Kerhî’nin, namaza ve oruca dü(kün, zühd ve verâ‘ sahibi, fakirli;e kar( sab rl ve insanlar n ellerindekine imrenmeyen edîb bir kimse oldu;u kaynaklarda ittifakla zikredilmektedir.217 bnü’l-Murtazâ (ö. 840), Kerhî’nin Kur’ân bulunan odaya abdestsiz olarak girmeyecek kadar Kur’ân’a sayg l oldu;unu zikretmektedir.218
Kaynaklar n belirtti;ine göre Kerhî, ömrünün sonlar na do;ru felc olmu(tur. laç giderlerini ve geçimini sa;layabilmesi için arkada( ve ö;rencileri olan Ebû Bekir Dâmegânî, Ebû Ali e(- â(î ve Ebû Abdullah el-Basrî, dönemin Suriye Emîri Seyfüddevle
Abdullah b. Hamdân’dan219 (ö. 356/967) yard m talep ettiler. Bunu ö;renen Kerhî,
“Allah,m! R,zk,m, beni al,.t,rd,D,n .eklin d,.,nda verme!” diye dua etmi(tir. Gerçekten de
Seyfüddevle’nin 10.000 dirhemlik yard m ve bu yard mlar n devam edece;ini belirten mektubu kendisine ula(madan vefat etmi(, kendisine gönderilen bu para, arkada(lar taraf ndan fakirlere da; t lm (t r.220
80 ya( ndayken, h. 340 y l aban ay n n ortas nda (Ocak 952 ortalar ) Ba;dat’ta vefât eden Kerhî’nin namaz n , arkada(lar ndan Ebû Temmâm el-Hasen b. Muhammed el- Hâ(imî ez-Zeynebî k ld rm (, nâ( Vâs t yyîn (Vas tî) nehri kenar ndaki mescidinin hizas nda bulunan Derbü Ebî Zeyd’e defnedilmi(tir.221 369 y l nda vefat eden ö;rencisi Ebû Ali el-Basrî’nin cenazesinin, Ebu’l-Hasen Kerhî’nin türbesine defnedildi;i ifade edildi;ine göre222, kabrinin üzerine sonradan türbe yap ld ; anla( lmaktad r.
216 Apayd n,“Kerhî”, D A, 25/287
217 Saymerî, Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, s. 160; Hatîb el-Ba;dâdî, Târîhu BaDdâd, 10/355; îrâzî, Tabakâtu’l-fukahâ, s. 148; bnü’l-Cevzî, el-Muntazam, 6/369; Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, 15/426; bn
Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, 11/225; Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 2/493; bn Kutlubo;a, Tâcü’t-terâcim, s.201; Temîmî, et-Tabakâtü’s-seniyye, 4/420; Merâgî, el-Fethu’l-mübîn, 1/197
218 bnü’l-Murtazâ, Kitâbu Tabakâti’l-Mu‘tezile, s. 130
219 Ayr nt l bilgi için bkz. Ziriklî, el-A‘lâm, 4/83; Th. Bianquis, “Sayf al-Dawla”, EI2, 9/103-109
220 Saymerî, Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, s. 160-161; Hatîb el-Ba;dâdî, Târîhu BaDdâd, 10/355; bnü’l-
Cevzî, el-Muntazam, 6/369-370; Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, 15/426-427; bn Kesîr, el-Bidâye ve’n-
nihâye, 11/225; bn Ta;rîberdî, en-Nücûmü’z-zâhira, 3/306; Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 2/494; bn
Kutlubo;a, Tâcü’t-terâcim, s.201; K nal zâde, Tabakâtu’l-fukahâ, s. 60; Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye, s. 184
221 Saymerî, Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, s. 161-162; Hatîb el-Ba;dâdî, Târîhu BaDdâd, 10/355; îrâzî, Tabakâtu’l-fukahâ, s. 148; bnü’l-Cevzî, el-Muntazam, 6/370; bn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, 11/225;
Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 2/89, 2/493; K nal zâde, Tabakâtu’l-fukahâ, s. 60; Temîmî, et-Tabakâtü’s-
seniyye, 4/421; bnu’l-Imâd, $ezerâtü’z-zeheb, 2/358; Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye, s.183. (Kura(î,
namaz n ez-Zeynebî’nin k ld rd ; n zikretmeyip sadece cenazesini ta( d ; ndan bahsetmektedir.)
bn Hacer onun vefat n n 345 senesinde (ama 80 ya( nda) oldu;unu söylemektedir.223 H. 340’da Ramazan’da öldü;ünü söyleyenler de vard r.224
223 bn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, 4/99
224 bn Kutlubo;a, Tâcü’t-terâcim, s.201; Hamevî, Mu‘cemü’l-Büldân, 4/449; Cebûrî, el-Akvâlü’l-usûliyye, s.
II. EBU’L-HUSEYN el-KUDÛRÎ
Kudûrî’nin ya(ad ; IV. ve V. yüzy llar, hemen bütün ilim dallar nda, en parlak isimlerin ya(ad klar bir dönemdir. Meselâ, Sünen sahibi Dârekutnî (ö. 385/995),
Meâlimu’s-sünen sahibi Hattâbî (ö. 388/998), Ebu Nasr el-Kelâbâzî (ö. 398/1008), Ebû
Hayyân et-Tevhîdî (ö.400/1010), dilci Ebû Hilâl el-Askerî (ö. 420/1029), bn Sina (ö.428/1037) ve Bîrûnî (ö.430/1039) gibi farkl alanlardaki önemli isimler hep bu dönemde ya(am (lard r.225
F k h aç s ndan bakt ; m zda da ayn durumu görürüz:
Mu‘temed sahibi Ebu’l-Huseyn el-Basrî el-Mu’tezîlî (ö. 436/1044), Hanefîlerden
Ebu’l-Leys es-Semerkandî (ö.375/985), Buhâral Ebu Zeyd ed-Debûsî (ö. 430/1039), emsuleimme el-Hulvânî (ö. 448/1056), Ebu Ca’fer en-Nesefî (ö.414/1023); âfiîlerden Kad Ebubekir el-Bâkillânî (ö.405/1014), Kudûrî zaman nda Ba;dat âfiîlerinin ba( olan Ebû Hâmid el sferâyînî (ö. 406/1015), bn Fûrek el-Esbahânî (ö. 406/1015), Ebu shâk el- sferâyînî (ö. 418/1027), Mâverdî (ö. 450/1058) ve Ebû shak îrâzî (ö.476/1083); Mâlikîlerden Ebu’l-velîd el-Bâcî (ö.474/1081), bn Ebî Zeyd el-Kayravânî (ö.389/999) ve Kad Abdülvehhab el-Ba;dâdî (ö. 422/1031); Hanbelîlerden Ebu Ya’lâ el-Ferrâ (ö.458/1066), bn Batta el-Ukberî (ö. 387/997) ve Zâhirîlerin en önemli temsilcilerinden
bn Hazm (ö.456/1064) bu dönemlerde ya(am (t r.226
Ebu’l-Huseyn el-Kudûrî’nin hayat , Abbâsîlerin ikinci dönemine tekâbül etmektedir. Bu dönemde de yine ba(kent Ba;dat’t r ancak Abbâsî devletinin merkezî otoritesinin iyice zay flamas yla, îî Büveyhî hükümdarlar ‘emîru’l-ümerâ’ s fat yla i(lere müdâhil olmu(lar, böylece Halîfelerden ziyade Emîrlerin sözü geçer olmu(tur. Kudûrî, el-Mutî‘
lillâh’ n hilâfeti döneminde (334-363) dünyaya gelmi(tir. Orta ya(lar nda, zalimli;i ve kan
dökücülü;üyle tan nan Emîr Behâuddevle’nin emirli;ini görmü(tür. Hayat ndaki son halife ise, emr-i bi’l-ma’rûfa önem veren, halk na de;er veren Kâim bi emrillâh (hilâfeti: 422- 467) idi.227
A. smi, Do'umu ve Nesebi
Tam ad Ebu'l-Huseyn Ahmed b. Ebûbekr Muhammed b. Ahmed b. Ca’fer b. Hamdân
el-BaDdâdî el-Kudûrî’dir.228 (
R! 2
)225 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/8
226 îrâzî, Tabakâtu’l-fukahâ, s. 109-179 aras türlü yerler; Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/11-
12.
227 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/18-19
228 Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, 17/574; Temîmî, et-Tabakâtü’s-seniyye, 2/19; bn Kesîr, el-Bidâye ve’n- nihâye, 12/40
Az da olsa, baz kaynaklarda229 ve baz eserlerinde künyesi Ebu'l-Hasen (eklinde de kaydedilmi(tir, ancak bu fark n Hasan ve Huseyn kelimelerinin yaz m benzerli;inden kaynaklanm ( bir tashîf oldu;u söylenebilir.230
Kaynaklar, Kudûrî’nin 362/973 y l nda Ba;dat’ta do;du;unda müttefiktir.231 Ancak nisbesinin kökeni konusunda farkl görü(ler ileri sürülmü(tür:232
1- Çömlek (k dr) kelimesinin ço;ulu olan Kudûr’a nisbettir. Genel kanaat bu (ekildedir. Bu da kendisinin ya da atalar n n çömlek imalât veya sat c l ; yla u;ra(t ; n ifade edebilir.233 Ayr ca baz kaynaklarda kendisinden bahsedilirken Ebu’l-Huseyn )bnü’l-
Kudûrî ifadesi kullan lmaktad r.234 Bu husus da -(ayet müstensih ya da yay m hatas de;ilse- babas n n çömlek imalât ya da sat c l ; yla me(gul oldu;unu gösterebilir. bn Kutlubo;a ve bn Hallikân, bu nisbenin sebebini bilmedi;ini ifade etmektedir.235
2- Ba;dat’ta Kudûra (
;! 2V
) denilen bir yere/köye nisbettir.236 Tespit edebildi;imiz kadar yla, büldân kitaplar nda da böyle bir yerle(im yerinden bahsedilmemektedir. Dolay s yla bu görü(ü destekleyen yeterli delil yoktur.3- Baz kaynaklar ise bu konuya hiç girmemektedir.237 Ancak bundan, ‘nisbenin
bilinen bir kökeninin olmad,D,’ anlam n ç karmak uygun olmayacakt r.
Kudûrî nisbesiyle tan nan, Ebu Ca’fer Muhammed b. Ahmed er-Ramlî el-Kudûrî238, el-Heysem b. Halef el-Kudûrî, es-Salâh et-Tarablusî el-Kudûrî gibi birkaç (ah s daha olmakla beraber, bunlar pek tan nm ( de;illerdir.239
Kaynaklar, Kudûrî’nin daha çok hadisle me(gul olan bir o;lundan da bahsetmektedir. Kudûrî, ilginç bir tav rla, o;luna f k h ö;retmemi(, bunun sebebini soranlara: ‘b rak n ruhu için ya(as n’ (
D • p #A
) diyerek cevap vermi(tir. Ancak o;lu h. 440 y l nda genç denilecek ya(ta vefat etmi(tir.240229 Sem‘ânî, el-Ensâb, 4/460; bnü’l-Cevzî, el-Muntazam, 8/91
230 Kallek, Cengiz, “Kudûrî”, D)A, 26/321; Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/6
231 Hatîb el-Ba;dâdî, Târîhu BaDdâd, 4/377; Temîmî, et-Tabakâtü’s-seniyye, 2/19; Kallek, “Kudûrî”, D)A, 26/321; Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/7
232 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/6-7 (4. dipnot); Serkîs, Mu’cemü'l-matbûâti'l-Arabiyye
ve'l-Mu‘arrebe, 2/1497
233 Sem‘ânî, el-Ensâb, 4/460; bnü’l-Esîr, el-Lübâb, 3/19; Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye, s. 57, 58 234 Meselâ bkz. bnü’l-Cevzî, el-Muntazam, 7/277, 8/88; Hatîb el-Ba;dâdî, Târîhu BaDdâd, 4/368. 235 bn Hallikân, Vefeyâtül-A’yân, 1/79; bn Kutlubo;a, Tâcü’t-terâcim, s.99:
! 2 ^0 D.&3Q l& R!A 9
236 Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye, s. 57; Kallek, “Kudûrî”, D)A, 26/321237 Hatîb el-Ba;dâdî, Târîhu BaDdâd, 4/377; Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, 17/574. 238 Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, 12/363
239 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/7 (4. dipnotun sonu) 240 Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 1/249, 3/64
B. Hocalar. ve Yeti0mesi
Kudûrî’nin ya(ad ; dönemde, ilmî ve kültürel olarak da ba(kent olan Ba;dat’ta ciddi bir ilmî hareketlilik ya(an yordu. lim halkalar ve münâzara meclislerinin yan s ra kütüphaneler de yayg nd .241 Böyle bir ilim ortam nda dünyaya gelen Kudûrî’nin babas – hakk nda fazla bilgi olmasa da– alim ve muhaddis bir ki(iydi.242 Bu ilim ortam ndan etkilenen Kudûrî, Kur’ân’ ezberlemi(, ba(ta f k h ve hadis olmak üzere farkl (erî ilimleri tahsil etmi( ve nihayet Ba;dat’ta Hanefî mezhebinin reisi olmu(tur.243
Kudûrî’nin ders ald ; âlimler (unlard r:
1. Ebû Abdullah Muhammed b. Yahya el-Cürcânî (ö. 398/1008)
Kudûrî’nin f k h hocas d r. Tam ad Ruknuddîn (Ruknulislâm244) Ebû Abdullah Muhammed b. Yahya b. Mehdî el-Cürcânî’dir. Ebubekir Cessâs er-Râzî’den f k h
ö;renmi(; Ebu’l-Huseyn el-Kudûrî ve Ahmed b. Muhammed en-Nât fî245 (ö. 446/1054) ise ondan f k h tahsil etmi(lerdir. Katî‘atu’r-rabî‘daki (
{ eV
) mescidde ders verirdi. Leknevî’nin verdi;i bilgiye göre, Mer;înânî onu ‘Ashâbu’t-tahrîc’ten kabul etmi(tir. Ömrünün sonuna do;ru felc olmu(, Ebu Hanîfe’nin kabrinin yan na defnedilmi(tir.246‘Tercîhu Mezhebi Ebî Hanîfe’ adl bir eser yazm (; âfiî olan Ebû Mansûr Abdulkâhir bn Tâhir el-Ba;dâdî (ö. 429) de bu esere reddiye olarak ‘Kitâbun fi reddi
Kitâbi’l-Cürcânî’ adl eserini yazm (t r.247 Ayr ca el-Câmiu’l-kebîre yazd ; (erh248 ve el- Kavlu’l-mansûr fi ziyârati seyyidi’l-kubûr249 adl eseri vard r.
241 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/8
242 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/8; Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 3/29
243 Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 1/248; bn Ta;rîberdî, en-Nücûmü’z-zâhira, 5/24; Kallek, “Kudûrî”, D)A, 26/321
244 Kudûrî, et-Tecrîd, (Nâ.irlerin mukaddimesi) 1/9
245 Reyli Hanefî fakîhidir. (Ziriklî, el-A‘lâm, 1/213; Kehhâle, Mu‘cemu’l-müellifîn, 2/140)
Tahkik edilmi( bir eseri için bkz. Orhan, Mehmet Ali, Nât,fi'nin el-Ecnâs ve`l-Furûk Adl, Eserinin Tahkik ve
Tahlili (Yay mlanmam ( Doktora tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dan (man: Prof. Dr.
Halit Ünal, Kayseri 1996.
246 îrâzî, Tabakâtu’l-fukahâ, s. 151; Kura(î, el-Cevâhiru’l-mudiyye, 3/397-398; bn Kutlubo;a, Tâcü’t- terâcim, s.98; Temîmî, et-Tabakâtü’s-seniyye, 1/414; Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye, s. 331; Ziriklî, el-A‘lâm,
7/136; Kallek, “Kudûrî”, D A, 26/321
247 Kâtip Çelebi, Ke.fu’z-zunûn, 1/398; Ba;datl smail Pa(a, Hediyyetü’l-‘ârifîn, 2/57; Ziriklî, el-A‘lâm,
7/136; Kehhâle, Mu‘cemu’l-müellifîn, 12/101
248 Kâtip Çelebi, Ke.fu’z-zunûn, 1/569; Kehhâle, Mu‘cemu’l-müellifîn, 12/101
249 Ba;datl smail Pa(a, Îzâhu’l-meknûn, 2/255; Ba;datl smail Pa(a, Hediyyetü’l-‘ârifîn, 2/57; Kehhâle, Mu‘cemu’l-müellifîn, 12/101
2. Muhammed b. Ali Süveyd el-Müeddib (ö. 381)
Kudûrî kendisinden hadis dinlemi(tir. Tam ad Ebubekr Muhammed b. Ali b. el-
Huseyn b. )brahim b. Suveyd el-Anberî el-Müktib’dir. Hadis rivâyeti için çok say da rihleye
ç km ( olan bu (ah s hakk nda kaynaklarda fazla bir bilgi bulunmamaktad r.250
3. Ubeydullah b. Muhammed el-HavHebî (ö. 375/986)
Kudûrî kendisinden hadis dinlemi(tir. Tam ad Ebu’l-Huseyn Ubeydullah b.
Muhammed e.-$eybânî el-Hav.ebî’dir. Güvenilir bir hadisçi olarak görülmü(tür.251
Kudûrî bu (ekilde hadisle me(gul olmu(, f kha dair eserlerini ayn zamanda birçok hadis ve eserle donatarak müdellel hale getirmi( olmas na ra;men,252 rivayet etti;i hadis say s oldukça azd r.253 Kudûrî’den hadis rivayet eden ö;rencileri, Hatîb el-Ba;dâdî ve Dâme;ânî’dir.254 ‘Eserleri’ k sm nda da görece;imiz üzere, 24 hadis içeren ufak çapl bir hadis cüzü vard r.