Vergilemede Hukuki Güvenlik İlkesine İlişkin Yargı Kararlarının

Bu başlık altında vergilemede hukuki güvenlik ilkesine ilişkin yargı kararlarında mahkemeler itibariyle sınıflandırılması yapılarak en sık kullanılan kelimelerin özeti ve kelime bulutu olarak dökümü yapılmıştır. Yapılan dökümler mahkemelerin en sık kullandıkları kelimeler arasında karşılaştırma imkanı da vermektedir. Yargı kararlarının özet dökümlerinin ve kelime bulutu dökümlerinin toplu olarak değerlendirme tablosu oluşturulmuş ve karşılaştırılması yapılmıştır. Bunun yanında içerik analizi aracılığıyla yargı kararlarında en sık kullanılan kelimelerin dökümünün çıkarılması, metnin içeriği hakkında bilgi verip hukuki analizini kolaylaştırdığından çalışmamızda yapılan karar analizine de katkı sağlamıştır.

Aşağıda mahkemeler bazında vergilemede hukuki güvenlik ilkesine ilişkin en sık kullanılan kelimeler bulut dökümü halinde oluşturulmuştur.

Şekil 2: Anayasa Mahkemesi Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut

Dökümü

Bulut dökümünden; Anayasa Mahkemesi Kararlarında en sık kullanılan kelimeler; hukuki güvenlik, belirlilik, geriye yürümezlik, adalet ve kanuniliktir. Hukuki güvenlik

ve belirlilik kelimelerinin sıkça kullanılmasının anlamı Anayasa Mahkemesinin kararlarında hukuki güvenliği sıkça belirlilik ilkesi üzerinden ele aldığının göstergesidir. Nitekim bunu destekler şekilde teorik bölümde de belirliliğin hukuki güvenliğin en temel unsuru olduğu ifade edilmiştir. Mülakatta da Anayasa Mahkemesi Raportörleri tarafından hukuki güvenlik ilkesini belirlilik unsuru üzerinden tanımlamışlardır. Bunun yanında kanunilik ilkesinin kararlarda sıkça kullanılması, ilgili ilkenin hukuki güvenlik ilkesinin temelini oluşturması ve bağlantılı olduğu ilke konumunda olmasından kaynaklanmaktadır.

Şekil 3: İBKK’da En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut Dökümü

İBKK’nın en sık vurguladığı ilkeler; geriye/geçmişe yürümezlik, kıyas, kanunilik, hukuki güvenliktir. Geriye yürümezlik unsurunun İBKK’da sıkça ele alınmasının gerekçesini, hukuki güvenlik ilkesi açısından en sıkıntılı ve farklı yargı yorumlarına yol açan hususun geriye yürümezlik ilkesi olmasından kaynaklanmaktadır. Gerçek olmayan geriye yürümenin kimi mahkemeler tarafından ilkeyi ihlal etmediği yönünde karar verilirken, kimi mahkemeler tarafından da ihlal ettiği yönünde karar verilmesi İBKK’ya başvuruyu gerekli kılmaktadır. Bu gerekçeyle de yukarıda görüldüğü üzere İBKK kararlarında en sık geriye yürümezlik unsuruna vurgu yapılmıştır.

Şekil 4: VDDKK’da En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut Dökümü

VDDK en sık; hukuksal-hukuki güvenlik, geriye-geçmişe yürümezlik, yasallık, kıyas ve belirlilik ilkelerini vurgulamıştır. VDDK kararlarında hukuki güvenlik ilkesi ve unsuru olan geriye yürümezlik ilkesinin kullanımı hususlarında kavram karmaşası mevcut olduğu anlaşılmaktadır.

Şekil 5: Danıştay Üçüncü Daire Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut

Dökümü

Üçüncü Daire kararlarında; kıyas, geriye yürümezlik ve kanunilik ilkelerini vurgulamıştır. İlgili durum, dairenin hukuki güvenlik ilkesinin kıyas ve geriye yürümezlik ilkesine daha fazla önem vererek kararları bu yönden incelediğinin de göstergesidir.

Şekil 6: Danıştay Dördüncü Daire Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut

Dökümü

Dördüncü Daire Kararlarında en sık; geriye yürümezlik, kıyas, yasallık ve kazanılmış hak kavramlarına yer verilmiştir. Daire, tıpkı Üçüncü Daire gibi ilkenin geriye yürümezlik ve kıyas unsurlarına önem vererek kararları bu yönden incelemiştir. Bunun yanında ilgili kelimeleri sık kullanmasının gerekçesini; GVK’nun 94. Maddesi uyarınca vergi kesintisine tabi tutulan ve kurumlar vergisinden müstesna tutulan devlet tahvili ve hazine bonosu faiz gelirlerine uygulanacak kesinti oranının BKK ile %10 olarak belirlenmiş ve daha sonra bu oran 31.12.1992 tarihli BKK ile %15 oranına çıkarılması ve kanun hükmünün yürürlük tarihi ise 12.2.1992 olarak belirlenmesi oluşturmaktadır. İlgili konudan dolayı daireye ilgili durumun geriye yürümezlik ilkesini zedelediği için sıkça temyiz başvurusunda bulunulmuştur. Bu gerekçeyle de daire geriye yürümezlik ve hazine bonosu kelimelerini kararlarında sıkça kullanmıştır.

Şekil 7: Danıştay Yedinci Daire Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut

Danıştay Yedinci Daire kararlarında en sık; istikrar, hukuki güvenlik, kıyas ve yasallık ilkelerini vurgulamıştır. İlgili dairenin ilkeleri vurgulaması hukuki güvenlik ilkesine ilişkin kararların analizini yapmamızdan kaynaklanmaktadır. Bunun yanında kıyas unsuruna daha ağırlık verilmiştir. Bunun gerekçesini; Danıştay’a temyiz başvurularının somut olaylar için yapılması ve mükellefler hakkında kesilen usulsüzlük cezalarının hukuka uygun bir tespit yapılmadan kesilmesi gerekçesiyle kıyas unsurunu ihlal etmesi oluşturmaktadır. Bunun yanında kazanılmış hak kavramına da yer vermesi hukuki güvenlik ilkesinin kazanılmış hak kavramı ile bağlantılı olduğunun göstergesidir.

Şekil 8: Danıştay Dokuzuncu Daire Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Bulut

Dökümü

Danıştay Dokuzuncu Daire kararlarında en sık; kanuni, kıyas, geriye yürüme, hukuki, güvenlik ilkelerini vurgulamıştır. Dokuzuncu Daire’de tıpkı Yedinci Daire’de olduğu gibi hukuka uygun bir tespit yapılmadan usulsüzlük cezası kesilmesine ilişkin kararları içerdiği için kıyas unsuru kararlarında sıkça kullanılmıştır.

Aşağıdaki tablolarda mahkemelerin kararlarında en sık kullandıkları kelimeler ve kelimelerin kullanım yüzdesi karşılaştırmalı olarak yer almıştır.

Tablo 1

Yargı Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Karşılaştırmalı Tablosu

Anayasa Mahkemesi İBKK VDDK

Motorlu Taşıtlar Vergisi %15 Vergilendirme %16 Kanun %17 Kanun %14 Tahakkuk %12 _güvenlik ^Hukuki %14 Hukuki Güvenlik %12 Hukuki güvenlik %12 ^Hukuksal _güvenlik %13

Vergilendirme %9 İkmalen tarhiyat %11 ^Hazine

bonosu ^%11 Hukuksal Güvenlik %9 Geriye yürümezlik %10 Tebliğ %8

Yatırım %8 Zamanaşımı %10 Yatırım %7 Hukuksal Güvence %7 İçtihat %9 Yasallık %7 Geriye Yürümezlik %6 Kazanılmış hak %5 ^Geçmişe

yürümezlik ^%5 Eşitlik %6 Kanunilik %4 Vakıf %5 Adalet %5 Kıyas %4 _yürümezlik ^Geriye %4 Belirlilik %4 Geçmişe yürümezlik %4 Kaçakçılık %3 Yasallık %3 Temerrüt %2 Kıyas %3 Katma Değer Vergisi %2 Yükümlülük %1 Belirlilik %3

Toplam %100 %100 %100

Kaynak: Tablo içerik analizi yöntemi kullanılarak oluşturulmuştur.

Tablo 2

Yargı Kararlarında En Sık Kullanılan Kelimelerin Karşılaştırmalı Tablosu

Üçüncü Daire Dördüncü Daire Yedinci Daire Dokuzuncu Daire

Hazine bonosu %20 ^Hazine _bonosu %23 Kanun %28 Kanunilik %20 Kanun %12 Kanun %15 _güvenlik ^Hukuki %24 _güvenlik ^Hukuki %18 Yasallık %11 Tebliğ %9 Yasallık %19 Tasfiye %10 Hukuki güvenlik %10 Kazanç %8 Kazanılmış hak %4 Kanun %8

Tevkifat %8 Yasallık %7 Adalet %3 Tahakkuk %8 Kaçakçılık %7 Yatırım %7 _yürümezlik ^Geçmişe %3 Tebliğ %6

Götürü vergilendirme ^%7 Hukuki güvenlik ^{%6 Belirlilik %3} Hukuka uygun ^%6 Kıyas %6 Enflasyon %6 Kıyas %3 Kıyas %5 Hukuka güven %6 _yürümezlik ^Geçmişe %6 Öngörülebilirlik %3 Yükümlülük %5 Yatırım %6 Kıyas %4 İstikrar %3 Kaçakçılık %4

Geriye

yürümezlik ^{%5 Tahakkuk %3 Anayasa %3}

Geriye

yürümezlik ^%4 Gayrisafi %1 ^{Kazanılmış} _hak %3 İspat %2 İstisna %3

Gelir %1 ^Geriye

yürümezlik ^{%3 Tahakkuk %2 Devir %3}

Toplam 100 100 100 100

Yukarıda yer alan karşılaştırma tablosundan hareketle, Anayasa Mahkemesi kararlarında en sık %15 oranla motorlu taşıtlar vergisini kullanmıştır. İlgili durum motorlu taşıtlar vergisine ilişkin kanunun hukuki güvenlik ilkesi açısından sıkça ihlal edildiğinin ve buna ilişkin yargıya başvurulduğunun göstergesidir.

İBKK kararlarında en sık %10 oranla geriye yürümezlik ilkesini kullanmıştır. Kararlarda gerçek-gerçek olmayan geriye yürüme hususunda ayrım gözetilmesi mahkemeler arasında çelişkili kararların olmasına yol açması gerekçesiyle ilgili konuda İBKK’ya başvuru fazladır.

Üçüncü daire ve Dokuzuncu daire kararlarında en sık kıyas yasağı ilkesine ağırlık vermiştir. İlgili durum hukuka uygun bir tespit yapılmadan usulsüzlük cezası kesilmesinin kıyas yasağını ihlal ettiği gerekçesiyle mahkemelerin ilgili konularda kararlar vermesinden kaynaklanmaktadır.

Dördüncü daire kararlarında hukuki güvenlik ve unsuru olan geriye-geçmişe yürümezlik ilkesini en sık kullanmıştır. Gerekçesini; GVK’nun 94. Maddesi uyarınca vergi kesintisine tabi tutulan ve kurumlar vergisinden müstesna tutulan devlet tahvili ve hazine bonosu faiz gelirlerine uygulanacak kesinti oranının BKK ile %10 olarak belirlenmiş ve daha sonra bu oran 31.12.1992 tarihli BKK ile %15 oranına çıkarılması ve kanun hükmünün yürürlük tarihi ise 12.2.1992 olarak belirlenmesi oluşturmaktadır. İlgili konudan dolayı daireye ilgili durumun geriye yürümezlik ilkesini zedelediği için sıkça temyiz başvurusunda bulunulmuştur. Bu gerekçeyle de daire geriye yürümezlik ve hazine bonosu kelimelerini kararlarında sıkça kullanmıştır.

Yedinci daire kararlarında en sık %24 oranla hukuki güvenlik ilkesi ve bunun yanında kazanılmış hak ve yasallık ilkesine yer vermesi hukuki güvenlik ilkesinin ilgili ilkeler ile bağlantılı olduğunun göstergesidir.