VERGİ SORUMLUSU:

Bazı durumlarda, verginin ödenmesinden asıl vergi mükellefi yerine, üçüncü kişiler sorumlu olmaktadır.

Vergi sorumlusu; VUK’un 8/2. maddesinde “Vergi sorumlusu, verginin ödenmesi bakımından, alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir”⁷ şeklinde tanımlanmıştır.

Sorumluluk, sorumluluğun ilgili olduğu vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi ile doğar. Örneğin işveren ücret ödemesi yapmadıkça, vergi kesmek, muhtasar beyanname ile vergi dairesine yatırmak görevi de doğmaz.

Vergi sorumlusu, bazı hallerde mükellef adına kesilen verginin vergi dairesine yatırılmasından sorumlu tutulan kişiyi, bazı hallerde asıl vergi borçlusu ile birlikte veya onun

5 Nurettin Bilici, Vergi Hukuku, Seçkin 2010, 23. Bası, s. 51, 52.

6 Öncel/ Kumrulu/ Çağan, Vergi Hukuku, Turhan Kitabevi 2013, 22. Bası, s.73.

7 http://www.mevzuat.gov.tr, 07.01.2015, 15.00.

yerine geçerek vergiyi kendi malvarlığından ödemek durumundan olan kişiyi, bazı hallerde ise vergileme ile ilgili ödevlerin doğru şekilde yerine getirilmesinden sorumlu tutulan kişiyi ifade etmektedir.

Bu nedenle, vergi sorumlusu konusu, vergi kesenlerin sorumluluğu, temsilcinin sorumluluğu ve diğer bazı sorumluluklar başlıkları altında incelenecektir.

1- Vergi Kesenlerin Sorumluluğu

VUK m. 11’de düzenlenmiştir. Maddede; «Yaptıkları veya yapacakları ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar, verginin tam olarak kesilip ödenmesinden ve bununla ilgili diğer ödevleri yerine getirmekten sorumludurlar.»⁸ hükmüne yer verilmiştir.

Bu yöntem, tevkifat, kaynakta kesinti veya stopaj yoluyla verginin alınması şeklinde de isimlendirilmektedir.

Stopaj yoluyla vergi tahsil etme, kolay ve emin bir tahsil yöntemidir çünkü bu uygulamada vergi kesintisi, gelir yükümlünün eline geçmeden yapılmaktadır⁹. Bu niteliklerde bir vergi sorumlusunun belirlenmesinin amacı “vergi alacağının kolaylıkla ve en az masrafla tahsilini sağlamaktır”. Böylece, vergi dairesi çok sayıdaki mükellefin vergilendirilmesini takip etmek yerine, onlarla ilişki içinde olan ve ödemede bulunan az sayıdaki kişileri muhatap alarak, verginin bu kişiler tarafından vergi dairesine ödenmesi imkanını elde etmektedir.

Verginin kaynakta kesilerek alındığı bazı hallere örnekler;

 GVK’nın 94. maddesi ve KVK’nın 24. maddesine göre bir kısım gerçek ve tüzel kişiler, yanlarında çalıştırdıkları kişilere ödedikleri ücretlerden veya başkalarına yaptıkları ödemelerden vergi kesintisi yapıp, alacaklı vergi dairesine ödemekten sorumlu tutulmuştur.

 KDV’nin 9/1. maddesine göre, ‘Mükellefin Türkiye içinde ikametgâhının, işyerinin, kanunî merkezi ve iş merkezinin bulunmaması hallerinde ve gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığı, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla, vergiye tabi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir’¹⁰. Bu hükme dayanarak Maliye Bakanlığı mükelleflerin ikametgahı, işyeri, kanuni veya iş merkezinin Türkiye’de

8 http://www.legalbank.net, 08.01.2015, 13.30.

9 Nurettin Bilici, Vergi Hukuku, Seçkin 2010, 23. Bası, s. 53.

10 http:// www.legalbank.net, 08.01.2015, 13.30.

bulunmamasının yanı sıra, çeşitli tebliğlerle diğer birçok haldeki işlemlere taraf olanları da vergi kesintisi yapmak ve bunları vergi dairesine yatırmaktan sorumlu tutmuştur.

Vergi kesenin, açıklanan yükümlülüğe uymaması halinde vergi idaresi, alınmayan vergiyi ve verginin vaktinde ödenmemesinden kaynaklanan faiz, zam ve cezaları kendisinden alabilir.

Borcun, asıl yükümlüden istenmedikçe sorumluya başvurulamaz ve buna sorumluluğun fer’iliği ilkesi denir¹¹.

Sorumlu, ödediği vergi için asıl mükellefe rücu edebilir. Vergi cezası, zam ve faizleri ise asıl mükelleften isteyemez. (AATUHK m.22)

2- Temsilcinin Sorumluluğu

Kanuni temsil ve iradi temsil olmak üzere iki tip temsil söz konusudur.

a- Kanuni Temsil

Gerçek kişilerde; yukarıda da belirtildiği gibi, küçükler, akıl hastaları ve kısıtlılar da vergi mükellefi olabilmektedir. Medeni Kanun’a göre hak sahibi olma ehliyetleri olan bu kişiler, vergi ödeme güçleri bulunması dolayısı ile vergi mükellefi olacaklardır.

Fiil ehliyeti bulunmayan bu kişilerin, vergi mükellefiyeti ve vergi sorumluluğuna ilişkin ödevlerini ise; kanuni temsilcileri yerine getirir¹². Kanuni temsilcilerin vergiyi ödememeleri halinde, ödenmeyen vergi, önce temsil edilen gerçek kişiden istenir. Bu kişiden tahsil edilemezse, vergi borcundan temsilci sorumlu tutulacaktır. Ödenmeyen vergi ile ilgili cezalardan ise; sadece temsilci sorumlu tutulmuştur. (VUKm.332)

Tüzel kişi mükelleflerin; kendi mükellefiyetleri ve vergi sorumluluklarının yerine getirilmesinden, kanuni temsilcileri sorumlu tutulmuştur. Tüzel kişi temsilcilerinin vergiyi ödememeleri halinde, ödenmeyen vergi, gerçek kişi kanuni temsilcilerinde olduğu gibi, önce temsil edilen tüzel kişiden istenir. Tüzel kişiden tahsil edilemezse, vergi borcundan temsilci özel malvarlığı ile sorumlu olur¹³.

11 Öncel/ Kumrulu/ Çağan, Vergi Hukuku, Turhan Kitabevi 2013, 22. Bası, s. 80.

12 Nurettin Bilici, Vergi Hukuku, Seçkin 2010, 23. Bası, s. 54.

13 Nurettin Bilici, Vergi Hukuku, Seçkin 2010, 23. Bası, s. 54-55.

b-İradi Temsil

Vergi Usul Kanunu, kural olarak mükellefin, işlerini ve ödevlerini iradi temsilciye devri yolunu kapatmıştır. VUKm.8/3 açıkça; «Vergi kanunlariyle kabul edilen haller müstesna olmak üzere, mükellefiyete veya vergi sorumluluğuna mütaallik özel mukaveleler vergi dairelerini bağlamaz.»¹⁴ hükmünü düzenlemektedir.

3- Diğer Sorumluluk Türleri

Açıklanacak sorumluluk türlerinde söz konusu olan müteselsil sorumluluktur. Bu nedenle vergi idaresi, alacağın bir kısmını veya tamamını borçlulardan herhangi birinden isteyebilir. Daha önce söz edilen sorumluluklarda da vergi idaresi, birden çok kişiye başvurabilmektedir ancak, bunun için öncelikle birinci derecede sorumlu olan kişi takip edilmekte, verginin tahsil edilememesi halinde diğer kişilere başvurulmaktadır.

a- Tasfiye Memurlarının Sorumluluğu

Şirketlerin tasfiyesi durumunda, tasfiyeye tabi şirketin vergi borçlarından, tasfiye memuru sorumlu tutulmaktadır. (KVKm.17/7) Bu nedenle, tasfiye memurunun şirketin vergi borçlarını ödemeden şirketin mal varlığını dağıtması halinde, ödenmeyen kamu alacağı, tasfiye memurundan veya kendisine ödeme yapılan kişilerden tahsil edilebilir¹⁵.

b- Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumluluğu

VUK mük. M.227/2 ile Bakanlığa verilen yetki gereğince mükellefler vergi beyannamelerini, serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirlere imzalatmak ve muafiyet, istisna gibi bazı düzenlemelerden yararlanabilmek için, YMM tarafından düzenlenen tasdik raporu ibraz etmek zorundadır. Bu şekilde imza ve tasdik yetkisi bulunan meslek mensupları, yaptıkları işlerden sorumlu tutulmuşlardır. İmza ve tasdik verildikten sonra vergi dairesince inceleme yapılması ve vergi kaybı tespit edilmesi halinde SM, SMMM ve YMM, ortaya çıkan vergi, ceza ve gecikme faizlerinden mükellefle birlikte sorumlu olacaktır.

14 http//: www.legalbank.net, 08.01.2015, 14.00.

15 Nurettin Bilici, Vergi Hukuku, Seçkin 2010, 23. Bası, s. 57.

c- Özel Tüketim vergisi ve Veraset ve İntikal Vergisinde Sorumluluk

ÖTVde, motorlu taşıtın ilk iktisabı, teslimi veya ithaline ilişkin işlemleri gerçekleştirenler, bu işlemleri gerçekleştirmeden önce, ÖTVnin ödendiğini gösterir belgeleri aramak zorundadırlar.

Aksi halde trafik memuru, gümrük memuru ya da noter, ödenmeyen vergiden sorumlu olacaktır¹⁶.

d- Mirasçıların Sorumluluğu

Ölen kişinin vergi borçlarından, mirası reddetmemiş olan mirasçılar, hisseleri oranında sorumludurlar. (VUKm.12) Ölenin vergi cezası borçları ise; cezaların kişiselliği ilkesi gereği, mirasçılara intikal etmemekte, ölümle birlikte ortadan kalkmaktadır.(VUKm.372) 372. maddede yer verilmeyen gecikme faizi ve zammı ise, 372. maddede sadece “vergi cezası düşer” ifadesine yer verildiğinden, mirasçılara intikal etmektedir¹⁷.