Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu’nun (International

IAASB) Denetimle İlgili Düzenlemeleri

Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu (International Auditing and Assurance Standards Board-IAASB), başlangıçta, Mart 1978’de Uluslararası Denetim Uygulamaları Komitesi (International Auditing Practices Committee-IAPC) olarak kurulmuştur. Başlangıçtaki çalışmaları daha ziyade finansal tabloların denetimi üzerinde olmuştur. IAPC’ın yayınlanan ve uygulamaya konan çalışmaları 1991 yılına kadar bildiri ve yönerge düzeyindeydi (Pekdemir, 2010: 123). Günümüzde uluslararası denetim standartları IFAC bünyesinde, üye ülkelerce belirlenmiş meslek mensuplarının oluşturduğu IAASB tarafından oluşturulmaktadır. Muhasebe mesleğinin örgütlendiği ve yapılandığı ülkelerde, başka bir ifadeyle dünyanın her tarafında, muhasebe mesleğinin denetim boyutuna ilişkin çalışma usul ve esaslarını, çalışma olanaklarını, çalışma sonuçlarının raporlanmasını, mesleğe girişi, mesleki yetki, sorumluluk ve mesleki yeterliliği tanımlayan denetim standartları; her ülkenin meslek mensupları tarafından, mesleği örgütleyen meslek kuruluşlarının öncüllüğünde, genel kabul görmüş bir demokratik anlayışla belirlenmektedir (Başpınar, 2004: 42). Denetim standartlarını oluşturan ülkelerde, meslek ruhsatı vermeye yetkili meslek kuruluşları tarafından çalışma kuralları, yetki ve sorululukları belirlenerek özerk bir kurul oluşturulmaktadır. Bu amaçla, bir ülkede kurulan Kurul, o ülkenin muhasebe denetim faaliyetlerinin temellerini belirleyen uluslararası denetim standartlarını görüş alarak ve tartışmaya açarak belirlemektedir (Türker, 2006: 95).

Uluslararası denetim standartlarının ilki, IAASB tarafından 1991 yılında yayınlanmıştır. 1994 yılında ise, standartlar tamamlanmış ve bir set halinde kodlarıyla birlikte yayınlanmıştır. Uluslararası denetim standartları içeriği itibariyle, denetimin başlangıcından sonuna kadar bütün aşamaları ayrıntılı olarak ele almaktadır (Dönmez ve Ersoy, 2006: 73).

39 IAASB’nin amacı; bağımsız olarak ve kendi yetkisi altında, denetim, gözden geçirme, diğer güvence, kalite kontrol ve ilgili hizmetler alanında yüksek kaliteli standart oluşturmak ve ulusal standartlar ile uluslararası standartların yakınlaşmasını sağlamak suretiyle kamu yararına hizmet etmektir. Bu amaç doğrultusunda yapılan çalışmalar, dünyada muhasebe ve denetim uygulamalarının kalitesini ve tekdüzenliliğini artırmayı ve dünya çapında denetim ve güvence mesleğine duyulan güveni kuvvetlendirmeyi sağlar.

IAASB bildirileri, uluslararası standartlara uygun olarak yürütülen denetim, inceleme, diğer güvence ve ilgili hizmetler sözleşmelerini düzenleyici hükümleri belirler. Kurul tarafından saptanan standartlar “Sözleşme Standartları” ve “Kalite Kontrol Standartları” olarak ikiye ayrılır.

IAASB’nin sözleşme standartları dört grupta toplanır. Bunlar,

1. Tarihi finansal bilgilerin denetiminde uygulanacak Uluslararası Denetim Standartları - UDS (International Standards on Auditing, ISAs),

2. Tarihi finansal bilgilerin incelenmesi çalışmalarında uygulanacak Uluslararası Gözden Geçirme Sözleşmeleri Standartları (International Standards on Review Engagements, ISREs),

3. Tarihi finansal bilgiler dışındaki konularla ilgilenen güvence sözleşmelerinde uygulanacak Uluslararası Güvence Sözleşmeleri Standartları (International Standards on Assurance Engagements, ISAEs) ve

4. IAASB tarafından belirlenen derleme ve ilgili hizmet sözleşmeleri gibi üzerinde anlaşılmış prosedürlerin esas alındığı sözleşmelere uygulanan Uluslararası İlgili Hizmetler Standartları (International Standards on Related Services, ISRSs)’dır.

Uluslararası Kalite Kontrol Standartları ise IAASB’nin sözleşme standartları dahilindeki tüm hizmetlere uygulanır. Bu standartların amacı, bir denetim firmasının kalite kontrolüne rehberlik etmektir. Kalite kontrol, finansal tablolar denetimi, gözden geçirilmesi ve diğer güvence ve ilgili hizmet sözleşmelerinin yürütülmesi içindir.

40 Meslek mensuplarına standartların yorumlanması ve doğru uygulanmasında rehberlik etmek üzere çıkarılmış olan izahnameler ise aşağıdaki başlıklar altında toplanır:

1. UDS’ler için Uluslararası Denetim Uygulama İzahnameleri (International Audit Practice Statements IAPSs),

2. Gözden Geçirme Standartlarının uygulamasını kolaylaştırmak için Uluslararası Gözden Geçirme Sözleşmeleri Uygulama İzahnameleri (International Review Engagements Practice Statements IREPSs),

3. Güvence Standartlarını açıklayan Uluslararası Güvence Sözleşmeleri Uygulama İzahnameleri (International Assurance Engagements Practice Statements IAEPSs) ve

4. Uluslararası İlgili Hizmetler Uygulama İzahnameleri (International Related Services Practice Statements IRSPSs).

IAASB tarafından hazırlanan Uluslararası Denetim Standartları, “Açıklık Projesi” neticesinde önemli bir değişim süreci geçirmiştir. Bu proje her standartta yer alan kesin hükümlerin ve içerdikleri her kelimenin statüsünün daha açık ve anlaşılır hale getirilmesi için tasarlanmıştır. UDS’lerin tümüyle okunabilirlik ve anlaşılabilirliklerinin arttırılmasını amaçlayan bu projede her UDS için genel bir amaç tespit edilmiş ve standartta yer alan hükümler ile bunların anlaşılmasını sağlayacak uygulama rehberi ayrı bölümlerde sunulmuştur.

Anlaşılırlık ve açıklıkları artırılmış olan, başka bir ifadeyle “netleştirilmiş” UDS’ler; denetçiler, denetlenen işletmeler ve denetimi düzenleyen kurullar için önemli değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Açıklık Projesi kapsamında gözden geçirilip yeniden yazılmış 16, yeniden yazılmış 19 ve yeni olan bir standart IAASB tarafından onaylanmıştır.

Proje kapsamında, UDS 200 (Gözden Geçirilmiş ve Yeniden Yazılmış) Uluslararası Standartlara Göre Yürütülen Denetimin ve Bağımsız Denetçinin Genel Amaçları Standardı’nın önemi artmıştır. UDS 200, Açıklık Konvansiyonları olarak bilinen yeniden yazma kurallarını ve standartları izleyen denetçilerin

41 yükümlülüklerini belirler. Diğer konuların yanı sıra, UDS 200; hedeflerini anlayabilmek ve içerdiği hükümleri doğru uygulayabilmek için denetçinin bir UDS’nin tam metnini anlaması gerektiği konusuna açıklık getirir. Ayrıca, hedeflerin ve hükümlerin oluşturulmasının yanısıra, UDS’lerin uygulama materyalleri içerdiğini de açıklar. Bu uygulama materyalleri hükümlerin ne anlama geldiği ya da neyi kapsadığını açıklayıp uygun prosedürlerin de örneklerini verir. Gözden Geçirilmiş ve Yeniden Yazılmış UDS 200 mesleki şüphecilik, mesleki yargı, denetimi kısıtlayan unsurlar ve UDS’lerin uygulanmasına ilişkin diğer konularda yeni açıklamalar getirir (Kaya, 2009: 1).

IAASB’nın yayınlamış olduğu ISA’ lar aşağıdaki tabloda sıralanmaktadır.

Tablo 3: Uluslararası Denetim Standartları

Standart İngilizce Adı Türkçe Adı

ISA 200-299 General Principles Responsibilities Genel İlkeler ve Sorumluluklar

ISA 200 Objective and General Principles

Governing an Audit of Financial Statements

Finansal Tabloların Denetimini Yöneten Hedef ve Genel Prensipler

ISA 210 Terms of Audit Engagements Denetim Sözleşmesi

ISA 220 Quality Control for Audits of Historical

Financial Information

Geçmiş Finansal Bilgilerin Denetimi İçin Kalite Kontrol

ISA 230 Audit Documentation Denetimde Belgelendirme

ISA 240 Redrafted

The Auditor’s Responsibility to Consider Fraud in an Audit of Financial Statements

Finansal Tabloların Denetiminde

Denetçinin Sahteciliği Belirleme

Yükümlülüğü

ISA 250 Consideration of Laws and Regulations in

an Audit of Financial Statements

Finansal Tabloların Denetiminde Kanun ve Kuralların Dikkate Alınması

ISA 260 Communication of Audit Matters with

Those Charged with Governance

Denetimle İlgili Hususların Yönetimle Görüşülmesi

ISA 300-499 Risk Assessment and Response to Assessed Risks

Risk Değerleme ve Belirlenen Riskler Karşısında Denetçilerce Uygulanacak Prosedür ve Teknikler

ISA 300 Planning an Audit of Financial

Statements

Finansal Tablo Denetiminin Planlanması ISA 315

Redrafted

Understanding the Entity and Its

Environment and Assessing the Risks of Material Misstatement

İşletmenin ve İşletme Ortamının

Anlaşılması ve Maddi Yanlış Beyan Riskinin Değerlendirilmesi

ISA 320 Audit Materiality Denetimde Önemlilik

ISA 330 Redrafted

The Auditor’s Procedures in Response to Assessed Risks

Tayin Edilen Risklere Cevaben Denetçi Prosedürleri

ISA 402 Audit Considerations Relating to Entities

Using Service Organizations

Hizmet Alan Kuruluşlarda Denetim Yaklaşımı

42

ISA 500-599 Audit Evidence Denetim Kanıtları

ISA 500 Audit Evidence Denetim Kanıtı

ISA 501 Audit Evidence-Additional

Considerations for Specific Items

Denetim Kanıtı-Bazı Konulara İlişkin Olarak Eklenen Önemli Noktalar

ISA 505 External Confirmations Dış Kaynaktan Doğrulamalar

ISA 510 Initial Engagements-Opening Balances İlk Denetim-Açılış Hesapları

ISA 520 Analytical Procedures Analitik Prosedürler

ISA 530 Audit Sampling and Other Means of

Testing

Denetim Örneklemesi ve Test Etmenin Diğer Yolları

ISA 540 Audit of Accounting Estimates Muhasebe Tahminlerinin Denetimi

ISA 545 Auditing Fair Value Measurements and

Disclosures

Gerçeğe Uygun Değer Ölçümleri ve Açıklamalarının Denetimi

ISA 550 Related Parties İlişkili İşletmeler / Taraflar

ISA 560 Subsequent Events Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar

ISA 570 Going Concern İşletmenin Devamlılığı

ISA 580 Management Representations Yönetimin Bildirimleri

ISA 600-699 Using Works of Others Diğer Çalışmalardan Faydalanma

ISA 600 Using the Work of Another Auditor Diğer Denetçinin Çalışmalarından

Faydalanma

ISA 610 Considering the Work of Internal

Auditing

Denetlenen İşletmenin İç Denetim

Çalışmalarından Yararlanılması

ISA 620 Using the Work of an Expert Bir Uzman Çalışmasından

Yararlanılması

ISA 700-799 Audit Conclusions and Reporting Denetim Sonuçları ve Raporları

ISA 700 The Independent Auditor’s Report on a

Complete Set of General Purpose Financial Statements

Genel Amaçlı Finansal Tabloların Tam Seti Hakkında Bağımsız Denetçi Raporu

ISA 701 Modifications to the Independent

Auditor’s Report

Bağımsız Denetçi Raporunun

Değişikliğe Uğraması

ISA 710 Comparatives Karşılaştırmalar

ISA 720 Other Information in Documents

Containing Audited Financial Statements

Denetlenmiş Finansal Tablo

Dokümanlarından Yer Alan Diğer

Bilgiler

ISA 800-899 Specialized Areas Uzmanlık Gerektiren Alanlar

ISA 800 The Independent Auditor’s Report on

Special Purpose Audit

Özel Amaçlı Denetim Sözleşmeleri Hakkında Bağımsız Denetçi Raporu

ISA 805 Special Considerations –Audits of Single

Financial Statements and Specific Elements, Accounts or Items of a Financial Statement

Özel Hususlar-Tek Finansal Tablolar Ve Belirli Öğelerin, Hesapların, Finansal Tablo Kalemlerinin Denetimi

ISA 810 Engagements to Report on Summary

Financial Statements

Özet Finansal Tablolarla İlgili Görüş Bildirilmesine Dair Anlaşma

43

1.9.4 Amerikan Sertifikalı Serbest Muhasebeciler Birliği’nin (American