Vazolar

Ortada genişleyen, tabanda ve tavanda daralan, ağzı dalgalı biten formlardır (Şekil: 52). Gövdenin üstü dekorludur. Yer yer boğumlar atılmakta kimi zaman 5-6 boğum yapılmakta ve dekoratif bir etki yaratılmaktadır. Bazı formlar ise küçük ve kısadır (Şekil: 52.1). Bazı formlarda ise sadece dekorlama farklı olmaktadır ( Şekil: 52.2). Madına ve metalik astarlar bu formda da rastlanmaktadır.

Şekil 52. Uzun vazo Şekil 52.1:Kısa vazo Şekil 52.2:Dekoru farklı vazo

2.5.10. Dolma taşı

Karacasu’da dolma sık ve güzel yapılan geleneksel bir yemektir. Dolma tenceresinin üzerine kapaktan önce kapatmak için yapılan dolma taşı, dolma pişerken dolmanın dağılmasını engellemek için kullanılır. Çapı 20- 25 cm’dir. Üzerinde 5-6 tane küçük delik vardır. Tam ortasında tutmak için bir kulp vardır(Şekil:53).

2.5.11. Çaydanlık

Atölyelerin hemen hemen birçoğunda üretimi yapılmaktadır. Genellikle dekoratif amaçlı kullanılır. İçinde çayda yapılabilmektedir. Büyük saplı ve emzikli olan kısmın kapağı yoktur. Üste konulan kısım ise daha küçük ve kapaklıdır. Üstü süslemesiz sade olanda vardır. Dekor yapılanlarda makara ve tarak ile desenleme yapılır. Madına sürülenlerde vardır. Çaydanlığın çapı genellikle 15-16 cm, yüksekliği ise 18-20 cm’ dir.

Şekil 54. Çaydanlık

2.5.12. Cezve

Eskiden pek yapılmayan bazı atölyelerde yeni üretilen bir formdur. Saplı cezve formundadır. Üzerinde çok süslemeye yer verilmez. Orta kısmında tarak ile ince bir dekor geçilir. Bazen madına ile de dekorlanır. Kahvenin kırk yıl hatırı var ya toprak cezveden içilen kahvenin hatırı iki katına çıkabilir. Cezvenin çapı 10-12 cm, yüksekliği 15 cm dir.

Şekil 55. Cezve

2.5.13. Küp

Küp, “su. Pekmez, yağ gibi sıvı maddeleri ya da un, buğday gibi aşlıkları saklamaya yarayan geniş karınlı, dibi dar toprak kap” Ege bölgesinde, ayrıca zeytinyağı saklamak

içinde kullanılmaktadır (Türkçe Sözlük, 1974,s.532). Geçmişte, buzdolabı ve kiler görevinde kullanılmaktadır. Suyu serin tutması nedeni ile Aydın ve yakınlarında, küpün alt kısmına yerleştirilen küçük musluk ile kullanımı devam etmektedir.

Küp geleneksel formuyla ve büyülüğüyle dikkati çeker. Eskiden daha çok üretimi yapılırken şimdilerde azalmıştır fakat yine de üretilmektedir. Büyüklüğünden dolayı yapımı zordur. Küpü yapınca usta olunmuş denmektedir. Yapımı iki aşamada olur. Önce alt kısmı yapılır kurutulur sonra ise üst kısmı yapılır. Üzerinde bezeme yapılmaz. Madına veya tel ile dekor yapılabilir. Kapak yapılan modelleri vardır. Önceden yağ küpü olarak kullanılırken şimdi sadece su küpü olarak kullanılır. Suyu soğutma özelliğinden dolayı genellikle yaz aylarında tercih edilir. Son zamanlarda kullanım kolaylığından dolayı kübün alt kısmına sebillerdeki gibi çeşme yerleştiriliyor. Çapı 40-45 cm, yüksekliği ise 80-85 cm dir. İstenen büyüklükte yapılır.

Şekil 56. Küp

2.5.14. Saksı

Saksıda boy, bezeme çeşitliliği çoktur. Küçük saksıların yanı sıra çok büyük saksılarda yapılmaktadır. Siparişe göre modeller ve bezemeler yapılır. Dekorlama da tarak, rulet kullanılmaktadır. Madına ve sırça ile bezeme yapılmaktadır.

Şekil 57. Saksı

2.5.15. Amfora

Amfora konusunda genel kabul görmüş ortak bir belirleme bulunmamakla birlikte taşıdıkları karakteristik niteliklere bakılarak bir tanımlama yapılabilir. Amforalar kilden yapılmış sade görünüşlü, iki kulplu, ağızları tıkaçla kapatılabilecek şekilde dar ve dipleri gemi ambarlarında fazla yer kaplamamaları ve kolayca istiflenebilmeleri göz önüne alınarak genellikle sivri olarak yapılmış testilerdir. Bu testiler antik dönemde çeşitli gıda ve malların taşınması ve saklanması amacı ile kullanılmışlardır. Karacasu’da üretilen amforalar iki kulplu dibi sivri karnı geniş ağzı dar testidir. İçlerinde eskiden zeytinyağı ve pekmez taşınırmış. Ağız açıklığı 8-10 cm yüksekliği 30-35 cm olan testilerdir. Daha büyük boylarda sipariş olarak da yapılabilir. Genellikle dekorsuz yapılır. Astarlama ile güzel görünüm ortaya çıkar.

Şekil 58. Amfora

2.5.16. Kumbara

Para biriktirmek için kullanılan, bozuk veya kâğıt para atılan deliği olan, metal, toprak, plastikten yapılmış küçük kaplara denilmektedir.Karacasu’da yapılan kumbaralarda

topraktan yapılan aynı amaçla kullanılan formlardır.Genellikle biçim ve büyüklük olarak birbirine benzerler.Dekor yapılmamasına rağmen isteğe göre tarak ile dekorlanabilir. Madına ve tel ile dekorlamalarda yapılabilir. Astarlama yapılır (Şekil 59).

Şekil 59. Kumbara

2.5.17. Darbuka

Darbuka genellikle sırsız bir toprak gövdenin ağız bölümüne ince deriler yapıştırılarak elde edilir. Günümüzde plastik zarlar da kullanılıyor. Zamanla bu çömlek gövde sırlanmış, süslenmişse de sırsız gövdelerin daha iyi ses verdiği kabul edilir (Özalp, 2000: 161). Boyu 44-45 cm. çember çapı 29-30 cm.dir. Şekillendirme aşamasında önce darbukanın baş kısmı çanak şeklinde sonra da kuyruk kısmı silindir bir boru seklinde tornada çekilir. Bu iki parça çamurla birleştirilerek rötuşlanır ve doğal ortamda kurumaya bırakılır. Deri rahat gerilsin diye ağız kısmına süsleme yapılabilir.

2.5.18. Gelin Bardağı

Topraktan yapılan kapları ile ünlü Karacasu’da yaklaşık 2 asırdır yaşatılan ‘Gelin Testisi’ geleneği devam ediyor. İlk yapıldığı yıllara göre bezeme şekli değişse de formu aynı kalmıştır. Gelin bardağını Hamdi usta kendisi geliştirmiş ve değişik bezemeler yaparak görsel olarak daha da güzelleştirmiştir. Ayrıca gelin bardağının hikâyesini anlatıp dilden dile dolaşmasını sağlamıştır. Gelin bardağının hikâyesi Hamdi Kirişçi’nin kendi anlatımıyla değiştirmeden Ek-5 de verilmiştir.

2.6. İlgili Araştırmalar

Yapılan kaynak taramaları sonucunda; farklı yörelerdeki çömlekçilik konuları araştırılmış Karacasu’da ki çömlekçilik tez konusu olarak ele alınmamıştır.

Çakır; D. 2009 yılında yaptığı‘’ Geçmişten günümüze Trakya Bölgesi'ndeki çömlekçilik merkezleri’’ konulu yüksek lisans tezinin ilk bölümünde Trakya’nın tarihsel ve kültürel olarak açıdan değerlendirmesi yapılmış, Kırklareli de yapılan kazılardan çıkarılan çömleklerden söz edilmiştir. İkinci bölümde ise Trakya ve Kırklareli de yapılan çömlekçilik ve çömlekçi çarkından bahsedilmiştir.

Demir; E. 2010 yılında ‘’Kütahya Çini-Seramiklerinin Motif Özellikleri ve Seramik Bölümü Öğrencilerinin Bu Seramik ve Motiflerden Etkilenme Düzeylerini konu almıştır. Tarama yöntemiyle yapılan bu çalışmanın amacı, Kütahya çini seramiklerinin motif özellikleri ve seramik bölümü öğrencilerinin bu seramik ve motiflerden etkilenme düzeylerini araştırmaktır. Araştırmanın çalışma grubunu, Kütahya çini ve seramiklerinde kullanılan motifli 26 çini- seramik, ayrıca orta öğretim ve ön lisans düzeyinde öğrenim gören seramik öğrencileri oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak 26 çini ve seramiğinin motiflerini incelemek için uzmanların yardımıyla bir form hazırlanmıştır. Formda eserin yapıldığı dönem, bulunduğu yer , tekniği , malzemesi , konusu , kompozisyonu gibi ölçütler yer almaktadır. Çalışma grubundaki seramik öğrencilerinin incelenen seramik motiflerinden etkilenme düzeylerini belirlemek amacıyla da uzman görüşlerinden yararlanılarak 12 sorudan oluşan bir anket formu geliştirilmiştir. Araştırma verilerinin yorumlanmasında ise, öğrenci görüşleri için % ve f değerleri kullanılmış, incelenen motif özellikleri için de toplanan nitel veriler tablolaştırılarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Kütahya'da seramik bölümünde okuyan öğrencilerin bu motiflerden etkilenme düzeyleri oldukça düşüktür. Bu sonuç Kütahya seramik sanatı ve eğitimi adına oldukça düşündürücü bulunmuştur. Araştırma sonunda bu yönde öneriler geliştirilmiştir.

Ergi; S.M. 2006 yılında yaptığı ‘’Eski Susa'da çömlekçilik’ ’konulu yüksek lisans tezinin ilk bölümünde yakın doğuda ilk insan izlerinden, avcılık ve toplayıcılık yaparak geçinmelerinden besinlerini saklamak için çömleği keşfetmelerinden bahsedilmiş. İkinci bölümde ise, Susa da yapılan çömleklerin kendine özgü süsleme desen renk kompozisyonlarından söz edilmiş ve araştırmacılara çok bilinmeyen, bakir bir alan sunulmuştur.

Kaptan; V. 1999 yılında, ‘’Sanal ortamda çömlekçilik ve kil heykeltıraşlığı’ ’konulu yüksek lisans tezinde insan ile etkileşim yardımıyla nesne biçimlendirme işlemini hızlı görselleştirmeyi sağlayan sanal kil malzemesi modeli ve ilgili algoritmalar sunulmaktadır. Önerilen sanal kil modeli, parçacık sistemleri, hacim elemanı tabanlı gösterimleri ve örtük yüzeylerin sunduğu temel fikirlere dayanılarak oluşturulmuştur. Deneysel sonuçlar, bu yöntemin oldukça düşük işlem gücü ve bellek gereksinimlerinin olduğunu ve genel amaçlı kişisel bilgisayarlarda bile etkileşimli çerçeve hızlarına ulaşılabildiğini göstermiştir.

Sertalp; E. 2005 yılında, ‘’Avanos seramik ve çömlek atölyelerinde çıraklık eğitimi yoluyla meslek edinmiş elemanların durumu’’ konulu yüksek lisans tezinde Avanos’un Anadolu'da çok eskiden beri çömlek üretiminin yapıldığı en önemli merkezlerden biri olduğundan, Çömlekçiliğin kesin olarak ne zaman başladığı tespit edilemese de Avanos' da, halen günümüzde de üretim etkin bir biçimde devam ettiğinden bahsedilmiş. Bu zanaat dalında usta çırak ilişkisinin önemi üzerinde durulmuştur. Bu doğrultu da yapılan çalışmada Avanos' da ki usta çırak ilişkisi ile hayatta kalmaya çalışan çömlekçilik zanaatının uygulayıcılarının durumu incelenmiştir.

Tamgüç, M.Z. 2012 yılında ‘’ Avanos Çömlekçiliği ‘’ isimli yüksek lisans tezinde Avanos çömlekçiliğinin M.Ö 2000 lerde tarihi ticaret yolları üzerinde konumlanması sebebiyle çömlek yapıldığını belirtmiş. Ustalardan aldığı bilgileri topraktan pişirime kadar ele almış. Tezini fotoğraflarla desteklemiştir.

Zengin; F. E.2007 yılında ‘’Antik Yunan seramiklerinde çömlekçilik konulu sahneler’ isimli yüksek lisans tezinde insanoğlunun toprakla olan geçmişinden, çömlekleri kullanım amaçlarından bahsedilmiş. Çömlekçiliğin bir iş dalı olarak başlaması ise göçebe kavimlerin yerleşik düzene geçtiği Neolitik dönemden söz edilmiş. Bu dönem, tarımın, hayvancılığın, dokumacılığın dolayısıyla ticaretin başlamasına sahne olmuştur. Tarım ve ticaretteki gelişmeler ise kap kacak gereksinimini arttırarak çömlekçiliği başlatmıştır. Bu tezde, çömlekçiliğin önemli bir sanat dalı sayıldığı antik dönem Yunanistan'ında çömlekçilerin çalışma hayatları incelenmeye çalışılmıştır. Bu inceleme, M.Ö. 6. ve M.Ö. 5. yüzyıl çömlekçilerinin çeşitli vazo ve adak levhaları üzerine betimledikleri kendi çalışma hayatlarına ait resimler üzerinden yapılmıştır. Burada amaçlanan, bu sahnelerin ışığında antik Yunan çömlekçiliği hakkında bilgi vermektir.

BÖLÜM III

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, araştırmanın evren ve örneklemi, verilerin toplanmasında kullanılan teknikleri ve toplanan verilerin analizleri hakkında bilgi verilmiştir.

3.1. Araştırmanın Modeli

“Araştırma modeli araştırma amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması ve çözümlenebilmesi için gerekli koşulların düzenlenmesidir” (Karasar, 2005, s. 76). Bu koşulların düzenlenmesinde tarama yaklaşımı vardır. Tarama modelleri geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Bu tarama modelinde, araştırmaya konu olan nesneler kendi koşulları içinde, hiçbir değiştirme ve etkileme çabası gösterilmeden gözlemlenmiştir.

3.2. Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini; Karacasu’daki atölyelerde çalışan ustalar ve atölyelerde yapılan ürünler, araştırmanın örneklemini ise 25 çömlek ustası ile ustaların yaptığı 30 adet çömlek ürün oluşturmaktadır.

3.3. Verilerin Toplanması

Araştırmaya kütüphane ve arşiv taraması yapılarak başlanmıştır. Araştırmanın kavramsal çerçevesi için konu ile ilgili hazırlanmış olan benzer nitelikteki Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri için YÖK Kütüphanesi, Milli Kütüphane, Gazi Üniversitesi kütüphanelerinden

yararlanılmıştır. Kütüphanelerde yapılan araştırmalar sürerken bir yandan da konu ile ilgili kaynak kitap taraması yapılmıştır. Araştırmaya yön verecek çeşitli süreli yayınlar ve kitaplar taranmıştır.

Öncelikle 23 sorudan oluşan anket formu hazırlanıp, bu anket formu 25 çömlek ustasına uygulanmıştır. Anket formu ile çömlek ustalarının; kişisel bilgilerini, mesleki özelliklerini, çömlek yapımında kullanılan araç-gereçleri, çömlek üretiminde kullanılan teknikleri, çömlek yapımında kullanılan bezeme teknikleri ve özellikleri, çömlek üretimini ve değerlendirilmesini, çömlek ürünlerinin pazarlama alanı ve çömlekçilik sanatının yöredeki gelişimi ile ilgili sorulara cevap aranmıştır.

Karacasu yöresindeki atölyelerde üretilen çömlekler için 30 adet bilgi formu düzenlenmiştir. Bilgi formunda yer alan bilgiler, atölyeler ziyaret edilerek tespit edilmiştir. Düzenlenen bu bilgi formlarında her bir çömlek ürününün boyut, malzeme, bezeme türleri, kullanılan malzemeler, kullanılan teknikler, desen ve ürünün genel özellikleri tespit edilmiştir. Tespit edilen ürünlerin fotoğrafları çekilip, çizimleri yapılıp bilgi formlarına eklenmiştir. Bilgi toplama formu çalışma grubuna bizzat araştırmacı tarafından uygulanmıştır.