2.2. KREDİLER YOLU İLE FİNANS
2.3.3. Tezgah Üstü Hisse Senedi Sermaye Piyasası
Birçok ülkede, borsaların kotasyon şartlarını karşılayamayan kobi’lerin sermaye piyasalarından faydalanmalarını sağlayan ve hisse senetlerinin alınıp satılmasına imkan veren Tezgah Üstü Piyasa (TÜP) (Over The Counter- OTC) mevcuttur. Bu tip piyasalar için “Üçüncü Pazar” ifadesi de kullanılabilmektedir.
92 Http://www.turknets.com/2k/dergi/buyukizgih/kobilerin_sermaye_piyasalarindan_yararlanmasi.htm
23.05.2000.
Türkiye’de ABD, Japonya ve İngiltere gibi gelişmiş ülke uygulamalarının gösterdiği biçimi ile bir TÜP piyasasının oluşumu, kobi’lerin sermaye piyasasından fon temini için bir zorunluluk olmaktadır. Aynı zamanda, daha önce belirtildiği gibi risk sermayesi finansman modelinin başarıya ulaşabilmesinin sağlanması için de TÜP piyasasının oluşumu kaçınılmaz bir durum olmuştur94.
Menkul Kıymetlerin borsalar dışında işlem gördüğü piyasalara tezgah üstü piyasalar adı verilir. TÜP’lar da hisse senedinin alım satımına yönelik işlemlerin gerçekleştiği merkezi bir mekan mevcut değildir95. TÜP’ların başlamasıyla TÜP’ün şartları kendiliğinden oluşur. TÜP’lar ile borsaların arasındaki önemli bir fark borsaların yatırımcıların emirlerinin karşılaştığı mezat piyasaları olması, TÜP’nın ise bir aracı piyasası olmasıdır96. Borsalarda aracıların işlem yapabilmeleri için borsaya kote yapılmaları mecburiyeti varken, TÜP’da isteyen aracı istediği hisse senedinde işlem yapabilir. Borsalar Organize bir kurum olduklarından yapılan işlemler hem büyük çaplı hem de likidite kaynağı olma özelliğine sahiptir.
2.3.3.1. Tezgah Üstü Hisse Senedi Piyasasının Genel Çerçevesi
TÜP’lar birbiriyle telefon ve/veya bilgisayar terminal hatları aracılığıyla iletişim imkanı olan lisanslı borsa aracılarının (dealers) oluşturduğu organize olmayan, yani belli bir fiziki mekanı olmayan bir menkul kıymet pazarını ifade eder. Bu piyasada aracılık yapan dealer denilen kişilere bu izin ABD’nde menkul kıymet aracıları tarafından verilir. Organize menkul kıymet borsaları gibi alışveriş ya da işlem mekanı olmayan ve coğrafik olarak birbirinden uzak olarak piyasa yapıcı işlevi üstlenen aracılar genellikle kendileri adına işletmeler tarafından ihraç edilen menkul kıymetleri alırlar ve daha sonra yatırımcılara satarlar. Piyasanın işleyişi belirli bir düzene göre olmaktadır. Şöyle ki, bu piyasada işlem gören bir menkul kıymeti satın almak yahut satmak isteyen herhangi bir yatırımcı, ilk önce kendisine yakın ve güvendiği bir lisanslı aracı bulur ve bir hesap açtırır. Bu hesap açılması sırasında
94 Halil Sarıaslan, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, İmalat Sanayii
İşletmelerinin Sorunları ve Yeni Stratejiler, Ankara: TOBB Genel Yayın No:309, 1996, s.76.
95 Allan H. Pessın, Fundamentals Of The Securities Industry, New York, Reised Editions, Institute
Of Finance, 1985, s.114.
96 Barbaros Yalçıner; Tezgah Üstü Hisse Senedi Piyasalarının Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye
alım ya da satım emrini alan aracı belirtilen menkul kıymeti satan yada satın alan aracıyı bulur ve işlemi gerçekleştirir97.
Tezgah üstü hisse senedi piyasaları işletmelere gelişme sürecinin başında halka açılma yolu ile finansman bulma imkanı sağlamakta ve bunun borsalara nisbeten daha ucuza ve daha kısa sürede gerçekleşmesini sağlamaktadır. Buna ek olarak küçük şirketin hisse senedi borsada işlem görse bile, borsaya ulaşan emir akımının az olması, karşılaşılan emirlerin ve işlemlerin hacminin düşük olmasına yol açar98.
Bazı borsalar kotasyon kurallarını karşılamayan küçük ve orta ölçekli şirketler için kotasyon kuralları daha düşük olan ek piyasalar kurmuşlardır. Böylece bu borsalar en büyük şirketlerin olduğu birinci piyasa ile kobi’lerin hisse senetlerinin bulunduğu bir ikinci piyasanın da mevcut olduğu bir yapı haline gelmiştir. Ancak borsaların kurdukları ikinci piyasaların kotasyon şartları ne kadar hafif olsa da bu şartları karşılamayan işletmelerin hisse senetlerine ikinci el piyasa oluşturma işlerini Tezgah Üstü Piyasalar görür. ABD’nin sermaye piyasasında tezgah üstü hisse senedi piyasası New York ve Tokyo Borsalarından sonra üçüncü büyüklüktedir ve 6000’den fazla aracıyı istihdam etmektedir. Bu piyasalar menkul kıymet ihracında bulunacak işletmelere organize borsalara nazaran çok hafif şartlarda kotasyon imkanı sağlamaktadır. Hatta zarar durumunda olan işletmelere dahi fırsat tanımak için menkul kıymet ihracı imkanı ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple, bu piyasa küçük ve orta ölçekli gelişme potansiyeli olan işletmeler için sermaye piyasasından fon sağlama imkanı sağlamaktadır99. Tezgah üstü hisse senedi piyasasında borsaların kotasyon şartlarını karşılamayan işletmelerin hisse senetlerinin işlem görmesi, işlem yapılmasına ilişkin ayrıntılı kuralların bulunmaması ve yapılan işlemlerin sıkı gözetiminin yapılamaması bu piyasaları organize piyasalara göre daha riskli bir piyasa haline getirmektedir. Ancak aynı zamanda riskliliğin yüksek olan bu piyasalar kazanç bakımından daha iyi fırsatlar sunabilmektedirler.
97 Halil Sarıaslan, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, İmalat Sanayii
İşletmelerinin Sorunları ve Yeni Stratejiler, a.g.e., s.75.
98 Yalçıner, a.g.e., s.19. 99 A.g.e., s.20.
Tezgah Üstü hisse senedi piyasasının kobi’lere sağlamış olduğu faydayı şu şekilde sıralamak mümkündür100:
- TÜP bir firmaya gelişme sürecinin başında hisse senetlerini halka satarak finansman bulma imkanı sağlar,
- TÜP’da işlem gören işletmeler borsalardaki kadar kamu tarafından ve basın tarafından izlenmezler,
- TÜP küçük işletmelerin borsaların kotasyon şartlarını yerine getirebilecek ölçüde gelişmeleri için uygun bir ortam sağlar, aynı zamanda borsa şirketi olmasının getireceği yükümlülüklere hazırlanma fırsatı verir.
- TÜP’da bireysel yatırımcının ağırlıklı olması borsalarda bulunan şirketin ele geçirilmesi gibi problemleri ortadan kaldırır.
- Piyasadaki aracılar şirketin hisse senedine hem likidite sağlar, hem de müşterilerine bu hisse senetlerini pazarlayarak, hisse senetleri için bir pazar oluşturmuş olur.
- Halka açık bir şirket olarak, finans çevrelerinde şirketin prestijini arttırır ve borçlanma yoluyla finansman imkanlarını da yükseltir.
Bu faydaların yanında TÜP’ların yapıları itibari ile organize olmamalarından spekülatif olma sakıncası vardır.
2.3.3.2. Türkiye’de Tezgah Üstü Hisse Senedi Piyasasının Kurulması
Türk Sermaye piyasasındaki son iki sene içerisindeki olumlu gelişmeler, Türkiye’de Tezgah Üstü Hisse Senedi piyasasının oluşturulması için gerekli ortamı sağlayabilir. Öte yandan böyle bir piyasa için aracıların iletişim ihtiyacını karşılayacak telefon hattı sistemi Türkiye’nin en ücra köşelerine kadar kurulmuş bulunmaktadır.
Kanuni ve fiziksel alt yapı bakımından Türkiye, Tezgah Üstü Hisse Senedi piyasasının oluşturulması için hazır bir konumdadır. Gerçi Nisan 95’de uygulamaya geçen “Yeni Şirketler Pazarı” TÜP oluşturmanın başlangıcı sayılabilir. Zaten hemen TÜP piyasasına geçmek doğru olmayabilir. Her ne kadar kanuni ve fiziki yapı
elverişli görünse de, tüm coğrafik bölgelere yayılmış deneyimli menkul kıymet aracılarının varlığını gerektiren ve güvene dayalı bölge bir sistemi kurmak oldukça zordur. Bu sebeple önce il bazında böyle bir piyasanın temelini atmak uygun olabilir. Yani tezgah üstü hisse senedi piyasasına geçiş için kobi’lere bulundukları il düzeyinde menkul kıymet ihraç imkanı verilmelidir101.
Mevcut SPK düzenlemeleri çerçevesinde birincil ve ikincil sermaye piyasaları gelişirken, belirli düzenlemeler çerçevesinde üçüncül bir piyasa olan TÜP’nın gelişmesi ile Türk finansal sisteminin piyasa mekanizması çerçevesinde etkinlik kazanması sağlanabilecektir. Özellikle kobi’leri piyasanın dışında tutan sebepler bu yolla ortadan kalkacağı için, finansal sistemin bu işlemler aleyhine çalışan mekanizması düzeltilmiş olabilecek kobi’lerin problemlerinin çözümü ile ekonomi daha iyi bir seviyeye gelebilecektir.