Çalışma izinleriyle ilgili olarak yapılması gereken bildirimler mülga YÇİHK m. 18 ve YÇİHK Uygulama Yönetmeliği m. 57 ile düzenlenmekteydi. Mülga YÇİHK m. 18’e göre; “a)
Bağımsız çalışan yabancılar, çalışmaya başladıkları tarihten ve çalışmanın bitiminden itibaren, b) Yabancı çalıştıran işverenler yabancının çalışmaya başladığı tarihten, çalışma izninin verildiği tarihten itibaren otuz gün içerisinde çalışmaya başlamaması halinde bu sürenin bitiminden itibaren ve herhangi bir nedenle hizmet akdinin sona erdiği tarihten itibaren, En geç on beş gün içerisinde durumu Bakanlığa bildirmekle yükümlüdürler”.
Bildirim yükümlülüğü, AÇSHB tarafından oluşturulacak veri bankasında, çalışacak olan yabancıların bilgilerinin tutulması amacıyla uygulanmaktadır202.
Bildirim yükümlülüğü UİK m. 22’de; “Bildirim ve Sosyal Güvenlik Yükümlülüğü” başlığı altında bulunmaktadır. İlgili hükme göre; “Yabancı çalıştıran işverenler ile süresiz veya
bağımsız çalışma izni bulunan yabancılar, çalışma izninin veya çalışma izni muafiyeti
198 RG. 04.11.1999/23866.
199 DOĞAN (Yabancılar), s. 232-233; ERKEN (Anayasal Çerçeve), s. 82; YILMAZ (Yabancıların Çalışma
İzinleri), s. 23-24; TİPİOĞLU, s. 62; AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 162; ERGİN (Yabancıların Çalışma İzinleri), s. 36; EKŞİ (Yabancılar Hukuku), s. 270; ÇELİKEL/GELGEL, s. 227.
200 RG. 22.06.2012/28331.
201 DOĞAN (Yabancılar), s. 232-233; ERKEN (Anayasal Çerçeve), s. 82; YILMAZ (Yabancıların Çalışma
İzinleri), s. 23-24; TİPİOĞLU, s. 62; AYAN (Türk İş Hukukunda Yabancıların Çalıştırılması), s. 163; EKŞİ (Yabancılar Hukuku), s. 271; ÇELİKEL/GELGEL, s. 230.
202 TİPİOĞLU, s. 55; GÜRKAN, s. 128; KESER, s. 38; ÇİÇEKLİ (Yabancılar ve Mülteciler), s. 120; ÇALIŞMA
57 kapsamında çalışmanın başlaması ve sona ermesi durumu ile çalışma izni veya çalışma izni muafiyetinin iptalini gerektirecek hâlleri on beş gün içinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bildirmekle yükümlüdür”.
Uygulamada, AÇSHB’nin Yabancı Çalışma İzinleri Başvuru Sistemi aracılığıyla işverenler yabancı çalışanların SGK nezdindeki işe giriş bildirgesi de dahil olmak üzere UİK’da bahsi geçen diğer ilgili bildirimleri yapabilmektedirler.
V. BİLDİRİM VE İZİN ALMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNE UYMAMANIN YAPTIRIMI Bildirim ve izin alma yükümlülüğüne uyulmaması halinde uygulanacak olan yaptırımlar mülga YÇİHK m. 21’de düzenlenmekteydi. UİK’da ise bu husus m. 23’de düzenlenmiştir. İlgili maddenin 5. fıkrası uyarınca; “Bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeksizin, 1) Bağımsız veya
süresiz çalışma izni ile çalışan yabancıya dört yüz Türk lirası, 2) Yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için dört yüz Türk lirası,
Çalışma izni olmaksızın, 1) Bir işverene bağlı olarak çalışan yabancıya iki bin dört yüz Türk lirası, 2) Bağımsız çalışan yabancıya dört bin sekiz yüz Türk lirası, 3) Yabancı çalıştıran işverene veya işveren vekiline her bir yabancı için altı bin Türk lirası, tutarında idari para cezası verilir”. Aynı maddenin devamında; “İşveren veya işveren vekili, çalışma izni bulunmayan yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderlerini, ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını karşılamak zorundadır. Bu gider, masraf ve harcamaların Göç İdaresi Genel Müdürlüğü bütçesinden karşılanması hâlinde, bu madde gereğince ödenen tutarlar, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca işveren veya işveren vekilinden tahsil edilir.” hükmü bulunmaktadır.
Kanunda bahsi geçen idari para cezaları 2019 yılı için güncellenmiştir. Buna göre; çalışma izni bulunmaksızın bir işverene bağlı olarak çalışan yabancıya üç bin beş yüz yirmi yedi Türk lirası, çalışma izni bulunmaksızın bağımsız çalışan yabancıya yedi bin elli yedi Türk lirası ve çalışma izni bulunmayan yabancının bir işverene bağlı olarak çalışması halinde ilgili işverene her yabancı için sekiz bin sekiz yüz yirmi bir Türk lirası idari para cezası verilir203.
203 Daha detaylı bilgi için bkz. <http://www.alomaliye.com/2019/01/02/2019-yabanci-isci-ipc/>, Erişim Tarihi:
58
Denetleme yetkisi ile ilgili UİK m. 23 gereğince; “bu Kanun kapsamındaki yabancıların
ve işverenlerin bu Kanundan doğan yükümlülüklerini yerine getirip getirmedikleri Bakanlık iş müfettişleri ile Sosyal Güvenlik Kurumu müfettişleri ve sosyal güvenlik denetmenleri tarafından denetlenir. Bu Kanun gereğince yapılacak teftiş, denetim ve soruşturmalar, uygulamakla yükümlü olunan mevzuatın teftiş, denetim ve soruşturma hükümlerine göre yapılır ve bu hükümlere göre ilgili yaptırımlar uygulanır”. Aynı maddenin devamında ise; “birinci fıkraya göre yapılan denetimler ve ikinci fıkraya göre yapılan bildirimler üzerine, gönderilen tutanaklara ve denetim raporlarına göre, bu Kanunda yer alan idari yaptırımlar Çalışma ve İş Kurumu il müdürünce” uygulanacağı ve verilen idari para cezalarının, cezanın ilgili tarafa
tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerektiği belirtilmiştir.
Beşinci fıkrada sayılan fiillerin tekrarı hâlinde idarî para cezaları bir kat artırılarak uygulanacağı UİK m. 23/6’da düzenlenmiştir. Ayrıca belirtmek gerekir ki çalışma izni bulunmadığı belirlenen yabancılar, sınır dışı işleminin başlatılması amacıyla İçişleri Bakanlığı’na bildirilmektedir. Sınır dışı işlemlerine karşı, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde İdare Mahkemesine başvuru yapılabilmektedir. Yapılan başvuru üzerine İdare Mahkemesinin 15 gün içinde karar vermesi gerekmektedir. İdare Mahkemesi karar verene kadar ilgili yabancı sınır dışı işlemine tabi tutulamamaktadır.
YÇİHK 21/5. maddesinde; “bu Kanuna göre verilmiş çalışma izni olmaksızın bağımsız
çalışan yabancıya ikibin Türk Lirası idarî para cezası verilir ve varsa işyeri veya işyerlerinin Bakanlık bölge müdürlerince kapatılması kararı alınarak, bu kararın uygulanması için durum ilgili valiliğe bildirilir. Tekrarı hâlinde, varsa işyeri veya işyerlerinin kapatılmasının yanı sıra idarî para cezası bir kat artırılarak uygulanır” düzenlenmiştir. UİK’da ise çalışma izni
olmaksızın bağımsız çalışan yabancının işyerinin kapatılacağına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. UİK m. 23 kapsamında, çalışma izni olmaksızın çalışan yabancıya yalnızca idari para cezası verileceğine hükmedilmiştir. İlgili hüküm uyarınca; “Çalışma izni olmaksızın
bağımsız çalışan yabancıya dört bin sekiz yüz Türk lirası tutarında idari para cezası verilir”.
Aynı maddenin devamında, fiilin tekrarı halinde idari para cezasının bir kat artırılarak uygulanacağına hükmedilmiştir.
59
Yukarıdaki açıklamalara ek olarak, 5510 sayılı kanunun 102/a. maddesi gereğince işe giriş bildirgesi, “Kanunda belirtilen süre içinde ya da Kurumca belirlenen şekle ve usȗle uygun
vermeyenler veya Kurumca internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu hâlde anılan ortamda göndermeyenler hakkında her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır”.
60
İKİNCİ BÖLÜM
ÇALIŞMA İZNİ TÜRLERİ VE ÇALIŞMA İZNİNE İLİŞKİN DİĞER HUSUSLAR I. ÇALIŞMA İZİN TÜRLERİ
Yabancıların Türkiye’de çalışabilmeleri için başvurmaları gereken çalışma izinlerinin türleri UİK’da düzenlenmiştir. Buna göre çalışma izinleri; süreli, süresiz, bağımsız, istisnai çalışma izni olarak 4’e ayrılmaktadır. Burada ayrıca, her ne kadar tam anlamıyla çalışma izni çeşidi olarak kabul edilmese de, Turkuaz Kart’tan ve özel düzenlemelerle ilgili düzenlemelerle ilgili açıklamalarda bulunmanın yerinde olacağı kanısındayız.
AÇSHB’nin internet sitesinde son yayınladığı veriler incelendiğinde, 2017 yılında toplam 87.182 kişiye çalışma izni verildiği görülmektedir. 2011 yılının verilerine baktığımızda ise, çalışma izin sayısında yaklaşık 5 kat artış olduğunu görmekteyiz204.