Vergi Kaçakçılığı

Vergilere gösterilen aktif uyumsuzlukta, ne yazık ki, en yaygın ve mükellefler tarafından en çok kullanılan vergi kaçakçılığıdır. Genel kabul gören görüşe göre vergi kaçakçılığı, vergi ile ilgili yükümlülüklerin, vergi kanunlarına aykırı olarak, kısmen veya tamamen yerine getirilmemesi durumudur. Mükellefin vergilemeye ilişkin ödevlerini yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden, vergi zamanında tahakkuk ettirilememekte veya eksik tahakkuk ettirilmektedir138.

136 _{ŞENYÜZ ; a.g.e., s.74.}

137 _{İsmail Hakkı GÜNEŞ, “Vergi Kültürü, Verginin Kutsallığı”, http://www.turmob.org.tr., Erişim:} 12.11.2005.

Bu hareket mahiyeti itibariyle ekonomik, sosyal, mali ve ahlaki düzeni ve normları bozan, devletin vergilendirme yetkisini boşa çıkararak temel vergilendirme prensiplerinden olan kamu mükellefiyeti anlamındaki “vergi önünde eşitlik” ilkesinin uygulanmasına önemli engel teşkil eden bir harekettir139.

Vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılığının mali sonuçları aynı olmakla birlikte hukuki sonuçları birbirlerinden farklıdır. Vergiden kaçınma kavramı için yasal bir müeyyide düzenlenmemekle birlikte, vergi kaçakçılığı sonucunda ilgili kanunlarda ağır yaptırımlar söz konusudur140_.

Bütün bunlardan ortaya çıkan vergi kanunlarının çıkarılması ve bu kanunların uygulanması esnasında gözetilecek temel faktörlerden birisi mükelleflerin psikolojisidir. Aslında vergi psikolojisi konusu, etkilediği alan itibariyle verginin tarihi kadar eskidir. Ancak bu konunun bir disiplin için de ele alınması çok yakın tarihlere dayanmaktadır. Mükelleflerin vergiye gösterdikleri tepkilerin en belirgin olanlarından olan vergiden kaçınma konusu, 1972 yılında Allingham ve Sandmo öncülüğünde başlamış ve vergi araştırmaları bunun üzerine yoğunlaşmıştır.

Politika uygulayıcıları, uygulamaya koyacakları her politika için toplumun göstereceği reaksiyonu göz önünde tutmak zorundadır. Toplumun bu politikalar karşısında takınacağı tavır ise onu oluşturan bireylerin davranışları ile meydana gelmektedir.

Genel olarak ele alındığında insan davranışları, yaşanan olaylardan sağlanan algı ve bu algı ile oluşan tutuma göre oluşmaktadır. Dolayısıyla vergi ödemekle yükümlü olan bireylerin vergiye neden tepki gösterdikleri, tepki türlerinin incelenmesinden önce incelenmelidir. Çünkü vergiye karşı gösterilen tepkiler bir sonuç özelliği taşımaktadır. Oysa bu sonucu yaratan psikolojik nedenlerin öncelikle incelenmesi gereklidir.

139 _{Fevzi DEVRİM, Kamu Maliyesine Giriş , İzmir, 2002, s. 257.}

140 _{Metin ERDEM, Doğan ŞENYÜZ, İsmail TATLIOĞLU, Kamu Maliyesi, Üçüncü Baskı, 2003, Ekin Kitabevi,} s. 145.

Aslında bireyi yada vergileme ile muhatap olması dolayısıyla mükellefi, vergi kaçırma, vergiden kaçınma v.b. davranışlara sevk eden bireyin hissettiği vergi yüküdür. Kişisel gelir vergisinden kaçınmak için mükellefin kararı genellikle gelirlerin beyan edilmemesi ve giderlerin aşırı arttırılması olarak ortaya çıkar. En iyi hile olanakları serbest ticaret ve geliri kar payı üzerinden vergilendirilmeyen ve çok sayıda indirilebilir gideri olan mesleklerde ortaya çıkmaktadır.

Vergi bir yüktür. Çünkü ödeyenin iktisadi gücünde bir azalmaya sebep olmaktadır. Buna sübjektif vergi yükü adı da verilmektedir. Gerçek vergi yükü ise -ki buna objektif vergi yükü adı da verilmektedir- bir takım hesaplamalar sonucu bulunan bir orandır. Sübjektif vergi yükünün (vergi tazyikinin) sayı olarak hesaplanması mümkün değildir. Bu yükün mükellef tarafından nasıl ve ne ölçüde hissedildiği, vergiyi ödeyenin psikolojik yapısına bağlıdır141.

2.7.2.1.1. Vergi Kaçakçılığının Şekilleri

Vergi kaçakçılığında izlenen yol ve yöntemler insan zekasına bağlı olarak değişiklik gösterir. Vergi kaçakçılığının bu değişikliklere paralel sınırsız yolları ve yöntemleri bulunmaktadır. Ancak kaçakçılık, fiillerin işlendiği alanlara göre üç grupta incelenebilir.

2.7.2.1.1.1. Yükümlülük Kurulmasında

Yanlış yükümlülük tesis ettirmek, mali idareye işe başladığını bildirmemek, yalan beyanda bulunmak ve sahte yükümlülük kurmak.

2.7.2.1.1.2. Belgeler Üzerinde

Kullanılan yöntemler, hiç belge düzenlememek, gerçeğe aykırı düşük ya da yüksek bedellerle fatura düzenlemek, vergiye tabi değerli belgeleri kaydetmemek ya da eksik şekilde damgalatmak, bulunmayan ad ve adreslere fatura kesmek ya da

almak şeklindedir. Ayrıca; giderleri ve maliyetleri artırmak için sahte faturalar düzenlemek, mal miktarı fazla bedeli düşük ya da aksi nitelikte fatura alıp vermek gibi işlemlere başvurmaktadır.

2.7.2.1.1.3. Defter Kayıtları Üzerinde

Defter kayıtları üzerinde yapılan vergi kaçakçılığı muhasebe hileleri yolu ile gerçekleştirilmektedir142. Ancak bu konudaki bir eksiklik VUK’nda muhasebe hileleri ile ilgili hükmünde bu hilelerin tek tek sayılmaması hangi fiillerin muhasebe hileleri kapsamına girip girmediği konusunda tereddütlere neden olmaktadır.

2.7.2.1.2. Vergi Kaçakçılığının Sonuçları

Vergi kaçakçılığı mali, iktisadi, sosyal ve politik açıdan önemli etkiler yaratır. Bu etkiler aynı zamanda vergi kaçakçılığının sonuçlarını teşkil eder.

2.7.2.1.2.1. Mali Sonuçlar

Vergi kaçakçılığının en önemli sonucu, bütçe gelirlerinin azalmasıdır. Devlet vergi kayıpları nedeniyle beklenen geliri sağlayamaz. Bunun sonucunda bütçe dengesizliği ortaya çıkar143. Bütçe dengesizliği ve tahmin edilen gelirin sağlanamaması devletleri vergi gelirlerini artırmak amacıyla vergi oran ve tabanını genişletmeye zorlar. Vergi tabanının genişletilememesi vergi oran ve çeşitliliğinin artması sonucunu doğurur. Bu da kayıt altında olan mükellef üzerindeki vergi yüklerini artırmaktan ve sadece devletin tahsil edemediği gelirlerini tahsil edebileceği mükelleflere transfer etmesinden öteye geçemez. Bu uygulama kayıtdışında kalan mükelleflerin lehine, sorumluluk ve yüksek ahlaklı mükelleflerin aleyhine bir durumdur. Böyle bir durumu hisseden dürüst mükellefin de vergiye karşı uyumu ve vergi ahlakı zedelenmektedir.

142 _{EDİZDOĞAN, a.g.e., s. 124, 125.} 143 _{EDİZDOĞAN, a.g.e., s. 126.}

2.7.2.1.2.2. İktisadi Sonuçlar

Vergi gelirlerinin azalmasına bağlı olarak (vergi kaçakçılığının mali sonucu), vergi kaçakçılığı çeşitli ekonomik sonuçlar doğurur. Kaçakçılık nedeniyle azalan vergi gelirleri kamu hizmetlerinin daha az üretilmesine neden olur. Azalan gelirin telafi edilmesi yoluna gidildiğinde vergiyi ödemesi gereken değil ödememesi gerekenler ödemek zorunda kalır. Bu durum gelir dağılımını bozucu etki yapar.

Yetersiz kalan devlet gelirleri emisyon yolu veya borçlanma ile telafi edilmeye çalışılır. Emisyon talep yaratmak olup arz ile karşılanamadığında enflasyona neden olur. Enflasyon ise nakdi değerleri vergilendiren gizli bir vergileme olup, birçok yönden sakıncaları vardır. Bütçe açığının borçlanma ile karşılanması gelecekte elde edilecek vergilerin şimdiden kullanılması, gelecek nesillerin vergilendirilmesidir144.

Vergi kayıp kaçağının neden olduğu kayıtdışılığın yüksek olduğu Türkiye gibi ülkelerde, vergi kaçakçılığının ekonomiyi etkileyen önemli sonuçları vardır. Bunlar:

ƒ Vergi kaçakçılığı teşebbüsler arasında eşitsizlik yaratır, serbest piyasa ekonomisinde rekabet şartlarını zedeler. Rekabet şartları vergi kaçıran lehine, kaçırmayan aleyhine sonuçlar doğurur.

ƒ Vergi kaçakçılığı yarattığı iktisadi etkiler nedeniyle üretim faktörlerinin optimum dağılımını bozucu yönde etki eder. Devlet tarafından teşvik edilmek istenmeyen ya da gelişmeleri ulusal ekonomi yönünden faydalı görülmeyen alanlardaki faaliyetlerden meydana gelecek vergi kaçakçılığı ile bu alanlara üretim faktörlerinin yönelimi yoğunluk kazanmakta ve böylece milli ekonomi ve ekonomik kalkınma bakımından olumsuz bir etki yaratmaktadır145.

2.7.2.1.2.3. Sosyal ve Politik Sonuçlar

Vergi kaçakçılığı yükümlünün kanunlara ve kamu düzenine olan saygısını zedeler, toplum düzenini olumsuz etkiler. Vergi afları ile ortaya çıkan vergi kaybının büyüklüğü, mükellefleri vergi ahlakını ve beraberinde toplum ahlakını bozucu etkide bulunur.

Vergi kaçakçılığı, hem vergi kaçıranların kaçakçılık faaliyetini cezalandırılmadan sürdürmeleri hem de dürüst mükelleflerin kaçakçılık yapanların devlet tarafından tespit edilemeyip yasadışı fiillerinin cezalandırılamaması nedeniyle

kamu otoritesini zayıf görme şeklinde politik sonuçlar doğurmaktadır146.