Uluslararası Rekabet Gücü Ölçüm Yöntemi 1: AKÜ

Uluslararası ticarette rekabet gücü ölçümü temelde Heckers ve Ohlin’in Faktör Donanımı ve Ricardo’ya ait olan Karşılaştırmalı Üstünlükler Yaklaşımı temeline dayalıdır ancak bu iki yaklaşımda da karşılaştırmalı üstünlüğü tam olarak açıklayan bir katsayı ortaya konulmamıştır. Bu bağlamda AKÜ (Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler) katsayıları kullanılarak matematiksel bir analiz yolu ile açıklama getirilmeye çalışılmıştır. Bu katsayıların elde edilmesi dış ticaret verileri üzerinden sağlanmaktadır. Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler yaklaşımının öncüsü Liesner 1958 yılında yapmış olduğu çalışmalarında İngiltere’nin Ortak Pazar içerisindeki rekabet gücünü ölçmeye çalışmıştır ve bir ürünün rekabet gücündeki artışı o ürünün

ihracatına yönelik yüksek talep artışı ililişkilendirmiştir (Liesner, 1958: 302-316).

AKÜ 1 = Xij / Xnj

Xij: i ülkesinin j malı ihracatını, Xnj: n ülkesinin ya da ülke grubunun j malı ihracatını

ifade etmektedir.

Liesner’in çalışmasını takiben yedi yıl sonra Balassa açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler üzerine araştırmalarını yapmış ve serbest ticaret koşullarında ülkelerin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip oldukları mallar üzerinde yoğunlaştığını ve ihracatçı bir konum elde ettiklerini ortaya koymuş ve Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükleri gerçekleşmiş ticaret sonrası elde edilen verilerle açıklamaya çalışarak ülkelerin belirli ürünlerdeki göreli ticari başarısını gösterdiğini ifade etmiştir.

AKÜ’ ye göre fiyat dışındaki faktör ve nispi maliyetler ülkeler arası farklılıkların ortaya konulmasında kullanılmakta ve AKÜ fiyat dışı faktörler ve nispi maliyet farklılıklarının ülkeler arasındaki ticaret şekillerine etki etmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Balassa’nın yaklaşımı aynı zamanda ülkelerin güçlü ve zayıf sektörlerinin belirlenmesinde de kullanılmaktadır. Karşılaştırmalı üstünlüklerin belirlenmesi ürün gruplarının fiyata bağlı ve fiyattan bağımsız tüm değişkenlerinin belirlenmesinin zorluk derecesiyle doğru orantılı şekilde problemler arz etmektedir.

İthal ürünler için uygulanan vergiler ve önlemler ülkeden ülkeye farklılık gösterdiği için

dış ticaret oranları da bu farklılıklardan etkilenmektedir ve belirli her ürün için ayrı ülkelerde aynı oranda vergiler belirlenirse ihracat performans ölçütleri sabit kalmaktadır, dolayısı ile ihracat performası ithalat performansına göre daha güvenilir bir karşılaştırmalı üstünlük açıklama yöntemi olduğu ifade edilmektedir. Balassa yöntemi, karşılaştırmalı avantajın kaynaklarına odaklanmaktan ziyade, bir ülkenin açıklanmış karşılaştırmalı avantaja sahip olup olmadığını tespit etmeye çalışmaktadır (Goedegebuure ve Tulder, 2004).

Balassa’nın açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükleri şu formül ile hesaplanmaktadır: (Balassa, 1965; Balassa, 1989)

AKÜ2 = (Xij / Xit) / (Xnj / Xnt) = (Xij / Xnj) / (Xit / Xnt)

Xit: i ülkesinin toplam ihracatını, Xnt: n ülke ya da ülke grubunun toplam ihracatını

ifade etmektedir.

AKÜ hesaplanırken bir endüstrinin ihracatının ülke toplam ihracatı içindeki payı hesaplanmaktadr ve aynı endüstrinin dünya ihracatı içerisindeki payına oranı hesaplanmaktadır. AKÜ2 deperi 1’den büyük çıkar ise ülke karşılaştırmalı avantaja sahip değildir.

AKÜ3 = (Xij – Mij) / (Xij + Mij)

Xij: i ülkesinin j malı ihracatını, Mij: i ülkesinin J malı ithalatını ifade eder.

AKÜ3 deperi -1 ile +1 arasında değişiklik göstermektedir. Xij sıfıra eşitse açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük durumu negatif, Mij sıfıra eşit ise karşılaştırmalı üstünlük durumu pozitiftir.

AKÜ4 = (Xij / Xit) / (Mij / Mit) = (Xij / Mij) / (Xit / Mit)

Xij: i ülkesinin J malının ya da sektörünün ihracatını, Mij: i ülkesinin j malı ithalatını, Xit: i ülkesinin toplam ihracatını Mit: i ülkesinin toplam ithalatını ifade etmektedir.

AKÜ5 = In (Xij / Xit) / (Mij / Mit) x 100

Xij: i ülkesinin J malı ya da sektörünün ihracatını, Mij: i ülkesinin j malı ithalatını, Xit: i ülkesinin toplam ihracatını, Mit: i ülkesinin toplam ithalatını ifade etmektedir. AKÜ katsayısı, karşılaştırmalı üstünlüpü doğrudan ortaya koyabilen bir katsayı olmadığı için, bir ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip ürün ve hizmetlerini tespit etmek amacıyla kullanılan bir ölçüt olarak açıklanmaktadır.

Balassa’dan sonra Vollrath 1991 yılında yapmış olduğu araştırmaları sonucunda ortaya koyduğu 3 alternatif ölçüm yöntemi ile AKÜ literatürüne katkıda bulunmuştur (Vollrath, 1991). AKÜ6, AKÜ7, AKÜ8 olarak tanımlanan formüllerin arkasından Yeats AKÜ9 olarak tanımlanan bir formül daha ortaya koymuştur.

• RTA: Göreli ticaret avantajı, RXA: Göreli ihracat avantajı, RMA: Göreli İthalat Avantajı

RXA = AKÜ2 = (Xij / Xit) / (Xnj / Xnt)

RMA = (Mij / Mit) / (Mnj / Mnt)

AKÜ7 = LnRXA=LnAKÜ2

AKÜ8 = RC = Ln RXA – Ln RMA

AKÜ6, AKÜ7 ve AKÜ8, sıfırdan büyükse ilgili ürün ya da hizmet sektörde AKÜ avantajına, sıfırdan küçük ise AKÜ dezavantajına sahiptir.

AKÜ9 = (Xij / Xit) / (Xwnj / Xwnt)

Xij: i ülkesinin J malı ihracatını, Xwnj: dünya ülkelerinin toplam J malı ihracatınıi Xit: i ülkesinin toplam ihracatını, Xjt: dünya ülkelerinin toplam ihracatını ifade etmektedir.

AKÜ9’un değeri 1’den küçükse dezavantaj, 1 den büyük ise açıklanmış avantaj ya da üstünlük söz konusudur.

AKÜ2, AKÜ6, AKÜ7, AKÜ8 ve AKÜ9 ölçütleri rekabet edebilirliği küresel düzeyde, AKÜ3, AKÜ4 ve AKÜ5 ise ikili düzeyde ölçmektedir. Global düzeyde, tarafların her ikisi de dünyaya ihracat ve dünyadan ithalat yapıyor seklinde farz edilmektedir, ikili düzeyde ise taraflar arasındaki ticaret sadece iki taraflı rekabet edebilirlik göz önüne alınarak incelenmektedir.

Bu bağlamda Giuli Avrupa tekstil endüstrisinin rekabet gücünü, Richardson ve Zhang ABD’nin ticaret partnerleri karşısındaki karşılaştırmalı üstünlüklerini, Kaitila Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve AB ülkeleri arasındaki karşılaştırmalı üstünlükleri, Çoban, Türkiye tekstil endüstrisinin dinamik karşılaştırmalı ekonomik performansını, Verma Hindistan tekstil ve giyim endüstrisinin ihracat açısından rekabetçiliğini, Fertö ve Hubbard Macaristan gıda sektörünün rekabet gücünü, Lee ABD piyasasına ihracat yapan 31 ülke örneğinden hareketle Kanada’nın ihracat performansını, Hinloopen ve göreli (nispi) ihracat performansı endeksidir (CEP). Bu endeks Donges Van Marrewijk Çin ekonomisinin karşılaştırmalı üstünlüklerinin dinamiklerini analiz etmek için Balassa Endeksi’ni kullanmıştır (Ahmadov, 2009).