Uzamsal Yeteneğin Önemi

Nesneler ve nesnelerin konumları hakkındaki bilgiyi kodlamamıza ve değiĢtirmemize olanak sağlayan uzamsal yetenek, günlük iĢler ve uzmanlaĢmıĢ faaliyetler için gerekli olan çok önemli biliĢsel bir yetenektir. Bir otomobili sürmek, mobilyanın parçalarını bir araya getirmek gibi günlük faaliyetler, binaların tasarımı, cerrahi iĢlemlerin performansı ve ileri matematik problemlerinin çözümü gibi birçok uzmanlık alanları, uzamsal yetenek hakkında bazı bilgilere sahip olmayı gerektirir (Rafi, Samsudin & Said, 2008: 127; Terlecki, Newcombe & Little, 2008: 996). Borriello ve Liben (2017: 1), biliĢin önemli bir bileĢenini oluĢturan uzamsal düĢünmenin, akademik baĢarıyı ve günlük etkinlikleri (Örneğin, bilim ve matematik öğrenmek; haritaları kullanmak) desteklediğini belirtmiĢlerdir. Hartman ve Bertoline (2005: 993) mimari, astronomi, biyokimya, biyoloji, haritacılık, kimya, mühendislik, jeoloji, matematik, müzik ve fizik konularının, uzamsal yeteneği içerdiğini ve uzamsal yetenek olmaksızın bu alanlarda baĢarının sınırlı olabileceğini ifade etmiĢlerdir. Jirout ve Newcombe (2015: 1), uzamsal öğrenmenin çocukların fen, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarında baĢarılı olmaları için önemli olduğunu ifade etmiĢlerdir. Mathewson‟a (1999: 33) göre, uzamsal yetenek birçok alanda olduğu gibi bilimsel yaratıcılık ve iletiĢimde de merkezi bir rol oynamaktadır. Ben- Chaim vd. (1988: 52), uzamsal yeteneği araĢtırmanın, en teknik bilimsel mesleklerle özellikle matematik, fen, sanat ve mühendislik alanlarında korelasyonel ve mantıksal- sezgisel destek sağlaması nedeniyle önemli olduğunu belirtmiĢlerdir. Piburn vd. (2002: 2) uzamsal yeteneğin bilim adamları ve matematikçilerin çalıĢmalarında önemli rolü olduğunu ifade etmiĢlerdir. Newcombe ve Shipley (2015: 1), bu dünyada yaratıcı olmak, yeni araçlar ve habitatlar tasarlamak için üst düzey uzamsal yeteneğe sahip olmak gerektiğini belirtmiĢlerdir. Weng, Hsu ve Yang (2017: 23), uzamsal yeteneğin entelektüel potansiyelin geliĢtirilmesi ve mantık eğitimi için son derece yararlı olduğunu ifade etmiĢlerdir. Kell, Lubinski, Benbow ve Steiger (2013: 1835) yalnızca mevcut bilgileri benimseme ve kullanma konusunda değil, aynı zamanda yeni bilgi üretmede, yaratıcı düĢünceyi geliĢtirmede ve gelecekte yenilikçi eserler meydana getirmede uzamsal yeteneğin eĢsiz bir role sahip olduğunu belirtmiĢlerdir.

Uzamsal yetenek; akademik baĢarı, özellikle de matematik ve geometri baĢarısıyla yakından iliĢkilidir (Holzinger & Swineford, 1946). Clements (1998: 10), uzamsal yeteneğin matematik baĢarısı ile iliĢkili olduğunu dolayısıyla matematiğin ve geometrinin

birçok konusunu öğrenmede uzamsal yeteneğin önemli olduğunu ifade etmiĢtir. Dahası nedenini tam olarak bilmemekle birlikte, güçlü uzamsal yeteneğe sahip çocukların matematikte daha baĢarılı olduğunu da ilave etmiĢtir. Clements ve Sarama (2011: 134) uzamsal yeteneğin, matematiksel beceriye katkıda bulunan önemli bir insani yetenek olduğuna dikkat çekmiĢlerdir. Hegarty ve Waller (2005), matematiksel düĢünmenin, genel zekâya ek olarak genellikle görsel algılama ve uzamsal yetenekle iliĢkili becerileri gerektirdiğini ifade etmiĢlerdir. Ayrıca araĢtırmacılar, matematiksel problem çözmede soyut uzamsal temsilleri oluĢturmak ve kavrayabilmek için uzamsal yeteneğin önem taĢıdığını eklemiĢlerdir. Verdine, Golinkoff, Hirsh‐Pasek ve Newcombe (2017: 18) yapmıĢ oldukları çalıĢmaya dayanarak, uzamsal becerilerin öğrenilmesinin çocukların diyagramları daha iyi yaratmalarına ve esnek bir Ģekilde kullanmalarına, matematik denklemlerinin zihinsel manipülasyonlarına katılabilmelerine olanak tanıdığını dolayısıyla uzamsal becerilerin matematiksel problemleri çözmede önemli fayda sağladığına dikkat çekmiĢlerdir. Tartre (1990), uzamsal yönelim becerisinin matematik problemlerinin çözümünde özel ve tanımlanabilir yollarla kullanıldığını ortaya koymuĢtur. Bishop (1980) da uzamsal yeteneğin, öğrencilerin matematik problemlerinin çözümünde problemi zihinsel resimlerle organize etmelerine; problemin bileĢenleri arasındaki bilgileri organize etmek ve iliĢkileri göstermek için ağaç diyagramları, venn Ģemaları, grafikler ve diğer Ģekillerin sıkça kullanılmasına yardımı olduğunu ifade etmiĢtir. Friedman (1995) 75 araĢtırmayı içeren bir meta-analiz çalıĢmasında, uzamsal ve matematiksel yetenekler arasında orta düzeyde, pozitif bir iliĢki olduğunu, bu sonucun da uzamsal ve matematiksel yetenekler arasında önemli bir iliĢkinin varlığını ortaya çıkardığını ifade etmiĢtir. Hatta Mix ve Cheng (2012: 206) uzamsal yetenek ile matematik arasındaki iliĢkinin yüksek düzeyde olduğunu bu nedenle uzamsal yetenek ile matematiğin iliĢkili olup olmadıkları sorusunun mantıklı olmadığını belirtmiĢlerdir. Lowrie vd. (2017), uzamsal yetenek ile matematik performansı arasında yüksek oranda iliĢki olduğuna dair birçok araĢtırma olmasına rağmen uzamsal yetenek eğitiminin matematik performansını nasıl artırabileceği konusunda sınırlı sayıda araĢtırma yapıldığını ifade etmiĢlerdir. Yaptıkları araĢtırma ile de uzamsal akıl yürütme programının hem uzamsal yetenekte hem de matematik performansında standart matematik eğitimi alan kontrol grubuna göre iyileĢtirmelere yol açtığını ortaya koymuĢlardır. Tüm bu sonuçlardan hareketle, uzamsal yetenek ile matematiksel düĢünme arasındaki güçlü iliĢkiden dolayı, uzamsal yetenekteki geliĢmenin, matematiksel düĢünmedeki geliĢmeyi olumlu yönde etkileyeceği düĢünülebilir.

NCTM (2000), uzamsal yeteneği matematik eğitimindeki önemini vurgulamıĢ ve uzamsal yeteneğin öğrencilerin sahip olması gereken temel beceriler arasında olması gerektiğini belirtmiĢtir (Akt: Uzun, 2013: 11). Uzamsal yeteneğe sahip olan öğrenciler; problem çözerken açıklayıcı Ģekiller çizerler, sözel problemler verildiğinde verileri zihinlerinde organize ederler, tablo ve grafik oluĢtururlar. Ayrıca öğrenciler, geometrik Ģekilleri daha iyi akılda tutarlar ve Ģekillerin aralarındaki iliĢkileri daha iyi kavrarlar (Turğut, 2007; Turğut vd., 2009). Ġyi geliĢmiĢ bir uzamsal yeteneğe sahip olmayan bireyler ise günlük yaĢantılarını, akademik çalıĢmalarını veya kariyerlerini etkileyen ciddi sorunlarla karĢılaĢabilirler (Rafi vd., 2008: 127). Dolayısıyla teknolojinin giderek önem kazandığı bu zamanda bireyler; grafikler, diyagramlar ve diğer görsel sunumlar da dâhil olmak üzere uzamsal soyutlamaları yapabilme konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları gerekmektedir (Terlecki vd., 2008: 996). Uzamsal yeteneğin günlük hayattaki önemi ve iliĢkili olduğu uzmanlık alanları göz önüne alındığında geliĢtirilmesinin önemi kolayca anlaĢılabilmektedir.