VERĠ TOPLAMA ARAÇLARI

AraĢtırmada veriler araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen kiĢisel bilgi formu, Ebeveyn Ġnternet Stili Ölçeği, Sanal Zorba/Kurban Ölçeği ve BeĢ Faktör KiĢilik Envanteri kullanılmıĢtır.

3.3.1.Ebeveyn Ġnternet Stili Ölçeği

AraĢtırmada kullanılan ebeveyn internet stili ölçeği van Rooij ve van den Eijden tarafından geliĢtirilmiĢ olup ölçeğin orijinali Felemenkçedir. Ölçek daha sonraları Valcke, Bonte, De Wever ve Rots tarafından Ġngilizceye uyarlanmıĢtır. Ġngilizceye uyarlanan bu ölçek Ayas ve Horzum tarafından (2013) Türkçe‟ye uyarlanmıĢtır. Ebeveyn Ġnternet Stili Ölçeği 5‟li Likert tipi derecelendirmeden oluĢmaktadır. Bu derecelendirme “Tamamen Katılıyorum (5), Katılıyorum (4), Kararsızım (3), Katılmıyorum (2) ve Hiç Katılmıyorum (1)” Ģeklindedir. Ölçek iki faktör altında toplam 25 maddeden oluĢmaktadır. Bu faktörlerden birincisi “Ebeveyn Kontrolü” faktörü 11 ve ikincisi “Ebeveyn Yakınlığı” faktörü 14 maddeden oluĢmaktadır. Horzum ve Ayas (2013) yaptıkları doğrulayıcı faktör analizi sonucunda χ2

= 485.76 (sd=253, p.= .00), χ2

/ sd= 1.92 RMSEA= 0.048, GFI= 0.91, AGFI= 0.89, CFI= 0.99, NFI=0.97 ve NNFI= 0.98 olarak hesaplamıĢlardır. Uyarlanan 25 maddelik ölçeğin toplam Cronbach Alfa iç tutarlık katsayısı .94 olarak bulunmuĢtur. “Ebeveyn Kontrolü” faktörü için Cronbach Alfa iç tutarlık katsayısı .86, “Ebeveyn Yakınlığı”

65

faktörü içinse .92 olarak bulunmuĢtur. Bu veriler ölçeğin psikometrik özellikleri açısından uygun olduğunu göstermektedir (Ayas ve Horzum, 2013).

Ölçeğin kullanımında her katılımcı için ebeveyn kontrolü ve yakınlığı boyutlarında yer alan maddelerden 1 ile 5 arasında bir puan elde edilir. Bu puanlardan 3‟ün altında

ġekil 1 : Aile kontrolü ve Aile Yakınlığı boyutlarından ebeveyn internet stilinin belirlenmesi (Valcke ve diğerleri, 2010).

olanlar düĢük, diğerleri ise yüksek olarak değerlendirilir. Böylece düĢük/yüksek ebeveyn kontrolü ve düĢük/yüksek ebeveyn yakınlığı olmak üzere 2x2‟lik bir yapı oluĢmaktadır. Yüksek ebeveyn kontrolü ve yakınlığı internet kullanımı ile ilgili demokratik ebeveyn stilini, düĢük ebeveyn kontrolü ve yüksek ebeveyn yakınlığı internet kullanımı ile ilgili müsamahakâr ebeveyn stilini, yüksek ebeveyn kontrolü ve düĢük ebeveyn yakınlığı internet kullanımı ile ilgili otoriter ebeveyn stilini ve düĢük ebeveyn kontrolü ve yakınlığı internet kullanımı ile ilgili ihmalkâr ebeveyn stilini oluĢturmaktadır. ġekil 1‟da ebeveyn kontrolü ve yakınlığı boyutlarından ebeveyn internet stilinin belirlenmesi Ģekil olarak görülmektedir (Valcke ve diğerleri, 2010).

3.3.2.Sanal Zorba/Mağdur Ölçeği

Bu araĢtırmada sanal “zorba” ve “kurbanı” ayrı ayrı belirlemek amacıyla Ayas ve Horzum (2010) tarafından geliĢtirilen “Sanal Zorba/Kurban Ölçeği” kullanılmıĢtır.

66

Sanal Zorba/Kurban Ölçeği ilköğretim öğrencilerine yönelik olarak geliĢtirildiği için ölçeğin ortaöğretim öğrencileri üzerinde geçerlik ve güvenirlik analizleri Horzum ve Ayas (2014) tarafından yeniden yapılmıĢtır. Horzum ve Ayas (2014)‟ın yaptığı çalıĢma kapsamında orijinal ölçekten iki maddenin çıkarılmasıyla elde edilen 17 madde ve 3 alt boyuttan oluĢan ölçeğin hem sanal zorbalık hem de sanal kurban formunun ortaöğretim öğrencilerinde geçerli ve güvenilir sonuçlar ürettiği ortaya konmuĢtur. Padır, Eroğlu ve ÇalıĢkan (2015) yaptıkları araĢtırma kapsamında ve daha sonra yapılacak çalıĢmalarda kullanılmak üzere Sanal Zorba/Kurban Ölçeği‟nin ortaöğretim öğrencilerinde geçerlik ve güvenirlik analizleri yeniden yapılmıĢtır. Ġki düzeyli doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen uyum iyiliği indeksleri 17 madde ve 3 alt boyuttan oluĢan yapının hem sanal zorbalık (χ2/sd=2.28, RMSEA=.069, NNFI=.87, CFI=.91, GFI=.91, SRMR=.078) hem de sanal kurban (χ2/sd=2.34, RMSEA=.070, NNFI=.95, CFI=.95, GFI=.90, SRMR=.064) formları açısından kabul edilebilir düzeyde uyum verdiğini göstermiĢtir. Ġç tutarlık katsayıları ise sanal zorbalık formu için .74, sanal kurban formu için .87 olarak bulunmuĢtur.

Sanal Zorba/ Kurban ölçeği, biri “Sanal Zorba Ölçeği” diğeri “ Sanal Kurban ölçeği” olarak adlandırılan ve aynı maddelerin farklı biçimde sorulmasından oluĢan paralel iki formdan oluĢmaktadır. Öğrencilerin sanal zorba ölçeğinde yer alan söz ve eylemleri ne sıklıkla yaptıklarını, kurban ölçeğinde ise bu söz ve eylemlere ne sıklıkla maruz kaldıklarını iĢaretlemeleri beklenmektedir. Bu ölçekte yer alan maddelerin alt boyutlara dağılımı ise Ģöyledir; bu boyutların birincisinde 1., 2., 3., 4., 5., 6. ve 7. maddeler olmak üzere toplam yedi madde yer almaktadır. Bu maddelerden bir tanesi “Ġzinsiz ve uygunsuz görüntü çekme” bu boyutun örnek maddesidir. Bu boyut “Sanal ortamda cinsel zorba/kurban” olarak isimlendirilmiĢtir. Ölçekte yer alan ikinci boyut, 8., 9., 10., 11., 12., 13. ve 14. maddeler olmak üzere toplam yedi maddeden oluĢmaktadır. Bu maddelerden bir tanesi “Kasıtlı olarak virüslü mail yollama” bu faktörün örnek maddesidir. Bu boyut “Sanal ortamda engelleme ve zarar verme” olarak isimlendirilmiĢtir. Ölçekte yer alan üçüncü boyut ise 15., 16. ve 17. maddeler olmak üzere toplam üç maddeden oluĢmaktadır. Bu maddelerden bir tanesi “Ġnternet ya da telefonla küçük düĢürücü söylenti çıkarıp yayma” bu faktörün örnek maddesidir. Bu boyut ise “Sanal ortamda söylenti çıkarma” olarak isimlendirilmiĢtir. Sanal Zorba/ Kurban ölçeği 5‟li Likert tipi

67

derecelendirmeden oluĢmaktadır. Ölçekten alınabilecek en düĢük puan 17 iken en yüksek puan 85‟tir. Puanlar arttıkça zorba ve kurban olma durumu artmaktadır.

3.3.3.BeĢ Faktör KiĢilik Envanteri

KiĢilik özelliklerini belirlemek amacıyla beĢ alt boyuttan oluĢan (DıĢadönüklük, YumuĢak BaĢlılık, Özdenetim, Nörotizm (duygusal dengenin tersi) ve Deneyime Açıklık) ve her alt boyut için iki maddenin bulunduğu Rammstedt ve John (2007) tarafından geliĢtirilen ve Horzum, Ayas ve Padır (baskıda) tarafından Türkçeye uyarlanan beĢ faktör kiĢilik ölçeğinin on maddelik kısa versiyonu kullanılmıĢtır. Yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonuçları modelin iyi uyum verdiğini göstermiĢtir (x²= 278.43, sd= 25, x²/sd=1,8,RMSEA= . 062, GFI=.96, AGFI=.91, CFI= . 98, NFI=.97, RFI=.94 IFI= . 98, RMR= .035). Ölçeğin iç tutarlık güvenirlik katsayıları, dıĢadönüklük alt ölçeği için .88, yumuĢak baĢlılık alt ölçeği için .81, özdenetim alt ölçeği için .89, nörotizm (duygusal denge) alt ölçeği için .85 ve deneyime açıklık alt ölçeği için .84 olarak bulunmuĢtur. Ġç tutarlılık güvenirlik değerlerinin tamamının .70‟den yüksek bulunması ölçeğin güvenirlik değerlerinin yüksek olduğunu yani tutarlı veriler ürettiğini göstermektedir.

Ölçeğin Türkçe formunda madde yük değerleri ,71 ile ,95 arasında değiĢmektedir. On maddelik beĢ faktör kiĢilik ölçeği 5‟li Likert tipi derecelendirmeden oluĢmakta olup ölçekte bulunan 1., 3., 4., 5. ve 7. maddeler tersten puanlanmaktadır (ters maddeler). Ölçek puanlanırken toplam puan alınmamakta, her bir alt ölçek için toplam puan alınmaktadır. Bireylerin her bir alt ölçekten aldıkları puanlar dikkate alınarak bir bireyin en yüksek puan aldığı alt ölçeğe ait kiĢilik özelliğinin o kiĢinin temel kiĢilik özelliği olduğu kabul edilmektedir.