Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler

Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK) belirli alacakları taşınır değerlere dönüştürme işlemidir. Çok sayıda borçlunun bulunduğu, belli bir zaman dilimine yayılmış ve belgelenmiş alacak kalemleri ile aktifin diğer bir bölümünü oluşturan duran varlıkların taşınır değer haline getirilerek alım satımının yapılabilmesi söz konusudur86.

2.3.2.1. İşleyişi ve Özellikleri

Varlığa dayalı menkul kıymetler teorik olarak bilançonun aktifinde yer alan gayrimenkul dahil her türlü maddi varlık karşılık gösterilerek çıkarılabilen menkul kıymet türüdür. Ancak, Türk Sermaye Piyasası Mevzuatı varlığa dayalı menkul kıymeti bilanço aktifinde yer alan kalemlerden yalnızca alacaklar kalemi ile

86 _{Gültekin Rodoplu, Türkiye’de Sermaye Piyasası ve İşlemleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi,}

sınırlamıştır. Varlığa dayalı menkul kıymetler bütün dünya da finans sektöründe görülen menkul kıymetleştirme akımının bir bölümüdür87.

Varlığa dayalı menkul kıymetler hakkında ilk olarak 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda 1992 yılında 3764 sayılı kanunla yapılan değişiklikle yasal düzenleme getirmiştir. Sermaye piyasası Kanununun (Madde 13/A)’da varlığa dayalı menkul kıymetler ihraç edilebilir. Bunları ihraç edecek kuruluşlar, ihraç şartları, karşılık gösterilecek alacak ve varlık türleri, ihraç limiti, değerleme ilke ve esasları, kurul tarafından çıkarılacak tebliğlerle düzenlenir” denilmiştir. Aynı kanunun 22/v maddesinde, Sermaye Piyasası Kurulunun başlıca görev yetkileri arasında, “ihraççıların alacaklarına ve duran varlıklarına dayalı olarak çıkaracakları varlığa dayalı menkul kıymetlerin şartlarını, ihraç ve halka arz esaslarını ve tabi olacakları diğer hususları düzenlemek, gerektiğinde münhasıran varlığa dayalı menkul kıymet ihracı ile iştigal eden genel finans ortalıkları ile risk sermayesi yatırım ortaklıkları ve risk sermayesi yönetim şirketlerini denetlemek” de sayılmıştır88.

2.3.2.2. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet İhracı

Varlığa dayalı menkul kıymet ihraç etmelerine izin verilen kuruluşlar; bankalar ve finansal kiralama şirketleri ile genel finans ortaklıklarıdır. Varlığa dayalı menkul kıymetlerin Türk Sermaye piyasasında düzenlenme gerekçelerinden en önemlisi; Banka kaynak maliyetlerinin daha ucuza sağlanması ve ucuzlayan kaynak maliyetlerinin kredilere yansıtılmasıdır89.

Varlığa dayalı menkul kıymet ihracına dayanak teşkil eden alacak türleri şunlardır. (SPK. madde 4).

- Tüketici Kredileri (Bankalar), - Konut Kredileri (Bankalar), - Tarım Kredileri (Ziraat Bankası), - Esnaf Kredileri (Halk Bankası),

87 _{Muharrem Karslı, Sermaye Piyasası, Borsa, Menkul Kıymetler, İstanbul: 1987, s.357.}

88 _{Http://www.turknets.com/2k/dergi/buyukizgih/kobilerin_sermaye_piyasalarindan_yararlanmasi.htm}

23.05.2000.

- Finansal Kiralama Alacakları (Leasing Kurumları), - İhracat Alacakları (Factoring Kurumları),

- Diğer Alacaklar (Finans kurumları dışında kalan KİT’ler dahil sınai ve ticari kuruluşlar).

Sermaye Piyasası Kanunu 13/A ve buna istinaden çıkarılan seri: III No: 14 Tebliğinde madde 5’de düzenlenen Genel Finans Ortaklıkları, Ziraat Bankası ve Halk Bankası alacakları dışında yukarıda sayılan tüm alacakları temellük (devralma) etmek suretiyle karşılığında VDMK ihraç edebilirler. İhraç edilecek varlığa dayalı menkul kıymetlerin nominal değerleri toplamı, her bir tertip için, bu tertibin dayalı olduğu alacaklar portföyünde yer alan alacakların ihraç tarihindeki toplam tutarının %90’ının aşamamaktadır90.

2.3.2.3. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetlerin Kobi’lerin Finansmanı Açısından Önemi

Her işletme, piyasa şartları gereği, peşin satışları yanında kredili satışlar yapmak durumundadır. Kredili olarak satılan mal ve hizmetlere bağlanan işletme sermayesi yenilenemediği taktirde işletmeler sıkıntıya düşerler. Kambiyo senetlerinin bankalara iskonto veya teminata verilmemesi halinde sağlanan likidite bankaların imkanlarıyla ve söz konusu işletmeye açacakları kredi sınırlıdır ve yüksek maliyetlidir. Bankaların mevduata verdikleri faizle plasmandan alacakları faiz ve masraflar arasında çok büyük farklar vardır. Alacakların menkul kıymet ihracı yoluyla paraya çevrilmesinde hem tasarruf sahiplerine bankaların verdiği faizden çok daha fazlası verilebilir, hem de bu yoldan sağlanan fonlar işletmeye çok daha ucuza mal olur91. Ancak bütün bu yararlara rağmen VDMK ihracı belli kuruluşlar için tanınmış bir haktır ve mevcut mevzuatla kobi’lerin direkt olarak varlığa dayalı menkul kıymet ihracı mümkün değildir.

Varlığa dayalı menkul kıymetin, yahut diğer adi menkul kıymetleştirmenin, kobi’lerin finansmanı açısından diğer bir önemi ise, kobi’lere kredi sağlayan

90 _{www.spk.gov.tr, 25.05.2000.} 91 _{Karslı, a.g.e., s.357.}

kalkınma ve yatırım bankaları (TKB, TSKB, SKB) ile ihtisas bankalarının (T. Halk Bankası) bu yöntemi kullanarak sermaye piyasasından sağlayacakları fonları kobi’lere aktarmalarıdır. Bu yolla hem aktarılacak fon miktarı yükselecek hem de, daha ucuz maliyetli fon temin edileceğinden, aktarılacak olan maliyeti de düşük olacaktır. Mevcut mevzuatla VDMK ihraç yetkisi bankalara genel finans ortaklıklarına, leasing ve factoring şirketlerine verildiği için kobi’ler dolaysız olarak varlığa dayalı menkul kıymetler yoluyla fon sağlama imkanına sahip değildir. kobi’ler için kredi bankası olan Halk Bankası VDMK ihracına konu olarak alacaklar içinde, üretime yönelik verdiği kredilerin kabul edilememesi kobi’lerin dolaylı olarak da VDMK’dan faydalanmasını engellemektedir. Zirai krediler karşılığı VDMK ihraç edilen Ziraat Bankasının bu ayrıcalığı Halk Bankası’na da verilirse kobi’lere belki daha ucuz kredi bulma imkanı doğabilir. Kobi’ler aktiflerindeki varlıkları karşılığında VDMK ihracına kavuştuklarında gelecek dönemlere düzenli yayılmış nakit girişlerini bugünden tahsil edebilecek ve böylece, çalışma sermayesi ihtiyaçlarını önemli ölçüde karşılayabileceklerdir92.

Türkiye’de, SPK’nun düzenlemelerine göre, bankalar dışındaki işletmeler tek başlarına VDMK ihraç edemezler. Bunun için Genel Finans Ortaklıkları gereklidir. SPK’nun 31 Temmuz 1992 tarihli tebliğinde Genel Finans Ortaklıkları, alacakların temellükü şartıyla VDMK ihraç edebilirler denilmektedir. Genel Finans ortaklıklarının ihraç ettikleri VDMK’lar ise derecelendirme (rating) şirketlerinde değerlendirmektedir. Türkiye’de derecelendirme şirketlerinin olmaması ise bu uygulamayı imkansız kılmaktadır. Kobi’lerin alacaklarına karşılık VDMK ihraç etmelerinin önündeki tek engel derecelendirme şirketlerinin olmayışıdır93.