ULAKBİM Belge Sağlama ve Okuyucu Salonu Referans

Araştırmamızda ULAKBİM belge sağlama istekleri ve kütüphane içi kullanım verileri hem ayrı ayrı hem de birleştirilerek topluca (genel) değerlendirilmiştir. Her iki Birim için de yapılan istek sayısında yıldan yıla düşüş yaşanırken sağlanma oranlarında artış yaşanmıştır. Literatürde konuyla ilgili yapılmış diğer pek çok çalışmada da benzer sonuçlar elde edildiği görülmektedir (Bador ve diğerleri, 2007; Boukacem, 2003; Echeverria ve Barredo, 2005; Goodier ve Dean, 2004; Kidd, 2003; Yue ve Syring, 2004). Belge sağlama ve kütüphanelerarası ödünç verme isteği sayılarındaki bu düşüş elektronik dergilerin ya da veri tabanlarının ortaya çıkması ve kullanıcıların ya da

kütüphanelerin günümüzde ihtiyaç duydukları kaynaklara çok daha çabuk ve kolay erişim sağlamaları ile açıklanabilir. Büyük ticaret anlaşmaları ve konsorsiyumlar aracılığıyla kütüphanelerin ve kullanıcılarının ihtiyaç duydukları kaynaklara kendi kütüphaneleri aracılığıyla erişebilmeleri bu hizmetlere olan ihtiyacı azaltmıştır.

Dergilerin büyük bir kısmının hem BS’de hem de OSR’de çok az kullanıldığı ve az sayıda dergiden çok sayıda istek sağlandığı görülmüştür. Sonuçlar dergi kullanımları ile ilgili daha önce yapılmış pek çok çalışmanın sonuçları ile benzerlik göstermektedir (Urquhart, 1959a; Kurth, 1962; aktaran: Bensman, 2005a; Salaün ve diğerleri, 2000; Wiley ve Chrzastowski, 2002; Tonta ve Ünal, 2005). BS’de kullanılan tüm dergilerin yaklaşık yarısından (%49), OSR’de ise %41’inden sadece bir ile beş defa arasında makale sağlanmıştır. 1956 yılında Urquhart tarafından gerçekleştirilen ve SML’deki süreli yayınların kullanımlarının analiz edildiği çalışmada isteklerin tamamını karşılayan toplam 7064 derginin %31’inin sadece bir defa kullanıldığı görülmüştür (Urquhart, 1959a). Benzer bir şekilde 1959 yılında NLM’de yapılan çalışmada da isteklerin tamamını karşılayan 4347 derginin yaklaşık %28’inin sadece bir defa kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır (Kurth, 1962; aktaran: Bensman, 2005a, s. 202). Illinois Konsorsiyum Kütüphanelerine yapılan belge sağlama isteklerinin incelendiği çalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiş, dergilerin büyük bir kısmının sadece bir defa kullanıldığı ve son yıllara ait az sayıdaki çekirdek dergiden çok sayıda istek sağlandığı görülmüştür (Wiley ve Chrzastowski, 2002). Fransa’daki belge sağlama kuruluşu INIST’e yapılan isteklerin incelendiği çalışmada ise sadece bir istek yapılan dergilerin oranının %52-%55, 10’dan fazla istek yapılanların oranının ise %3-%4 olduğu belirtilmiştir (Salaün ve diğerleri, 2000).

Beş yıllık BS, üç yıllık OSR verileri her biri bir yılı kapsayan dönemler halinde değerlendirildiğinde de dergi kullanımları ile ilgili dağılımların hem toplu değerlendirmelere benzerlik gösterdiği hem de kendi aralarında benzer oldukları görülmektedir. BS’de tüm dönemlerde dergilerin %60-%64’ünden OSR’de ise %47-%51’inden sadece bir ile beş defa arasında makale sağlanmıştır. Tüm değerlendirmelerde az sayıda dergiden çok sayıda istek sağlandığı ve koleksiyondaki pek çok derginin çok az sayıda kullanıldığı görülmektedir. Hiç kullanılmayan dergilerin bu değerlendirmelere dahil olmadığı da göz önünde bulundurulursa koleksiyondaki

dergilerin büyük bir kısmının kullanım oranının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Koleksiyon geliştirme için az kullanılan ya da hiç kullanılmayan bu dergilerle ilgili verilerin mutlaka dikkate alınması ve bu dergilerin koleksiyonda tutulmasına gerek olup olmadığının düşünülmesi gerekmektedir.

BS’ye yapılan istekler için yarı-yaşam 10 yıl, OSR ve genel değerlendirme içinse 9 yıldır. BS’de en fazla istek beş yaşındaki, OSR ve genel değerlendirmede ise dört yaşındaki dergilerde yayımlanan çalışmalara yapılmıştır. OSR için yarı-yaşam ve en çok istek yapılan dergilerle ilgili bulguların BS’ye göre nispeten biraz daha genç olması OSR’nin kütüphane içi kullanım, BS’nin ise Türkiye’nin her tarafından gelen ve genelde insanların kendi kütüphanelerinde bulamadıkları ya da kendi imkânları ile erişemedikleri kaynaklar için yaptıkları belge sağlama istekleri olmasından kaynaklanmaktadır. Yine de OSR’nin yaş ile ilgili bulgularının beklenenden daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum ULAKBİM’in ulusal bir bilgi merkezi olması ve sahip olduğu süreli yayınlar koleksiyonunun zenginliği ile açıklanabilir.

Genel olarak güncel makalelere daha çok istek yapılması beklenen bir sonuçtur ve literatürdeki pek çok çalışmada da benzer sonuçlar elde edildiği görülmektedir (Tsay, 1999; Wiley ve Chrzastowski, 2002; Schloegl ve Gorraiz, 2006). Almanya’daki bir belge sağlama merkezine yapılan istekler için yarı-yaşamın 8 yıl olduğu ve yeni makalelere daha çok istek yapıldığı (Schloegl ve Gorraiz, 2006), Illinois Konsorsiyum Kütüphanelerine yapılan belge sağlama isteklerinin değerlendirildiği çalışmada da güncel dergilerin daha çok kullanıldığı görülmüştür (Wiley ve Chrzastowski, 2002). Bulguları araştırmamızın bulgularından çok daha düşük olmakla birlikte, bir tıp kütüphanesindeki dergilerin kullanımlarının analiz edildiği çalışmada en fazla bir yaşındaki dergilerin kullanıldığı ve kullanılan dergilerin yarısının dört, %82’sinin ise 10 ve daha küçük yaşlarda olduğu görülmüştür (Tsay, 1999). Genel olarak pek çok çalışmada daha genç makalelerin daha çok kullanıldığı görülmektedir. Değerlerdeki farklılıklar ise daha önce de belirtildiği üzere bu araştırmadaki verilerin belge sağlama verileri olmasından ve ULAKBİM’in Türkiye’deki en zengin süreli yayınlar koleksiyonuna sahip ulusal bir bilgi merkezi olması nedeniyle çok geniş bir kullanıcı kitlesine hizmet veriyor olmasından kaynaklanmaktadır. Kullanıcılar kendi kütüphanelerinde bulamadıkları dergiler için bu Merkeze başvurmaktadırlar.

4.1.2. ULAKBİM Elektronik Dergi Veri Tabanları

ULAKBİM’in abone olduğu elektronik dergi veri tabanlarından 2002-2006 yılları arasında toplam 8420 farklı dergiden 785.468 makale indirilmiştir. Elektronik veri tabanları sayısındaki artış ve elektronik kaynakların kullanıcılar tarafından kabul görmesine paralel olarak veri tabanlarından indirilen makale sayılarında da yıldan yıla artış görülmektedir. ScienceDirect OnSite %61,5 kullanım ile ilk sırada gelmektedir ve diğer veri tabanları ile arasında oldukça yüksek bir kullanım farkı mevcuttur. Örneğin, kendisinden sonra gelen IEEE Xplore ile arasındaki fark yaklaşık %50 oranındadır. Sadece ULAKBİM’de değil tüm üniversitelerde kullanım sıklığı açısından ilk sırada olan ScienceDirect ile diğer veri tabanları arasındaki kullanım farkı dikkat çekicidir. ANKOS kullanım istatistiklerine göre ScienceDirect’ten indirilen makale sayısı toplam indirilen makale sayısının 2004’te %56’sını (Karasözen, 2006), 2005’te %49’unu (İstatistik Çalışma Grubu, 2006), 2006’da ise yaklaşık %53’ünü (Kullanım İstatistikleri Çalışma Grubu, 2007) oluşturmaktadır. ScienceDirect, sanat, sosyal bilimler, mühendislik, tıp ve temel bilimler gibi pek çok farklı disipline ait dergileri içermesi nedeniyle farklı kullanıcı gruplarının ilgisini çekmekte, bu durum kullanıma yansımaktadır. ScienceDirect dergilerinin kullanım sıklığı açısından diğer pek çok çalışmada da ilk sırada geldiği görülmektedir (Rusch-Feja ve Siebky, 1999). ABI/INFORM, IoP gibi veri tabanları ise daha özel kullanıcı gruplarına hitap ettiği için daha az kullanılmaktadır.

4.1.3. ScienceDirect, SpringerLink, Wiley InterScience ve EBSCOHost Elektronik