VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Araştırmada öğrencilerin epistemolojik inanışları ve sosyo-bilimsel konulara ilişkin görüşleri iki ayrı veri toplama aracı ile elde edilmiştir.

3.3.1. Epistemolojik İnanç Ölçeği

Araştırmada kullanılan Epistemolojik İnanç Ölçeği (EİÖ), Schommer (1990) tarafından geliştirilmiş ve Deryakulu ve Büyüköztürk (2002) tarafından Türkçeye

uyarlanmıştır. Özgün ölçek, ‘öğrenme yeteneği doğuştandır’, ‘bilgi basittir’, ‘öğrenme hemen gerçekleşir’ ve ‘bilgi kesindir’ olmak üzere dört boyuttan oluşmaktadır. Türkiye’ye uyarlanan ölçekte, kültürel farklılıklardan dolayı ‘öğrenmenin çabaya bağlı olduğuna inanış’, ‘öğrenmenin yeteneğe bağlı olduğuna inanış’ ve ‘tek bir doğrunun var olduğuna inanış’ olmak üzere üç faktör yer almaktadır. Ölçek, ‘kesinlikle katılmıyorum’ ile ‘kesinlikle katılıyorum’ (1 – 5) arasında değişen 5 dereceli Likert tipi bir ölçektir.

Ölçekte yer alan ve ‘öğrenmenin çabaya bağlı olduğu inanışı’nı belirleyen birinci faktöründe 17’si olumsuz, 1’i olumlu toplam 18 madde yer almaktadır. Ölçekteki ‘öğrenmenin yeteneğe bağlı olduğuna inanışı’ tespit eden ikinci faktörde hepsi olumlu toplam 8 madde bulunmaktadır. Ölçeğin ‘tek bir doğrunun var olduğu inanışı’ ölçen üçüncü faktöründe ise hepsi olumlu 9 madde bulunmaktadır. Ölçeğin her bir faktöründen alınan yüksek puan, bireyin o faktöre ilişkin olgunlaşmamış veya gelişmemiş inanışlara sahip olduğunu, düşük puan ise bireyin o faktöre ilişkin olgunlaşmış veya gelişmiş inanışlara sahip olduğunu göstermektedir. Özgün ölçeğin (Schommer, 1990) test tekrar test güvenirliği α= .74 olup; faktörlerin güvenirlik katsayıları ise .85 ile .63 arasında değişmektedir. Uyarlanan 35 maddelik ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları birinci faktör için α= .83, ikinci faktör için α= .62, üçüncü faktör için α= .59 ve ölçeğin bütünü için ise α= .71 olarak hesaplanmıştır (Deryakulu ve Büyüköztürk, 2002).

Deryakulu ve Büyüköztürk (2005) tarafından EİÖ’nün daha önce belirlenen yapısal geçerliliğine ilişkin tekrar uygulaması gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmanın faktör analizi sonuçlarına göre bir maddenin (24. madde) ölçekten çıkarılması, bir maddenin de (10. madde) farklı faktörde (1. faktörden, 2. faktöre geçmesi) yer alması gerektiği belirlenmiştir. Ayrıca yapılan tekrar uygulaması ile EİÖ’nün üç faktörlü yapısının korunduğu tespit edilmiştir. 34 maddeden oluşan EİÖ için hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları birinci faktör için α= .84, ikinci faktör için α= .69, üçüncü faktör için α= .64 ve ölçeğin bütünü için ise α= .81 olarak yeniden belirlenmiştir (Deryakulu ve Büyüköztürk, 2005).

Bu çalışmada kullanılan EİÖ’nün Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları birinci faktör için α= .90, ikinci faktör için α= .82, üçüncü faktör için α= .74 ve ölçeğin bütünü için ise α= .68 olarak hesaplanmıştır.

Bu çalışmada 2005 yılında Deryakulu ve Büyüköztürk tarafından yapısal geçerliliği tekrar incelenen ölçek kullanılmıştır. EİÖ’yü oluşturan faktörler ve bu faktörlerin içerisinde yer alan maddelerden örnekler Tablo 2’de belirtilmiştir.

Tablo 2. Epistemolojik İnanç Ölçeği Faktörleri ve Madde Örnekleri

Faktör ^Madde No ^Madde Öğrenmenin Çabaya Bağlı Olduğuna İnanış

3 En başarılı insanlar, kendi öğrenme yeteneklerini nasıl

geliştirebileceklerini keşfetmiş insanlardır.

5 Bilimsel çalışmaların en önemli kısmı özgün (orijinal)

düşünmedir.

11 Akıllı olmak, soruların yanıtlarını bilmek değil, yanıtları nasıl

bulabileceğini bilmektir.

13 Öğrenciler, bir ders kitabındaki bilgilerin doğru olup

olmadığını araştırmalıdır.

15 Çevredeki dikkat dağıtıcı şeyleri ortadan kaldırır ve gerçekten

üzerinde yoğunlaşırsam zor kavramları anlayabilirim.

18 Bugün doğru olan, yarın yanlış olabilir.

Öğrenmenin Yeteneğe Bağlı Olduğuna İnanış

10 İyi bir öğrenci olmak, genellikle bilgileri ezberlemeyi

gerektirir.

19 Öğretmenlerin anlattıklarını bazen anlamasanız bile, onları

doğru olarak kabul etmek zorundasınızdır.

20 Bazıları iyi öğrenci olarak doğar ve başarılı olur, diğerleri

yaşam boyu sınırlı bir yetenekle kalır.

21 Gerçekten zeki olan öğrencilerin okulda başarılı olmak için çok

çalışmalarına gerek yoktur. Tek Bir

Doğrunun Var Olduğuna İnanış

26 İyi bir öğretmenin görevi, farklı düşüncelere sahip öğrencileri

“tek bir doğru düşünceye” sevk etmektir.

39 Doğru (gerçek) değişmezdir.

30 Yaşamda ne zaman zor bir sorunla karşılaşsam anneme ve

babama danışırım.

34 Fen ve Teknoloji/Fen Bilimleri derslerinin en iyi tarafı, çoğu

Ölçeğin değerlendirilmesinde sofistike olduğu belirlenen bireylerin alt faktörlere bağlı olarak tek bir doğrunun olmadığı, öğrenmenin çabaya bağlı olduğu; naif olarak belirlenen bireylerin de tek bir doğrunun var olduğu, öğrenmenin yeteneğe bağlı olduğu inanışlarına sahip bireyler oldukları sonucuna ulaşılmaktadır.

Alanyazın incelendiğinde Deryakulu ve Büyüköztürk (2005) tarafından uyarlanan EİÖ’nün genelde öğretmen adaylarına (Başçiftçi, Güleç, Akdoğan ve Koç, 2011; Gürol, Altunbaş ve Karaaslan, 2010; Hacıömeroğlu, 2011; Koç Erdamar ve Bangir Alpan, 2011; Sapancı, 2012; Ünal Çoban, Ateş ve Kaya Şengören, 2011) ve üniversite öğrencilerine (Aksan ve Sözer, 2007; Deryakulu, 2004; Deryakulu ve Büyüköztürk, 2005; Eroğlu ve Güven, 2006) yönelik çalışmalarda veri toplama aracı olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Öte yandan alanyazında ölçeğin ortaöğretim öğrencilerine (Önen, 2011a) yönelik çalışmalarda da kullanıldığı belirlenmiştir. EİÖ’nün bu araştırma sürecinde kullanılması amacıyla ölçeği uyarlayanlardan gerekli izin alınmıştır. Ayrıca ölçekte yer alan maddeler araştırmacı ve 12 fen ve teknoloji öğretmeni tarafından incelenmiş ve ölçeğin 8. sınıf öğrencilerine uygulanabilir olduğu kararlaştırılmıştır. EİÖ’nün uygulamasında öğrencilerin ölçekte yer alan maddeleri yanıtlarken herhangi bir sorun yaşamamaları da ölçeğin 8. sınıf öğrencilerine uygulanabilir olduğunun bir başka göstergesi olarak kabul edilebilir.

3.3.2. Sosyo-Bilimsel Konuları Değerlendirme Formu

Araştırmada, farklı epistemolojik inanışlara sahip 8. sınıf öğrencilerinin sosyo-bilimsel konulara bakış açılarının tespit edilebilmesi için sosyo-sosyo-bilimsel konular odaklı açık uçlu sorulardan oluşan bir formun kullanılmasına karar verilmiş ve bu amaçla araştırmacılar tarafından ‘Sosyo-Bilimsel Konuları Değerlendirme Formu (SBKDF)’ geliştirilmiştir. SBKDF geliştirilirken, öğrencilerin günlük hayatta karşılaştıkları veya karşılaşabilecekleri sosyo-bilimsel içerikli konular temel alınmıştır.

Formun geliştirilme aşamasında 6 – 8. Sınıflar Fen ve Teknoloji Öğretim Programı’nda yer alan kazanımlar ve bu kazanımlara yönelik hazırlanan çeşitli ders ve öğrenci çalışma kitapları incelenmiş, öğretim programı ve kitaplarda yer alan veya öğrencilerin günlük hayatta karşılaşmaları muhtemel sosyo-bilimsel konular

listelenmiş ve bu konular açık uçlu sorulara dönüştürülmüştür. Formda yer alan sosyo-bilimsel konuların ait olduğu temalar ve öğretim programına göre dağılımı Tablo 3’te gösterilmiştir.

Tablo 3. SBKDF’de Yer Alan Sosyo-Bilimsel Konuların Ait Olduğu Temalar ve Öğretim Programına Göre Dağılımı

Soru Tema Öğretim Programındaki Yeri

Sınıf Öğrenme Alanı Ünite

1 Organik Tarım 6 Canlılar ve Hayat Canlılarda Üreme,

Büyüme ve Gelişme

2, 8 Vücudumuzu

Koruyalım ^{6, 7 Canlılar ve Hayat Vücudumuzda Sistemler}

3, 6, 10 Kalıtım/Genetik 8 Canlılar ve Hayat Hücre Bölünmesi ve

Kalıtım

5, 9 ^Toplumsal

Dayanışma ^{7 Canlılar ve Hayat Vücudumuzda Sistemler}

5, 7, 11 İnsan ve Çevre

Etkileşimi ^{7, 8 Canlılar ve Hayat}

İnsan ve Çevre, Canlılar ve Enerji İlişkileri

Formda öğrencilerin fen bilimlerine yönelik düşüncelerini, fen bilimleriyle ilgili gerçekleştirdikleri etkinlikleri, fen bilimleri ve çeşitli sosyo-bilimsel konularla ilgili bilgileri elde ettikleri kaynakları tespit etmek amacıyla çeşitli ifadelere de yer verilmiştir. Sosyo-bilimsel konularla ilgili soruların yer aldığı form oluşturulduktan sonra alan uzmanı (fen eğitimi alanında doktora çalışması yapan ve 2’si sosyo-bilimsel konulara yönelik çeşitli çalışmalar yürüten) beş öğretim üyesi tarafından gözden geçirilerek gerekli düzeltmeler yapılmış forma son hali verilmiştir. Ayrıca hazırlanan formla ilgili farklı illerde görev yapmakta olan 10 fen ve teknoloji öğretmeninden görüş alınmış ve formun 8. sınıf öğrencilerine uygulanabilirliği kararlaştırılmıştır. Geliştirilen formda yer alan sosyo-bilimsel konu örneği ve ait olduğu kazanım Şekil 4’te gösterilmiştir.

Sınıf 7

Ünite Vücudumuzda Sistemler

İlgili Kazanım Bağımlılığa sebep olan maddelerin sistemlere etkisini araştırır ve

sunar.

Okulda arkadaşlarınıza “bağımlılığa sebep olan

maddeler” konulu bir seminer verdiğinizi düşünün.

Arkadaşlarınıza konuyla ilgili nasıl bir bilgilendirme yapardınız? Neden?

Şekil 4. ‘Bilimsel Konuları Değerlendirme Formu’nda Yer Alan Sosyo-Bilimsel Konu Örneği

SBKDF, üç bölümden oluşmakta olup formun ilk bölümünde demografik özellikler sorgulanmaktadır. İkinci bölümde öğrencilerin fen ile ilgili gerçekleştirdikleri etkinlikler ve sosyo-bilimsel konulara yönelik edindikleri bilgilerin kaynağını sorgulayan maddeler yer almaktadır. Üçüncü bölümde ise sosyo-bilimsel konulara yönelik 11 açık uçlu soru bulunmaktadır. İlk iki bölümden elde edilen veriler betimsel yolla analiz edilirken, üçüncü bölümden elde edilen veriler içerik analizi yoluyla açık kodlama yapılarak değerlendirilmektedir.