Geçici koruma kapsamında bulunan yabancılar da Türkiye’de çalışmak istedikleri takdirde çalışma iznine başvurmaları veya çalışma izni muafiyeti belgesi almaları gerekmektedir. Ayrıca, geçici koruma kapsamındaki yabancılar UİK m. 16/1-f kapsamında istisnai çalışma izni alabilmektedirler. Bu kapsamda geçici koruma kapsamındaki yabancılar UİK m. 10’da belirtilen sürelere uygun olarak çalışma izni alabileceği gibi, ilgili maddedeki sürelere tabi olmadan istisnai çalışma izni alabilmektedirler254. Geçici koruma kapsamındaki yabancıları Türkiye’de çalışmalarına ilişkin olarak Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik (GKÇİY) çıkarılmıştır.
1. Çalışma İzni ve Çalışma İzni Muafiyet Başvuruları
UİK m. 17/1 ve GKÇİY m. 5/1 uyarınca geçici koruma kapsamındaki yabancılar, geçici koruma kimlik belgesinin düzenlenmesinden altı ay sonra çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesine başvurabileceklerdir. Geçici koruma kapsamındaki yabancılar çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesi başvurularını kendileri yapabilecekleri gibi, yanlarında çalışacakları işverenler de yapabilmektedirler. Daha başka bir deyişle, geçici koruma sahibi
ç) Belirli bir ilde ikamet etme yükümlülüğü getirilen başvuru sahibi ve şartlı mültecinin bu il sınırları dışında çalışma izni almak için yaptığı başvurularda İçişleri Bakanlığınca olumsuz görüş bildirildiğinin tespiti halinde çalışma izni veya çalışma izni uzatma başvurusu reddedilir”.
254DOĞAN (Yabancılar), s. 222; YILMAZ (Yabancıların Çalışma İzinleri), s. 72; AYAN (Türk İş Hukukunda
Yabancıların Çalıştırılması), s. 130; ÇELİKEL/GELGEL, s. 206; ÇİÇEKLİ (Yabancılar ve Mülteciler), s. 129; ELÇİN, s. 58.
80
yabancıların Türkiye’de çalışabilmeleri için çalışma izni almaları gerekmektedir ve bu başvuruyu kendileri yapabilecekleri gibi işverenleri de yapabilmektedir255. GKÇİY m. 5/4 ve 5/5’de, geçici koruma kapsamındaki yabancının çalışma izni muafiyet belgesi alabilecekleri düzenlenmiştir. Bu başvurular, geçici koruma sağlanan il valiliklerine yapılabilmekte ve valilikler, müracaatları AÇSHB’na bildirmektediler. Ayrıca belirtmek gerekir ki AÇSHB, mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma kapsamındaki yabancılar hakkında il ve kota sınırlaması getirmeye yetkilidir. Ayrıca belirtmek gerekir ki geçici koruma kapsamındaki kişilere verilecek olan çalışma izni hakkında UİK m. 17/6 hümkünde coğrafi sınırlama bulunmaktadır. İlgili hüküm uyarınca ve GKY m. 24 gereğince geçici koruma sahibi yabancının çalışabileceği iller, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından ikamet etmelerine ve çalışmalarına izin verilen illerdir256.
Geçici koruma kapsamında olan yabancılar, diğer yabancılarda olduğu gibi, her tür çalışma iznine başvurabilmektedirler; ancak UİK m. 11/6 uyarınca turkuaz karta başvuru yapamamaktadırlar.
Geçici koruma kapsamındaki yabancıların bağımsız çalışmalarına ilişkin GKÇİY’de herhangi bir hüküm bulunmamaktadır; ancak aynı Yönetmeliğin 13/2. maddesinde, Yönetmelikte yüküm bulunmayan hallerde YÇİHK Uygulama Yönetmeliği hükümlerinin uygulanacağı düzenlenmiştir. Dolayısıyla, geçici koruma kapsamındaki yabancılar, bağımsız çalışma izni almak istedikleri takdirde, mülga 4817 sayılı Kanuna veya YÇİHK Uygulama Yönetmeliğine uygun olarak başvurularını yapabileceklerdir.
Yukarıdaki açıklamalara ek olarak GKÇİY’nin 11. maddesi uyarınca, “kamu yararına
çalışan dernek statüsüne sahip dernekler ile 30/7/2003 tarihli ve 4962 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Vakıflara Vergi Muafiyeti Tanınması Hakkında Kanun uyarınca vergi muafiyeti tanınan vakıflar, insani yardım hizmeti faaliyetlerinde geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştırmak üzere” AÇSHB’na başvuru yapılabileceği belirtilmiştir. Bunun
yanında, aynı maddenin 2. fıkrasında; “Birinci fıkra kapsamında yer almayan dernekler, dernek
255 DOĞAN (Yabancılar), s. 223; AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 131;
ÇELİKEL/GELGEL, s. 207-208; KUTLU, s. 68; ÇİÇEKLİ (Yabancılar ve Mülteciler), s. 129.
256 AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 133; ÇÖRTOĞLU/KAVŞAT Geçici Koruma, s.
81 şube veya temsilcilikleri, federasyonlar, konfederasyonlar ve yabancı dernekler ile merkezleri yurt dışında bulunan dernek ve vakıf dışındaki kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şube veya temsilcilikleri geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştırmak üzere Bakanlığa başvurabilir.” hükmü bulunmaktadır; ancak AÇSHB’na yapılacak olan böyle bir başvuruda,
başvuru yapan kuruluş için İçişleri Bakanlığı’nın görüşü aranmaktadır. İçişleri Bakanlığının uygun görüş vermediği kuruluşlara ait başvurular işlemden kaldırılmaktadır.
2. Değerlendirme Kriterleri
Geçici koruma kapsamındaki yabancıların çalışma izni ve çalışma izni muafiyet belgesi başvurularının değerlendirilmesinde GKÇİY m. 6 vd. bulunan hükümler uygulama alanı bulmaktadır. İlgili maddenin 1. fıkrasına göre, geçici koruma sağlanan yabancının çalışma izin veya çalışma izni muafiyeti başvuruları UİK hükümlerine göre değerlendirilecektir. Bu sebeple, diğer yabancılar için geçerli olan değerlendirme kriterleri geçici koruma kapsamındaki yabancılar için de geçerlidir. Bahsi geçen değerlendirme kriterleri genel olarak; Türk vatandaşlarına tahsis edilen işlerde çalışma yasağı ve belli işlerin yapılmasında ilgili makamlardan ön izin alınmasıdır. Bu kriterlerin yanında geçici koruma kapsamındaki yabancıların çalışma izni ve çalışma izni muafiyetinin değerlendirilmesinde başka kriterler de öngörülmüştür257.
Daha önce de açıklandığı üzere, UİK m. 17/6’da; “Uluslararası koruma başvuru sahibi,
uluslararası koruma statüsü sahibi ve geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma ve çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti başvurusu hakkının il, süre, sektör, işkolu, iş ve meslek bakımından Göç Politikaları Kurulu kararları ve Bakanlığın uluslararası işgücü politikası dikkate alınarak” sınırlandırılabileceği kabul edilmiştir. Bu bağlamda, GKÇİY ile geçici
koruma kapsamındaki yabancılar için il ve kota sınırlanaması getirilmiştir. GKY m. 24/1’de;
“Kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığı yönüyle herhangi bir sakınca görülmediği hallerde geçici korunanların, Genel Müdürlükçe belirlenen illerde kalmalarına izin verilebilir”.
Bu hükme paralel olarak GKÇİY m. 7/1’e göre geçici koruma sağlanan yabancılara çalışma iznine başvuru hakkı verilmesinde, yabancının kalmasına izin verilen iller esas alınır. GKÇİY
257 DOĞAN (Yabancılar), s. 224; AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 133;
82
m. 7 uyarınca, geçici koruma kapsamındaki yabancılar, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı kapsamında sakıncalı görüldüğü illerde çalışmaları amacıyla çalışma izni verilmeyecektir. Verilmiş olan çalışma izinleri ise, çalışma izni süresinin sonuna kadar geçerli olacak ve kullanılabilecek; ancak uzatılmayacaktır.
Bunun yanında, geçici koruma kapsamındaki yabancılar için verilecek olan çalışma izinlerinde istihdam kotası bulunmaktadır. GKÇİY m. 8/1 ve m. 8/3 uyarınca, “işveren
tarafından; işyerinin kayıtlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki dört haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği” başvurular” hariç olmak
üzere, “çalışma iznine başvurulan işyerinde çalışan geçici koruma sağlanan yabancı sayısı,
işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının yüzde onunu geçemez”; ancak, “işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısı üzerinden sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler dikkate alınarak AÇSHB tarafından geçici koruma sağlanan yabancı istihdamı kotası değişen oranlarda uygulanabilir”. Bu kapsamda, yüzde on olarak belirlenen istihdam kotasının,
Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünce belgelendirilmesi şartıyla, bir istisnası bulunmaktadır258.
3. ÇALIŞMA İZNİ SÜRESİ VE SONA ERMESİ
GKÇİY m. 9’a göre; “başvurusu olumlu değerlendirilen yabancılara AÇSHB tarafından
çalışma izni verilir ve bu durum İçişleri Bakanlığı ile işverene bildirilir”. Ayrıca aynı maddede, “mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışması uygun görülen geçici koruma sağlanan yabancılara verilen çalışma izni muafiyetleri ilgili valiliğe bildirilir”. Çalışma izin süresi,
UİK’nın ilgili hükümlerine göre belirlenmektedir.
UİK m. 17/5-b’ye göre, geçici koruma kapsamındaki yabancıların bu statüsü Cumhurbaşkanı kararıyla sonlandırılmış, bireysel olarak sona erdirilmiş veya iptal edilmiş ise, Cumhurbaşkanı ve İçişleri Bakanlığının bildirimi üzerine, çalışma izni veya çalışma izni muafiyet belgesi iptal edilmektedir. Bunun yanında GKY’nin 29/4 maddesinde, geçici koruma statüsünün sona ermesiyle, ilgili yabancının çalışma izninin de sona ereceği düzenlenmiştir.
258 DOĞAN (Yabancılar), s. 225; AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 134;
83