Rekabet Gücü Kavramı ve Turizm Perspektifinden Uluslararası Rekabet

Rekabet gücü kavramı birçok araştırmacı ve bilim insanı tarafından iktisadi, sosyal, siyasi ve yönetim perspektiflerinden olmak üzere farklı bakış açıları ile alınmış ve dolayısı ile kavramsal olarak açıklanması tanımlanması da farklı boyutlardan tartışmalı bir şekilde yapılmıştır.

Rekabet kavramı en geniş anlamıyla, kıt kaynakların paylaşılması veya bir payda elde etmek amacıyla belli kural ve kısıtlamalar içerisinde, temel özgürlüklerin ve insan haklarının garanti altına alındığı ve hiçbir ayrıcalığın ve ayrımcılığın gözetilmediği bir ortamda birden fazla oyuncu arasında oynanan bir oyun veya bir yarış olarak tanımlanmaktadır (Türkkan, 2006). Bunun tanımın yanı sıra rekabet; bağımsız hareket yeteneğine sahip ve farklı yollarla birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışan iki ya da daha fazla birey, kurum ya da işletmenin gösterdikleri çaba olarak ifade edilmektedir (Karalar, 1996). Rekabet, mal ve hizmet piyasalarındaki girişimler arasında ekonomik kararların bağımsız olarak verilebilmesine imkan tanıyan bir mücadele olarak da tanımlanmasının yanı sıra kalitesi, fiyatı ve teslim süresine uyulması kaydı ile ürünün kendisidir (Nikbay, 2006).

İktisat perspektifinden bakıldığında rekabet, iki farklı anlam ihtiva etmektedir; bir

yandan arz ve talebin davranışları, diğer yandan ise gerçekleştiği piyasa yapısı ile ilgilidir. Bugün küreselleşme ile birlikte yükselen uluslararası ticaret hacmi ve beraberinde pazar payını büyütme ve uluslararası rekabeti arttırma çabaları hızlanarak devam etmektedir. Firmaların hayatlarını idame ettirebilmeleri gayesiylen değişen çevre koşullarına ayak uydurarak rekabet dayankları güçlendirilmiş bir yapılanmaya kavuşmaları zorunluluk haline gelmiştir. Söz konusu olan rekabetçi yapılanma süreci, sürekli yeni fırsatların araştırılarak daha performanslı bir rekabet gücüne sahip olabilmenin bir ölçütü olarak görülmektedir. Bu yapılanma süreci dolayısı ile firmaların iç ve dış çevre koşullarındaki değişimlerin takip edilerek bu yapıya ayak uydurabilmesi ile yeni fırsatlar kollayacağı, tehdit durumlarına yönelik savunma mekanizması kuracağı belirtilmektedir (Özkara, 1995).

Scoot ve Lodge’e (1985) göre rekabet gücü; ekonomilerin sahip oldukları kaynaklardan sağladıkları fayda artış gösterirken aynı zamanda uluslararası ticarette kullanabileceği ürün ve hizmetlerin geliştirilerek dağıtılmasıdır. Fagergerg’e (1988) göre ise rekabet gücü kavramı, ülkelerin temel ekonomik hedeflerine ulaşabilmesi, dış ticarette sorunlarla karşılaşmadan, gelir ve istihdam oranlarında gelişmenin gerçekleştirilmesi durumudur. Velosso’da (1991) rekabet gücü üzerine; rakip ekonomilerin elde etmiş oldukları etkinlik kalitesine ulaşılması ve ülkenin uluslararası ticarette yer alma durumunun yükseltilmesi şeklinde bir tanımlama yapmaktadır (Çivi, 2001: 24-25).

Turizm perspektifinden uluslararası rekabet gücü tanım önerisi: Rekabet gücüne

ilişkin yapılmış olan tanımlamalar ışığında turizm perspektifinden uluslararası rekabet gücü şu şekilde ifade edilebilir;

“Rekabet gücü; Ülkelerin sahip olduğu kültürel, doğal ve tarihi turizm arz kaynaklarının, alt ve üst yapı yatırımları ile desteklenerek, uluslararası turizm hareketlerini ve talebini yönlendiren koşullar çerçevesinde, zayıf ve güçlü yönlerini tespit ettikleri ve küresel fırsatlarla tehditler ışığında ortaya koyduğu stratejiler ile uluslararası turizm pazarında sürdürülebilir bir performans elde etme ve bu performansı ülke ekonomisi içerisinde refahı yükseltici etken olarak kullanabilme yeteneğidir”.

Rekabet gücünün ülke ekonomileri için önemi ise şu şekilde açıklanabilir (Ersin, 1995; Esen, 2006:9; Gümüş, 2002:299). Piyasa ekonomilerinde işlerliğin sağlanabilmesi için, uygulanan ekonomik politikanın olmazsa olmaz koşulu rekabettir. Bir piyasa sisteminin varlığı için baksa hiçbir unsur rekabet kadar stratejik öneme sahip değildir. Hayek’in deyimiyle; “Rekabet bir keşif yöntemidir. Bu yöntemde bir toplum deneme yanılma yoluyla, hangi ihtiyaçlarının var olduğunu ve bu ihtiyaçların en etkin olarak hangi yollarla karşılanacağını bulur”

Rekabetçi pazarlarda, ekonomik etkinlik yaratılır ve refah etkisi ortaya konulur ve dolayısı ile aşırı gelir sağlama durumu engelleyerek tüketicilerin korunmasını gerçekleştirilir buradaki amaç talebi gerçekleştiren kişi ve kurumlara piyasa fiyatı üzerinde bedel ödettirilmesine mani olmaktır. Rekabet, girişimleri tüketici taleplerine paralel davranış göstermeye yönelik zorlamakta ve sonuç oalrak toplumsal tatmin durumu gerçekleştirilebilmektedir.

Rekabetin gerçekleştiği piyasa, ekonomik gücün tek bir noktada toplanmasını engelleyerek, rekabet gücünün toplumda genelleştirilmesine yardımcı olur ve ekonomik konulardaki tercihlerin, tüketiciler tarafından yapılmasına imkan tanır (Soytekin, 1999). Rekabet kurallarının güvende tuttuğu girişim özgürlüğü ve fırsat eşitliği, küçük ve orta ölçekli teşebbüslerin korunmasını ve gelişmesini sağlar böylece piyasalar küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin ağırlıklı ve etkin durumda oldukları güvenli bir yapıya sahip olabilir. Zaman içerisinde sürekli değişim gösteren çevre koşulları firmaları da etkilemekte ve kendi paralelinde değişime itmektedir. İşletmeler varlıklarını idame ettirme amacı doğrultusunda değişiklikleri önceden sezmek ve rekabet koşullarında ayakta kalabilecek bir güç elde etmek zorundadır.

Mevcut rakipler arasındaki rekabet, elverişli bir yöntem elde etmek için bildik yöntemlerle, fiyat rekabeti, reklam savaşları, pazara yeni ürün sunulması ve genişletilmiş müşteri hizmeti veya garantileri gibi taktiklerle manevra yapma biçimini alır. Rekabetin ortaya çıkmasının nedeni bir yada daha fazla rakibin baskıyı hissetmesi ya da konumlarını geliştirme fırsatları görmesidir (Porter, 2000:21).

Bir stratejistin en önemli becerilerinden bir tanesi rakiplerini analiz etme ve kendi stratejisine karşı bu rakiplerin vereceği karşılığı tahmin edebilme gücüdür. Porter’e göre

reklama dayalı, teknolojiye dayalı ve satış sonrası hizmete dayalı olarak yapılmaktadır. Bir endüstride rekabet gücünün başlıca belirleyicileri arasında şu faktörler yer alır (Coşkun ve Geyik, 2004):

1. Endüstrinin büyüme hızı

2. Sabit maliyetlerin yüksekliği

3. Ürün çeşitlenmesi, marka kimliği, yoğunluk var olan bariyerler vs. gibi faktörlerdir

Literatürde rekabet gücü kavramı, ele alınmak istenen alana göre, üç farklı boyutta gerçekleştirilmektedir (Aktan, 2004).

a. Firma Düzeyinde Rekabet Gücü: İşletmelerin rakiplerine göre, fiyat ve fiyat dışı

özellikleri açısından daha çekici olan mal ve hizmetleri dizayn etme, üretme ve satma yeteneğidir. Bunu sağlayabilmek için firmalar, ürün ve hizmetleri tasarlama, üretme ve fiyatlandırma aşamalarında, rakiplerine göre üstünlük kazanmalıdırlar.

İşletmeler yurtiçi ve yurtdışı rakiplerinden daha düşük maliyette ya da daha üstün

kalitede mal ve hizmet üreterek, uzun vadede kar performansı ile hem çalışanlarını tatmin etmeli hem de hissedarlarına yüksek bir getiri sağlamak için rekabet güçlerini üst düzeyde tutabilmelidirler. Firma kapasite ve gücüyle sunduğu mal ve hizmetlerde, sürekli yenileştirme ve iyileştirmelerde bulunarak, rekabet gücünü arttırarak sürdürmelidir. Bunu sağlamak için yeni teknolojilere sahip olma ve kullanma gibi gerekli olan stratejik değişikleri finanse edebilmelidir. Firmanın sahip olduğu beşeri sermaye ve teknoloji düzeyi arttıkça, firmanın rekabet gücü artar.

b. Endüstri Düzeyinde Rekabet Gücü: Endüstri düzeyinde rekabet gücü, genellikle,

verimlilik ve uluslararası ticaretteki performans açısından tanımlanmaktadır. Endüstriyel rekabet gücü, bir endüstrinin, rakiplerinden eşit veya daha üst düzeyde bir verimlilik düzeyine ulaşması ve bu düzeyi sürdürebilme yeteneği ya da daha düşük maliyette ürün üretme veya satma yeteneğidir. Başka bir ifadeyle; sanayi düzeyinde rekabet gücü, bir sanayinin, uluslararası piyasanın gereklerine uygun mal/hizmetleri, daha düşük maliyetlerle üretebilmesidir. Endüstriler, uluslararası piyasaların standart ve taleplerine uygun mal ve hizmetleri üretebilmek için, bunu sağlayan teknolojik yenilikleri sürekli takip etmek zorundadırlar. Ülke

kalkınmasında anahtar rol oynayan sanayinin rekabet gücünün azalması; istihdam imkanlarını, kişi basına düsen milli gelir ve toplam vergi gelirlerini azaltacak, buna paralel olarak bütçe açıkları artacak, dolayısıyla da yaşam standardı düşecektir. Bu itibarla, sanayinin rekabet gücünün artırılması son derece önemlidir.

c. Uluslararası Düzeyde Rekabet Gücü: Ulusal düzeyde rekabet gücü tanımı

istihdam, verimlilik ve yasam kalitesi ile ilgili performansları da içermelidir. Bu anlamda ülke düzeyinde rekabet gücü, bir ülkenin, serbest ve adil piyasa koşulları altında, bir yandan uzun vadede halkının reel gelirini artırırken; öte yandan, uluslararası piyasaların koşullarına ve standartlarına uygun mal ve hizmetleri üretebilme yeteneğidir. Rekabet gücü, sadece dışarıya mal satma ve dış ticaret dengesini sağlama yeteneği değildir; bunun yanı sıra bir ülkenin gelir ve istihdam düzeyini artırabilme ve yasam kalitesinde kabul edilebilir ve sürekli artışlar sağlayabilme ve uluslararası pazarlardaki payını artırabilme yeteneğidir. Uluslararası rekabet gücü büyük ölçüde firmalardan kaynaklansa da uluslararası rekabet gücü; ülkenin üretim yapısını, teknoloji alt yapısını, nitelikli insan sermayesini içeren ve ekonomik ortamı da temsil eden faktörlerle yakından ilişkilidir. Uluslararası rekabet gücü, bir ülkenin katma değerde sürekli artış yaratabilecek bir çevre oluşturabilme yeteneğidir. Bazı ülkeler, varlıklar yönünden zengin olmalarına karsın, diğer faktörlerde yeterli performansa ya da başarıya sahip olamayabilirler. Bazı ülkeler ise, varlıklar yönünden zengin olmamakla beraber diğer faktörlerde başarılı olduklarından yüksek rekabet gücüne sahip olabilir.