Çalışmanın alan uygulaması bölümünde tezin amacına uygun belirlenen ölçekler ve belirlenen evren içinde örneklem olarak belirlenen öğrencilere uygulanacak ve yapılacak anket sonrasında veriler elde edilecektir. Araştırmada İnternet Bağımlılık Ölçeği ve Sosyal Becerileri Değerlendirme ölçeklerinden faydalanılacaktır. Bu ölçekler;
İnternet Bağımlılık Ölçeği;
Bu çalışmada, Günüç tarafından137 Türkçe geliştirilen “İnternet Bağımlılık Ölçeği” kullanılmıştır. Söz konusu ölçek; yoksunluk (11 madde), kontrol güçlüğü (10 madde), işlevsellikte bozulma ( 7 madde ve sosyal izolasyon (7 madde) olmak üzere 4 boyut ve 35 maddeden oluşmaktadır. Anket katılımcılarının soruları; 1-tamamen katılıyorum, 2-katılıyorum, 3-kararsızım, 4-katılmıyorum, 5-kesinlikle katılmıyorum şeklinde cevap vermeleri istenmiştir. Ölçeğe ait güvenilirlik katsayısı ise 0,963 olarak hesaplanmıştır. Kayri ve Günüç, Nichols ve Nicki’nin138 geliştirmiş olduğu “İnternet Bağımlılık Ölçeği’nin (Internet Addiction Scale) Türkçeye uyarlanması, yapı geçerliğinin ve iç tutarlılığının belirlenmesi amaçlı bir araştırma yapmışlardır. Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) öğrencilerinin çalışmanın evrenini oluşturduğu bu araştırma için YYÜ Bilgisayar Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi’nden (BBAUM) 277 öğrenci örneklem olarak alınmıştır. Yapılan ölçek uyarlamasıyla birlikte çalışma grubundaki bağımlılık düzeyleri de incelenmiş ve öğrencilerin % 12,64’ünün internet bağımlısı olma yolunda risk içerisinde oldukları ve % 12,26’sının da internet bağımlısı olduğu tespit edilmiştir. Yılmaz’ın yapmış olduğu araştırma verileri toplanırken Günüç tarafından geliştirilen “İnternet Bağımlılık Ölçeği” ile birlikte Kişisel Bilgi Formunu da içeren veri toplama aracı katılımcılara çevrimiçi olarak sunulmuştur. Verilerin çözümlenmesi sürecinde, 3070 öğrenciden elde edilen formların 217’si (% 7) uygun biçimde doldurulmadığından değerlendirmeye alınmamıştır. Söz konusu ölçekte tümü olumlu olarak ifade edilmiş 35 madde bulunmaktadır. Tutum düzeyleri beşli Likert dereceleme ile ölçeklendirilmiştir. Likert tipindeki derecelemeler; “Tamamen Katılıyorum”, “Katılıyorum”, “Kararsızım”, “Katılmıyorum”, “Kesinlikle Katılmıyorum” şeklindedir. “Tamamen Katılıyorum” derecesinin karşılığı 5 puan, “Kesinlikle
137 Selim Günüç, İnternet Bağımlılık Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Bazı Demografik Değişkenler İle İnternet
Bağımlılığı Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2009, s. 110 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
138 Laura A. Nichols and Richard Nicki, “Development of a Psychometrically Sound Internet Addiction
78
Katılmıyorum” derecesinin karşılığı ise 1 puandır. Madde puanları 1’den 5’e doğru arttıkça bağımlılık düzeyi de artmaktadır. Çalışmanın evreni 2012–2013 öğretim yılında Balıkesir ilindeki 139 lisede öğrenim görmüş 61081 öğrencidir. Çalışmanın örneklemini ise, Balıkesir Merkez ilçedeki 32 liseden seçkisiz olarak belirlenmiş 2853 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin % 53,8’i kız, % 46,2’si erkektir. Sınıf düzeyleri incelendiğinde; % 32,7’si 9. sınıf, % 36,2’si 10. sınıf, % 23,3’ü 11. sınıf ve % 7,8’i de 12. sınıf öğrencisidir. Katılımcıların % 40’ı öncelikli internet kullanım amacını sosyal ağlar olarak belirtirken % 81,7’si de günde 1-3 saat arası internet kullanmaktadır. Günüç’ün (2009) uygulamasına katılan 754 öğrencinin yaş ortalaması 15,82’dir. Ölçeğin Cronbach Alfa (α) iç tutarlık katsayısı .94 ve toplam açıklanan varyans % 47.46 olarak bulunmuştur. Ortaya konulan dört faktör; “Yoksunluk”, “Kontrol Güçlüğü”, “İşlevsellikte Bozulma” ve “Sosyal İzolasyon” olarak isimlendirilmiştir. Bu araştırmada, katılımcılardan elde edilen veriler doğrultusunda ölçeğin geneli için Cronbach Alfa (α) iç tutarlık katsayısı .96 ve toplam açıklanan varyans % 57,32 olarak hesaplanmıştır. Faktörlere ilişkin iç tutarlık katsayıları ise “Yoksunluk” için .89, “Kontrol güçlüğü” için .91, “İşlevsellikte bozulma” için .91, “Sosyal İzolasyon” için ise .90’dır. İnternet bağımlılık ölçeğinin hem alt boyutlarının hem de ölçeğin genelinin Cronbach Alfa (α) iç tutarlılık katsayıları Kalaycı’nın önerdiği yüksek güvenilirlik sınırı olan.80’in üzerindedir. Buna göre ölçüm sonuçlarının yüksek derecede güvenilir olduğu söylenebilir. Tablo 2’ye göre araştırmaya katılan lise öğrencilerinin % 17,1’inin düşük, % 66,6’sının orta ve % 16,3’ünün de yüksek düzeyde internet bağımlısı olduğu ortaya konmuştur. Buna göre araştırmaya katılan lise öğrencilerinin büyük bir çoğunluğunun orta düzeyde internet bağımlısı olduğu görülmektedir139.
. İnternet bağımlılığını ölçmek amacıyla Günüç ve Kayri tarafından doğrudan Türk örneklemi üzerinde geliştirilen ölçek, DSMIV’te yer alan bağımlılık tanı kriterlerine göre hazırlanmış 35 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, beşli Likert tipinde olup, “Tamamen Katılıyorum” (5) ile “Kesinlikle Katılmıyorum” (1) aralığında yanıtlanmaktadır. Ölçeğin geçerliği açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ile incelenmiş; “Yoksunluk” (α=.877), “Kontrol Güçlüğü” (α = .855), “İşlevsellikte Bozulma” (α = .827) ve “Sosyal İzolasyon” (α = .791) şeklinde tanımlanan dört boyuttan oluştuğu görülmüştür. Ölçek aynı zamanda toplam puan da vermektedir. Ölçekten elde edilebilecek puanlar 35 ile 175 arasında değişmekte olup, puanların yükselmesi, özellikle 68 puan ve üzeri, internet bağımlılık riskinin yüksekliğine işaret
139 Eray Yılmaz, Yusuf Levent Şahin, Halil İbrahim Haseski ve Osman Erol, “Lise Öğrencilerinin İnternet
Bağımlılık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi: Balıkesir İli Örneği”, Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2014, Cilt: 4, Sayı: 1, 133-144.
79
etmektedir. İnternet bağımlılığını ölçmek amacıyla Günüç ve Kayri tarafından doğrudan Türk örneklemi üzerinde geliştirilen ölçek, DSMIV’te yer alan bağımlılık tanı kriterlerine göre hazırlanmış 35 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, beşli Likert tipinde olup, “Tamamen Katılıyorum” (5) ile “Kesinlikle Katılmıyorum” (1) aralığında yanıtlanmaktadır. Ölçeğin geçerliği açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ile incelenmiş; “Yoksunluk” (α=.877), “Kontrol Güçlüğü” (α = .855), “İşlevsellikte Bozulma” (α = .827) ve “Sosyal İzolasyon” (α = .791) şeklinde tanımlanan dört boyuttan oluştuğu görülmüştür. Ölçek aynı zamanda toplam puan da vermektedir. Ölçekten elde edilebilecek puanlar 35 ile 175 arasında değişmekte olup, puanların yükselmesi, özellikle 68 puan ve üzeri, internet bağımlılık riskinin cevaplanması yaşa bağlı olarak ortalama 15-20 dakika sürmüştür. Baştan sona yapılan tüm uygulamaların etik standartlar çerçevesinde tamamlanmasına özen gösterilmiştir. 140
Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeği;
Bu çalışmada, Avcıoğlu141 tarafından geliştirilen ve daha öncesinde Aslan’ın çalışmasında kullanmış olduğu “Sosyal Becerileri Geliştirme Ölçeğinden yararlanılmıştır. Söz konusu ölçek; kişiler arası beceriler (13 madde), kendini kontrol etme becerileri (10 madde), sözel açıklama becerileri (7 madde) ve dinleme becerileri (5 madde) olmak üzere toplam 4 boyut ve 35 maddeden oluşmaktadır. Anket katılımcılarının soruları; 1- hiçbir zaman yapmaz, 2- çok az yapar, 3-genellikle yapar, 4-çok sık yapar, 5-her zaman yapar şeklinde cevap vermeleri istenmiştir. Ölçeğe ait güvenilirlik katsayısı ise 0,97 olarak hesaplanmıştır. 142
Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeği; 11-15 yaş arası Avcıoğlu’nun 2003 yılında sosyal becerileri değerlendirmek amacıyla geliştirdiği bir ölçektir. Bu yaş aralığı çocukların sahip olması gereken sosyal becerileri içermektedir. Ölçeğin kapsam ve yapı geçerliği incelenerek test edilmiştir. Ölçeğin güvenirliğin de belirlenmesi için istatistiksel işlemler uygulanmış ve sonucunda Cronbach alfa güvenirlik katsayısı. 98, iki yarı güvenirlik katsayısı. 89 ve test- tekrar test güvenirlik katsayısı. 83,12 olduğu görülmüştür. Ölçekte 35 madde ve 4 alt başlık bulunmaktadır. Bu alt faktörler Kişiler Arası Beceriler, Kendini Kontrol Etme Becerileri, Sözel Açıklama
140 Osman Tolga Arıcak, Mehmet Dinç, Mahmut Yay ve Mark D. Griffiths, “İnternet Oyun Oynama
Bozukluğu Ölçeği Kısa Formunun (İOOBÖ9-KF) Türkçe Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Addicta: the Turkish Journal on Addictions, 2019, Cilt: 6, Sayı: 1, 1‒22.
141 Hasan Avcıoğlu, “Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklara Sosyal Becerilerin Öğretilmesinde İşbirlikli
Öğrenme Yöntemi ile Sunulan Öğretim Programının Etkililiğinin İncelenmesi”, OMEP Dünya Konsey Toplantısı ve Konferansı, Kuşadası, Türkiye, 2003, s. 43.
142 Burcu Aslan, Yaratıcı Drama Uygulamalarının Okul Öncesi Dönemi Öğrencilerinin Besinler
Konusundaki Öğrenmelerine ve Sosyal Uyum Becerileri Kazanmalarına Etkisi, Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bartın, 2018, s. 137 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
80
Becerileri, Dinleme Becerileri olmak üzere, beşli dereceleme şeklinde oluşturulan Likert tipi bu ölçekte, ‘her zaman yapar’, ‘çok sık yapar’, ‘genellikle yapar’, ‘çok az yapar’ ve ‘hiçbir zaman yapmaz’ seçenekleriyle değerlendirme yapıldığı görülmüştür143.
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi PDR, Avcıoğlu ve Akçamete’nin ölçeklerini, Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Psikometrik özelliklerinin incelenmesi çalışmasında kullanmıştır. Çalışma 6-12 yaş arası çocuk ve ergenlerin sosyal beceri düzeylerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. SBDÖ (Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeği)nin bütünü için Avcıoğlu 4-6 yaş arası, Akçamete 7- 12 yaş arası çalışmasının, ölçeklerine bütünü açısından bakıldığında, iki örneklem grubu arasında bağıntı ve homojenliğin aynı yapı ve ölçütlerde toplanma özelliğinin tutarlılık gösterdiği söylenebilir. Ölçeklere bütünü açısından bakıldığında değer ve boyutların aynı yapıyı ölçtüğü, yaşa dayalı ölçü bazında güvenilir olduğu, SDDÖ 6 yaş ile arasındaki bağıntı katsayılarının değerlerinin genel olarak birbirine yakın düzeyde olduğu görülmektedir. Katılımcıların niteliklerinin nicelikleri ile orantılı olarak yeterli düzeyde heterojen olduğu kabul edilebilir. İç tutarlılık açısından sosyal beceri boyut ve ölçütlerin homojenliği yansıttığı söylenebilir. Bu çalışmada geliştirilen özellikleri incelenen SBDÖ benzer çalışmalarla karşılaştırıldığında faktör yapısının iç tutarlığının kabul edilebilir olduğunu söylemek mümkündür.144
143 Hafize Karaşahin, Sosyal Beceri Ölçeğinin Türkçe Formunun Alternatif Modellerinin İncelenmesi,
Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016 (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
144 Aygün Tuğçe Ataş, Hatice İlknur Efeçınar, Arkun Tatar, ‘’Akçamete, G. ve Avcıoğlu, H. (2005).
‘’Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi , Sosyal Becerileri Değerlendirme Ölçeğinin Geliştirilmesi Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi (7-12) Çalışması’’Elekronik Yayın Tarihi, 12 Aralık 2016 , ss.71-79.
81
BEŞİNCİ BÖLÜM
BULGULAR
5.1. İNTERNET BAĞIMLILIĞI DEĞİŞKENİNİN GÜVENİLİRLİK ANALİZİ VE