Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanımı

Türkiye’de 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde yapılmaya başlanan ve devletin özel sektörü desteklemek amacıyla çıkardığı ve 1942’ye kadar yürürlükte kalan Teşvik’i Sanayi Kanunu’nun bu konuda ilk kez bir tanımlama yaptığı görülmektedir. Kanuna göre 5 işçiden az ve en çok 9 beygirlik muharrik güç çalıştıran işyeri “küçük” bunun üstündeki “büyük” işletme olarak kabul edilmektedir. Daha sonra yürürlüğe giren iş kanunundaki tanımlama ise işletmenin hangisinin iş kanununa tabi olup olmayacağı amacıyla yapılmıştır. Bu tanıma göre 10 kişiden az işçi çalıştıran işyerleri “küçük” ölçekli kapsamında tutulmuş iken, 1950 yılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Kanununa göre ise 10 işçiden veya muharrik güç kullanıyorsa 5 kişiden az işçi çalıştıran iş yerleri bu kapsamda yorumlanmıştır32. Diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de küçük ve orta ölçekteki işletmelerin sınıflandırılması ve tanımlamasında benzer karışıklıklar görülmektedir. Kobi’lerle doğrudan veya dolaylı olarak ilgilenen, kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör temsilcisi odalar ve birlikler bulunmaktadır. Bu kurumlar kendi konumları ve bakış açıları doğrultusunda farklı sınıflandırma ve tanımlamaya gitmektedir.

Bu konuda, çeşitli araştırmalara göre her kurum, ya da kuruluşun kobi’yi farklı tarif ettikleri, hatta bugün 30-35 çeşit kobi tanımının yapıldığı görülmektedir. Kobi tanımlamasının önemi, bu işletmelere yönelik hem bilimsel araştırmaların, hem de devlet yardımlarının etkin bir biçimde yapılabilmesinden kaynaklanmaktadır. Ancak zaman içinde kuruluşlarca değişen koşullara göre tanımlarda da değişiklikler yapılabilmesi mümkündür33.

1.1.3.2.1. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin Tanımı (TOBB)

Türkiye’de Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin bünyesinde bulunan Sanayi ve Ticaret odalarının hepsinin geliştirdiği ayrı tanımlara rastlamak mümkündür. Özel sektörün odalar bazında kanuni temsilcisi olan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin

32 _{Durmuş Ali Açıkel, “Konya’da Faaliyet Gösteren İnşaat Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin}

Durumları, Sektördeki Yerleri, Sorunları ve Çözüm Önerileri”,

http://alaeddin.cc.selcuk.edu.tr/dergi/haziran2000/durmus/durmus.htm, 25.06.2000.

(TOBB) 5590 Sayılı Kanunu’na göre “Yılın fiili çalışma günleri ortalamasına göre muharrik güç kullananlardan en az 5, kullanmayanlarda ise en az 10 işçi çalıştıran sanayicilerin oda kurabilecekleri” şeklinde bir hüküm belirtilmiştir.

Diğer taraftan TOBB üyesi bulunan bazı Ticaret, Sanayi, Ticaret ve Sanayi Odalarının küçük ve orta ölçekli işletme tanımları birbirleri ile kıyaslandığında büyük farklar görülebilmektedir. Örneğin Ege Bölgesi Sanayi Odası küçük İşletmeyi 5-49 arası işçi, Orta ölçekli işletmeyi 50-99 arası işçi ve büyük işletmeyi ise 200’den fazla işçi çalıştıran işletme olarak sınıflandırmış ve tanımlamıştır34. İstanbul Ticaret Odası da sadece personel sayısını baz alarak 25 işçi üstünde çalıştıranları büyük, 25 işçiden daha az çalıştıran yerleri küçük işletme olarak tanımlamıştır. Gelişmişlik seviyesi ve ekonomik potansiyeli daha sınırlı olan Sivas, Kayseri, Elazığ gibi illerde ise odaların bu tanımları daha küçük sayılarla tanımlamaya gidildiğini görülmektedir35.

1.1.3.2.2. Türkiye Halk Bankası Tanımı

Türkiye Halk Bankası, Türkiye’de küçük ve orta ölçekteki sanayi işletmelerin Finansman Bankası olarak kurulmuştur. Günümüzde bankanın bu işletmelere yönelik değişik destekleme ve kredi politikaları vardır. Küçük ve orta ölçekteki işletmelerin kalkınma bankası görevini de yürütmek üzere, bu işletmelerin sundukları projeleri değerlendirip, orta ve uzun vadeli krediler vermek, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin büyük işletme durumuna geçmeleri için çeşitli danışmanlık hizmetleri yapmak, teknik bilgi ve proje desteklemek gibi değişik görevleri üstlenmiş olan Halk Bankası, Türkiye’de halen bir küçük ve orta ölçekli işletme tanımı olmamasından bu işletmelere yapacağı destek ve hizmetlerde kendisi bir sınıflandırmaya giderek tanımlama yapmıştır. Türkiye Halk Bankası, 1990 yılında aşağıda verilen iki temel kritere göre yapılan sınıflandırmayı kabul etmiştir36.

34 _{Ayvaz, a.g.y.l.t., s.6.}

35 _{Müftüoğlu, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Kobi’ler, 1998, s.127-130.} 36 _{Sarıaslan, a.g.e., s.18.}

TABLO 8: Türkiye Halk Bankası İşletme Büyüklüğü Sınıflandırması İşletme Türü Çalışan Sayısı Makine Parkı Bilanço Değeri Küçük Ölçekli 100 işçiden az 600 Milyon TL’den az Orta Ölçekli 100 ile 250 işçi 600 Milyon TL- Milyar TL Büyük Ölçekli 250 işçiden çok 6 Milyar TL’den çok

Kaynak: Halil Sarıaslan, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Finansal Sorunları, Çözüm İçin Bir Finansal Paket Önerisi, Ankara: TOBB Yayınları No: Genel 281, 1994, s.18.

1.1.3.2.3. Devlet İstatistik Enstitüsü Tanımı (DİE)

Devlet İstatistik Enstitüsü küçük ve orta ölçekli işletme sınıflandırması yaparken çeşitli yıllarda yapmış olduğu ülke genelindeki sanayi sayımlarını dikkate almaktadır. 1983 yılında yapılan sanayi sayımında Türkiye’deki sanayi işletmeleri üçlü bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Küçük–orta-büyük diye yapılan sınıflandırmada kriter olarak işçi sayısı kullanılmaktadır.

TABLO 9: D.İ.E. İşletme Büyüklüğü Sınıflandırması Kriter : İşçi Sayısı İşletme Büyüklüğü

1-9 Küçük İşletme

10-24 Orta Büyüklükteki İşletme

25 ve daha çok Büyük İşletme

Kaynak: Tamer Müftüoğlu, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Kobi’ler, 4. Bası, Ankara: Turhan Kitabevi, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar: 10, 1998, s.132.

1.1.3.2.4. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Tanımı

Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde bir Genel Müdürlük olan, 1983- 1990 yılları arasında faaliyet gösteren Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı (KUSGET)’nın 1990 yılında bir kanunla sona ermesiyle kurulmuştur. 12 Nisan 1990 tarihinde kabul edilen 3624 Sayılı Kanun ile küçük ve orta büyüklükteki Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı kurulmuş oldu37. KOSGEB’in kobi sınıflandırılmasında kriter olarak işçi sayısı gözönüne alınmıştır.

TABLO 10: KOSGEB İşletme Büyüklüğü Sınıflandırması Kriter: İşçi Sayısı İşletme Büyüklüğü

1-50 işçi arası Küçük İşletme

50-150 işçi arası Orta Büyüklükteki İşletme

150 işçiden çok Büyük İşletme

Kaynak: Tamer Müftüoğlu, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler: Sorunlar, Öneriler, Ankara, EGSBANK Yayınları, Yayın No:1, 1997, s.135.

1.1.3.2.5. Sanayi Yatırım ve Kredi Bankası Tanımı

Sanayi Yatırım ve Kredi Bankası (SYKB) Küçük Sanayi işletmelerinin belirlenmesinde işletmede makine parkı değerini esas almaktadır. SYKB “Emek Yoğun Yatırım Projeleri” isimli 1981 yılı Mart ayında yapılan Kredi Antlaşmasında 350 bin dolar değerinde Makine parkına sahip işletmeleri küçük sanayi işletmeleri olarak kabul etmektedir. Tevsi yatırımlarında bu sınırın 500 bin dolara kadar çıkabileceği düşünülmektedir38.

Aynı zamanda diğer bir nicel ölçü ise bir işletmenin küçük işletme sayılabilmesi için işletmede çalışan işçi başına düşen sermaye miktarının 15 bin doları geçmemesi gerektiğidir. Ölçü olarak TL. değil Dolar bazında sınıflama yapılmış olduğu için değerlendirme bugün için de geçerliliğini korumaktadır39.