UİK m. 17’de, YUKK m. 89/4’te belirtilen düzenlemeye uygun olarak ve ilgili düzenlemeyi yürürlükten kaldırmayarak; “uluslararası koruma talebinde bulunan ve henüz
başvurusu hakkında son karar verilmemiş veya şartlı mülteci yabancılar; uluslararası koruma başvurusu tarihinden, geçici koruma sağlanan yabancılar ise geçici koruma kimlik belgesinin düzenlendiği tarihten altı ay sonra çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti almak için”
başvurabilecekleri düzenlenmiştir. Buna ek olarak, 26.04.2016 tarihinde Resmi Gazete’de Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik245 yayınlanmıştır.
Dolayısıyla, uluslararası koruma başvurusu yapan ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin Türkiye’de çalışmalarıyla ilgili olarak UİK m.17, YUKK m. 89/4 ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik hükümleri birlikte uygulama alanı bulacaktır246. Uluslararası koruma başvurusu yapan ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin çalışma hakları farklı statülere göre ayrı ayrı düzenlendiği için bu konular aşağıda ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
1. MÜLTECİLER VE İKİNCİL KORUMA STATÜSÜ SAHİPLERİ
Mülteciler ve ikincil koruma statü sahipleri, YUKK’nın 89/4-b maddesi gereğince ilgili statünün alınmasından itibaren bağımlı veya bağımsız olarak çalışabilirler; ancak yabancıların çalışamayacağı, yalnızca Türk vatandaşlarına münhasır iş ve mesleklerde çalışamazlar. Mülteci
244 ERGİN (Düzenlemeler), s. 142-143. 245 RG. 26.04.2016/29695.
76
veya ikincil koruma statüsü sahibi kişiye verilecek kimlik belgesi çalışma izni yerine de geçer ve bu durum kimlik belgesine yazılır. UİK’nın 17/5-a maddesi uyarınca, mülteci ve ikincil koruma statü sahiplerinin statülerinin sona ermesi halinde, bu kişilerin Türkiye’de çalışma hakları da sona erecektir.
İlgili düzenlemeye uygun olarak UİK’nın 12/1 maddesi gereğince mülteci ve ikincil koruma statüsünde bulunanlar hariç, herhangi bir nedenle ikamet izni almış olan kişiler bakımından ikamet izni çalışma izni yerine geçmemekte ve bu kişiler çalışmak istedikleri takdirde bu kişiler için çalışma izni alınması gerekmektedir. Dolayısıyla UİK ve YUKK arasındaki bu iki hüküm arasında uyum sağlanmıştır247.
YUKK’nın 89/4-c maddesi uyarınca mülteci ve ikincil koruma statü sahibi kişilerin çalışma hakları sınırlandırılabilmektedir. İlgili düzenlemeye göre; “Mülteci ve ikincil koruma
statüsü sahibinin iş piyasasına erişimi, iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler ile istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik şartların gerekli kıldığı hâllerde, belirli bir süre için, tarım, sanayi veya hizmet sektörleri, belirli bir meslek, iş kolu veya mülki ve coğrafi alan itibarıyla sınırlandırılabilir. Ancak, Türkiye’de üç yıl ikamet eden veya Türk vatandaşıyla evli olan ya da Türk vatandaşı çocuğu olan mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri için bu sınırlamalar uygulanmaz”.
2. ULUSLARARASI KORUMA BAŞVURU SAHİPLERİ VE ŞARTLI MÜLTECİLER
Uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mültecilerin Türkiye’de çalışmalarıyla ilgili düzenlemeler, mülteciler ve ikincil koruma statüsü sahiplerinin Türkiye’de çalışmalarıyla ilgili olan düzenlemelerden farklılık arz etmektedir. Uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteciler Türkiye’de çalışmak istedikleri takdirde çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesi almaları gerekmektedir. Bu yönüyle mültecilerden ve ikincil koruma statü sahiplerinden farklılık arz etmektedirler248.
247 DOĞAN (Yabancılar), s. 219; YILMAZ (Yabancıların Çalışma İzinleri), s. 69; ÇELİKEL/GELGEL, s. 206;
EKŞİ (Yabancılar Hukuku), s. 242; AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 129.
248 DOĞAN (Yabancılar), s. 220; YILMAZ (Yabancıların Çalışma İzinleri), s. 69; ÇELİKEL/GELGEL, s. 206;
77
YUKK m. 89/4-a ve UİK’nın 17. maddesi uyarınca uluslararası koruma başvuru sahiplerinin ve şartlı mültecilerin çalışma iznine başvuru yapabilmesi için, uluslararası koruma başvurusunun yapılmasından ve şartlı mülteciler ise kimlik belgesinin düzenlendiği tarihten itibaren altı ay geçmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, UİK’nın 17/2 maddesi uyarınca uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mültecilerin çalışma izni veya çalışma izni muafiyet taleplerinin değerlendirilmesinde İçişleri Bakanlığı’nın görüşü aranmaktadır.
Alman Hukuku’nda, sığınmacı statüsündeki kişiler, bir yıldan uzun süre Federal Almanya Cumhuriyet’inde geçici süreli kalma izni ile kalmaları halinde, Federal İstihdam Ofisi’nin (BundesagenturfürArbeit) onayı ile çalışma iznine başvuru yapabilmektedirler249.
UİK’nın 17/4 maddesi uyarınca uluslararası koruma başvuru sahiplerine ve şartlı mültecilere sadece UİK m. 10’da belirtilen sürelere uygun olarak çalışma izni verilebilmektedir; fakat bununla ilgili olarak idarenin takdir yetkisi bulunmaktadır. Bunun yanında AÇSHB’nin, istisnai çalışma izni verebileceği kişilerin düzenlendiği UİK m. 16/1-f’de, uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteciler de sayılmaktadır. Bu sebeplerle AÇSHB, UİK m. 10’da belirtilen sürelere tabi olmaksızın çalışma izni verebilmektedir250.
Belirtmek gerekir ki, UİK m. 17/3 uyarınca uluslararası koruma başvuru sahiplerinin ve şartlı mültecilerin çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesinin bulunması, bu kişilere Türkiye’de mutlak kalış hakkı sağlamaz. Başka bir deyişle, kanunda öngörülen şartların varlığı halinde, çalışma izni bulunsa dahi, uluslararası koruma başvuru sahipleri ve şartlı mülteciler ülke dışına çıkarılabilirler251.
UİK m. 17/5 ve Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik’in252 4/3 maddesi uyarınca ve YUKK’ya uygun olarak uluslararası koruma başvurusunun iptal edilmesi halinde İçişleri Bakanlığı’nın AÇSHB’yi bilgilendirmesi üzerine AÇSHB, uluslararası koruma başvurusu reddedilen kişinin çalışma iznini veya çalışma izninden muafiyet belgesini iptal edecektir.
249 KEMPE, s. 7.
250 DOĞAN (Yabancılar), s. 220; DEMİRKOL, s. 468-469.
251 DOĞAN (Yabancılar), s. 221; YILMAZ (Yabancıların Çalışma İzinleri), s. 71; ÇELİKEL/GELGEL, s. 207;
AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 129; KUTLU, s. 67.
78
Uluslararası koruma başvurusu sahibi ve şartlı mülteci için yapılacak olan çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesi başvurularında, Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik m. 6 ve m. 8 uyarınca, YUKK’nın 76/1 maddesi kapsamında verilen uluslararası koruma başvuru kimlik belgesi veya YUKK m. 83 kapsamında verilen uluslararası koruma statü sahibi kimlik belgesi kullanılmalıdır. Bunun dışında YUKK’nın 71. maddesi kapsamında uluslararası koruma başvuru sahibine ve m. 82 uyarınca şartlı mülteciye belirli bir ilde ikamet zorunluluğu getirilebilmektedir. Bu şekilde ikamet zorunluluğu bulunan kişilerin ikamet ettikleri ilden başka bir ilde çalışmak istemeleri halinde yapılacak olan çalışma izni başvuruları Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik m. 6/4 uyarınca İçişleri Bakanlığı’nın görüşü alınarak sonuçlandırılacaktır.
Ayrıca, Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik’in 9. maddesi uyarınca, mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak olan başvuru sahibi ve şartlı mülteci statüsü sahibi yabancıların çalışma izni muafiyeti kapsamında oldukları belirtilmiştir. Aynı maddenin devamında, bu kişiler için il ve kota sınırlaması getirilebileceği de hüküm altına alınmıştır.
Uluslararası koruma başvuru sahiplerinin ve şartlı mültecilerin çalışma izni ve çalışma izni muafiyet belgesi başvurularının değerlendirilmesi hususunda Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik m.10, ilgili çalışma izni ve çalışma izni muafiyet belgesi başvurularının YÇİHK Uygulama Yönetmeliği’nde belirtilen esaslar çerçevesinde AÇSHB tarafından belirlenecek değerlendirme kriterlerine uygun olarak değerlendirileceğine hükmetmiştir. İlgili kişiler için yapılacak olan çalışma izni başvurularının reddi hususu da Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik m.11’de düzenlenmiştir253.
253Çalışma izni başvurularının reddi, Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi
Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik m.11’de düzenlenmektedir.
“MADDE 11 – (1) Çalışma izni başvurularının reddinde, Kanunun 14 üncü maddesi hükümleri yanında; a) Uluslararası koruma başvuru tarihi üzerinden altı ay geçmediğinin,
b) Bakanlığa gerekli belgelerin teslimi dahil başvuru tamamlandığında, kimlik belgesinin geçerlilik süresinin otuz günden az kaldığının,
79
Ayrıca, Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi ve Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kişilerin Çalışmasına Dair Yönetmelik’in 18. maddesi uyarınca, uluslararası koruma başvuru sahibi ve şartlı mülteci için alınacak olan çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesi hakkının kullanımı bakımından sınırlama getirilebilmektedir. İlgili yönetmeliğin 18 maddesi uyarınca; “Başvuru sahibi veya şartlı mülteciye çalışma izni verilmesi; izin türü, süre, meslek,
sektör, işkolu, mülki ve coğrafi alan bakımından Bakanlıkça sınırlandırılabilir. Ancak, Türkiye’de üç yıl ikamet eden veya Türk vatandaşıyla evli olan ya da Türk vatandaşı çocuğu olan mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri için bu sınırlamalar uygulanmaz”. Buna ek
olarak UİK m. 17/6’da da sınırlama yapılabileceği ve sınırlamanın, İçişleri Bakanlığının görüşü alınarak AÇSHB tarafından yapılacağı belirtilmiştir.