sınanarak saptanmış, düşük ve yüksek sosyo-ekonomik düzeyleri temsil eden 434’ü kız, 597’si erkek (yaş 13-22) öğrencinin sınav kaygısı puanları üzerinden yapılan işlemler sonucu güvenirliği sağlanmıştır. Cronbach alfa değerleri en yüksek ve en düşük olarak .89 ile .73 arasında bulunmuştur.
En yüksek güvenirlik katsayıları .89 ile .84 Tüm test puanlarından ve üniversite örnekleminden elde edilmiştir. Duyuşsallık alt testinin, kuruntu alt testinden biraz daha yüksek olduğu saptanmıştır. Toplam grup alfa değerleriyle ölçeğin genel içtutarlığı ve homojenlik düzeyinin doyurucu olduğu gösterilmiştir.
Test-tekrar test korelasyon kat sayıları aynı gün ile üç hafta arasında değişen sürelerde yapılan uygulamalardan çıkarılarak .90 ile .70 üzerinde bulunmuştur. Bu da ölçeğin zamana karşı güvenirliğini göstermektedir. Geçerlik çalışmaları için
kavramsal geçerlik yöntemi kullanılmış ve Sınav Kaygısı Envanterinin genel kaygı ve çeşitli kişilik ölçekleriyle olan ilişkisine bakılmıştır. Buna göre elde edilen veriler ölçeğin geçerliğini desteklemiştir.
Sınav Kaygısı Envanteri, lise ve üniversite öğrencileri için geliştirilmiş olsa da Türkçe uyarlamasında on yaş ve üzeri öğrencilere de uygulanabilecek hale getirilmiştir (Akt;Öner, 1990; 2006), (Ek 3).