TURUNÇGİLLER

Ali, turunçgiller yetiştirilen ve kış aylarının belli bölümünde sıcaklığın 0 0C’ın altına düştüğü bir bölgede yaşamaktadır. Bu bölgede turunçgillerde yetişen meyveleri don olayından korumak için çeşitli yöntemler uygulanmaktadır.

Ali, sıcaklığın 0 0C’ın altına düştüğü bir günde bahçelerini gezerken dedesinin turunçgillerde yetişen meyveleri don olayından korumak için bir yöntem uyguladığını gözlemiştir. Dedesi, turunçgil ağaçlarının üzerine yukarıdan su püskürterek don olayından korunma yöntemlerinden “su uygulaması” yöntemini uygulamıştır. Ali bir süre sonra püskürtülen suyun meyveler üzerinde donduğunu görmüştür. Ali, meyvenin üzerine püskürtülen suyun donmasına anlam vermiş ancak meyvenin içindeki suyun donmamasına anlam verememiştir. Bunu kendince “Eriyen buz çevresine ısı verir ve tamamen eriyene kadar sıcaklığın 0 0C’da sabit kalmasını sağlar.” şeklinde açıklamıştır. Ali ertesi gün okula gittiğinde öğretmenine yaşadığı olayı anlatmıştır.

1. Ali’nin olayla ilgili yanlış kavrama/kavramaları nelerdir?

2. Ali’nin öğretmeni siz olsaydınız; bu yanlış kavramanın giderilmesi ve konunun daha akılda kalıcı şekilde öğrenilmesi için ne yapardınız?

3. Derste bu yanlış kavramayı gidermek için hangi stratejisi/stratejilerini kullanırdınız? 4. Bu stratejiyi neden tercih edersiniz? (Bu stratejinin kullanım durumu hakkında bilgi istenecektir.)

114 SENARYO 2 BİRİM SEMBOLLERİ

Ayşe, şişelenmiş su pazarlayan bir firmanın kalite kontrol laboratuvarında kimyager olarak çalışmaktadır. Ayşe’nin çalıştığı firmada hazırlanan şişelenmiş suların rutin kontrolleri yapılmaktadır. Ayrıca söz konusu işletme Sağlık Bakanlığı (Türkiye Halk Sağlığı Kurumu)’nca belli periyotlarda denetlenmektedir. Ayşe, çalıştığı firmadan bir gün izin alarak özel bir işini yapmak için şehir merkezine gitmiştir. Şehir merkezinde havanın çok sıcak olması sebebiyle su ihtiyacı duymuştur. En yakın büfeye gitmiştir. Gözleri kendi çalıştığı firmaya ait şişelenmiş suyu aramış fakat olmadığı için başka bir firmanın şişelenmiş suyunu almıştır. Mesleği gereği şişelenmiş su etiketindeki analiz değerleri dikkatini çekmiştir. Analiz değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Analiz Değerleri Florür (F) 0,12 mg/L Bikarbonat (HCO3) 122 mg/L Klorür (Cl) 1,07 mg/L Sülfat (SO4) 5,37 mg/L Kalsiyum(Ca) 37,5 mg/L Magnezyum (Mg) 1,7 mg/L Potasyum (K) 0,3 mg/L Sodyum (Na) 2,6 mg/L Demir (Fe2+) - pH 7,96 Toplam mineralizasyon 178,2 mg/L

Ayşe aldığı şişelenmiş suyun üzerindeki etiketi incelemiştir. Yaptığı incelemede kendi firmasında çok dikkat edilen birim sembollerinin yazılışlarına bu firma tarafından çok dikkat edilmediğini tespit etmiştir.

115

Ayşe işini tamamlayıp evine gittiğinde başka bir olay ile karşı karşıya kalmıştır. Eve yeğeni gelmiştir ve kendisinden kimya dersi ile ilgili ödevine yardımcı olmasını istemiştir. Ayşe yeğenine ödevi konusunda yardım ederken bir şey dikkatini çekmiştir. Yeğeni kütle ölçüsü gramın birimini “gr.”; hacim ölçüsü litrenin birimini “l” şeklinde göstermektedir. 1. Anlatılan olayla ilgili yanlışlıklar nelerdir?

2. Ayşe yeğeninin sahip olduğu yanlışlıkları gidermek için ne yapmalıdır?

3. Ayşe’nin yeğeninin öğretmeni siz olsaydınız problem çözümüne yönelik hangi öğretim stratejisi/stratejilerini kullanırdınız?

4. Bu stratejiyi neden tercih edersiniz? (Bu stratejinin kullanım durumu hakkında bilgi istenecektir.)

116 SENARYO 3

BUHARLAŞAN SU MOLEKÜLLERİ

Ahmet, kimya dersi ile ilgili okulda öğrendiği konunun tekrarını yapmış ve konu ile problemler çözmeye başlamıştır. Problem çözerken bir soru dikkatini çekmiştir. Soruda 0,01 M NaCl ve 0,02 M NaCl çözeltilerinin üzeri saydam bir kap ile kapatılarak kapalı bir sistem oluşturulmuştur. Bir süre beklenip denge sağlandıktan sonra kaplarda meydana gelen değişim sorulmaktadır. Ahmet “aynı sistem içerisinde olmalarından dolayı bu çözeltilerin buhar basınçlarının birbirinin aynı olması gerektiğini ve B çözeltisindeki su moleküllerinin buharlaşmasıyla iki çözeltinin derişiminin, dolayısıyla buhar basınçlarının birbirine eşitleneceğini” aklından geçirmiştir. Sorunun cevabına baktığında olayın düşündüğü gibi olmadığını görmüştür. Sonunda konuyu yeterince anlamadığını düşünerek öğretmenine sormaya karar vermiştir.

1. Ahmet’in sorunun çözümüne yönelik düşüncesine ilişkin olarak sahip olduğu yanlış kavrama nedir?

2. Ahmet’in öğretmeni siz olsaydınız problem çözümüne yönelik hangi öğretim stratejisi/stratejilerini kullanırdınız?

3. Bu stratejiyi neden tercih edersiniz? (Bu stratejinin kullanım durumu hakkında bilgi istenecektir.)

4. Bunun yerine başka neler yapabilirsiniz? 0,01 M NaCl 0,02 M NaCl

117 SENARYO 4

ÇÖZÜCÜSÜNÜ ARAYAN ŞEKER

Derin öğretmen, öğrencilerine derste “Sıvı Ortamda Çözünme Olayı” konusunu anlatmaktadır. Derin öğretmen, dersin sonuç bölümünde konuyu kısaca özetler ve öğrencilerini, çözünme olayını kavramanın çok önemli olduğu ve kimyanın devamındaki konulara altyapı teşkil ettiğini belirterek güdüler. Derin öğretmenin cümlesini bitirmesinin devamında öğrencilerinden bazıları konuyu öğrendiklerini ama bazı bölümleri anlamakta sorun yaşadıklarını belirtirler. Derin öğretmen, yeni konuya geçmeden çözünme olayının öğrenilip öğrenilmediğinden emin olmak ister ve bir sonraki derse öğrencilerin hazırlık yapması için şekerin suda çözünmesi olayını araştırmalarını ister. Derin öğretmen bu şekilde öğrencilerinin bir sonraki derse hazırlıklı gelmesini sağlayacak ve bu derste anlamadıkları bölümleri tespit edecektir. Daha sonra ihtiyaç hissetmesi durumunda farklı bir yöntemle “Sıvı Ortamda Çözünme Olayı” konusunu tekrar anlatacaktır.

Derin öğretmen bir sonraki ders ödevleri ile ilgili hazırlık yapıp yapmadıklarını öğrencilerine sorar. Öğrencileri şekerin suda çözünmesi olayını araştırdıklarını ve sınıf içinde arkadaşlarına açıklamak için hazır olduklarını belirtirler. Öğrencilerinden gelen bu cevap sonucunda Derin öğretmen, öğrencilerinden birine söz vermeye karar verir. Devamında sınıf içinde başarılı öğrencilerden biri olan Çağla’ya söz vererek şekerin su içinde çözünmesi olayının nasıl gerçekleştiğini açıklamasını ister. Çağla “Şekerin suda eriyerek gözle görülemez hâle gelmesiyle gerçekleşir.” diye cevap verir.

1. Çağla’nın çözünme olayına yönelik yanlış kavrama/kavramaları nelerdir?

2. Derin öğretmenin yerinde siz olsaydınız hangi öğretim stratejisi/stratejilerini kullanırdınız?

3. Bu stratejiyi neden tercih edersiniz? (Bu stratejinin kullanım durumu hakkında bilgi istenecektir.)

118 EK 3. İkinci Görüşme Soruları

Mülakatın genel amacı öğretmenlerin kimya derslerinde ne tip eğitim gerçekleştirdiklerini belirlemektir. Bu amaçla mutlaka herhangi bir kimya dersini nasıl işledikleri sorulmalıdır. Belki bazı faktörlerden dolayı istediği gibi ders işleyememektedir, bu sebeple en iyi işlediğini düşündüğü dersi de anlatması istenmelidir.

İlaveten; öğretmelerin öğretim stillerine mesleğe bakış açısı, öğrencilere bakış açısı gibi değişik faktörler de etki edebilir. Bu sebeple bu faktörlere yönelik sorular olmalıdır. 1. Lisansi öğreniminizi hangi üniversitede yaptınız? / Lisans süresince aldığınız dersler (alan-alan eğitimi-pedogoji) nelerdir?

2. Mesleğinizi yaparken mutlu musunuz? Açıklar mısınız? (Bu sorunun amacı öğretmenlik mesleğine bakış açısını belirlemektir.)

3. Sizce öğrenciler kimya dersini genel olarak seviyor mu? Neden? Bu durumu etkileyen faktörler nelerdir? (Bu sorunun amacı öğrencilere bakış açısını belirlemektir)

4. Okullarda sınav odaklı bir öğretim yapılmasına rağmen bu derslerin Türkiye ortalamaları 3-4 net civarındadır. Uluslararası PISA, TIMSS gibi sınavlarda Fen okuryazarlığında Türkiye gelişmiş ülkelerin çok gerisinde kalmaktadır. Bu durumu ortaya çıkaran sebepler nelerdir? (Bu sorunun amacı katılımcının başarısızlığı hangi faktörlere bağladığını belirlemektir.)

5. Sizce öğrenciler nasıl daha iyi öğrenirler? (Bu sorunun amacı katılımcının öğretime bakış açısını belirlemektir.)

6. Öğrencilerin kimya dersinde başarılı olabilmeleri için neler yapılmalıdır? a. Öğrencinin yapması gerekenler nelerdir?

b. Öğretmenin yapması gerekenler nelerdir?(Bu sorunun amacı öğretime bakış açısını belirlemektir.)

7. Öğretmenlik tecrübenizi düşündüğünüzde sınıf içi öğretim bağlamında öğretmeyi hedeflediğiniz kazanımlara ulaşma bağlamında hiç unutamadığınız bir dersiniz oldu mu? Bu dersi neden unutamadınız? Dersi anlatır mısınız? Dersini anlattıktan sonra;

a. Bu derste herhangi bir strateji/teknik/yöntemleri kullandınız mı? Ne kullandınız? b. Bu ders sonucunda öğrenciler dersi öğrendi mi?

119

8. Biraz önce anlattığınız tecrübeniz sizinde belirttiğiniz gibi özel bir öneme sahip. Bunun dışında genel olarak bir dersinizi (derste yaptıklarınızı) anlatır mısınız? (Bu sorunun amacı öğretim stilini belirlemektir.)

9. Herhangi bir konuyu sınıfa anlatmadan önce ne gibi hazırlıklar yaparsınız? (Ders planlama/farklı kitaplardan okuma/ders materyali hazırlama…)

10. Çözeltiler konusunda kullandığınız öğretim stratejileri hakkında size verilen senaryolar üzerinden görüşme yapmıştık. Çözeltiler konusu hariç Kimya dersinin diğer konularında kullandığınız öğretim stratejileri ile ilgili bilgi verir misiniz? (Bu sorunun amacı kullandığı farklı yöntem/teknik/stratejileri belirlemektir.)

11. Derslerinizde video, slayt vb. görsel materyal kullanır mısınız? (10. Soruda belirtmiyorsa) Deney uygulamalarına yer verir misiniz? Bir öğretim yılında kaç deney uygulaması yaparsınız? (Görüşme içeriğine göre aşağıdaki sorular kullanılmıştır?)

a. Sizin sıklıkla kullandığınız strateji var mı? b. Neden bunu tercih ediyorsunuz?

c. Dersin hangi aşamasında kullanıyorsunuz?

d. Söylediği her strateji bizim için çok önemli olduğu belirtilmelidir.

e. Çizim ne zaman animasyon ne zaman tercih ediyor? (Rol oynama, argümantasyon)

f. Stratejileri ne zaman tercih ediyor, ne zaman tercih etmiyor? g. Stratejileri arasında öncelik sırasına bir sıralama yapabilir misiniz? h. Hangisi az hangisi daha fazla bunun sebepleri nelerdir?

i. Neden kullanıyor, neden tercih etmiyor?

12. Bu yöntem/teknik/stratejiler kullanmanıza etki eden faktörler nelerdir? Dersin o aşamasında bu stratejinin uygun olduğuna nasıl karar veriyorsunuz? Bu stratejiyi tercih etmenizin sebebi nedir? (Bu sorunun amacı katılımcının bahsettiği yöntem/teknik/stratejileri tercih etmesinin sebebini belirlemektir.)

13. Biraz önce bahsettiğiniz yöntem/teknik/stratejileri dersinizde ne sıklıkla kullanıyorsunuz?

14. Bu yöntem/teknik/stratejileri KULLANAMIYORSANIZ bunun sebebi neler olabilir? (Katılımcının herbir faktörü ayrıntılı olarak açıklaması sağlanmaya çalışılacaktır.)

120 EK 4. Alan Notu Örneği

1. Laboratuvar birinci derste olduğu gibi kullanılmamıştır. Laboratuvar şartlarının uygun olmadığı belirtilmiştir.

2. Dersin işlendiği 11/D şubesinde ait etkileşimli tahta çalışır durumdadır. Ders birinci saatinde etkileşimli tahta kullanılmamıştır. İkinci saat etkileşimli tahta etkin olarak kullanılmıştır. Etkileşimli tahta üzerinden akıllı defter yansıtılarak soru çözümü yapılmıştır. Öğrencilerin sorular yazmadan sadece cevaplarını akıllı deftere not ederek akıcı bir ders işlendiği gözlenmiştir. Katılımcı öğrencilerin MEB ders kitabında veya akıllı defterde bulabileceği tanım ve anlatımları yazdırmamaktadır.

3. Derste öğrenciler daha önceki derslerde olduğu gibi oldukça rahat kendini ifade edebildiği gözlenmiştir. Öğrencilerin dersle ilgilendiği gözlemlenmiştir. Ders, programın son iki saatine planlanmıştır. Öğrenciler, çok yorulduklarını ifade etmelerine rağmen dikkatle katılımcıyı takip ettikleri gözlenmiştir.

4. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyinin iyi düzeyde olduğu gözlenmiştir. Katılımcı 10. sınıfta bu şubeye girmiştir. Katılımcı 10. Sınıfta da anlattığı konuların üzerine koyarak devam etmektedir. Öğretim programındaki kazanımlara göre dersini düzenlemektedir. Katılımcının öğrencileri daha önceki sınıflardan tanımasının ders planlaması yaparken kendisine kolaylık sağladığı düşünülmektedir.

5. Katılımcı derse girerken 9 ve 10. sınıfta anlattığı bölümleri tekrar etmiştir. Daha önceki derslerde olduğu gibi güçlü bir dikkat çekme olmamıştır. Sırasıyla çözünme, seyreltik çözelti, derişik çözelti, çözünürlük, doymuş çözelti, doymamış çözelti, elektrolit çözelti ve elektrolit olmayan çözelti konularını işlemiştir.

6. Öğrencilere derişim türleri ve daha önceki konularla ilgili çoktan seçmeli sorular derste ödev olarak verilmiştir. Öğrenciler yanıtlarını ve çözümlerini talep etmişlerdir. Ayrıca katılımcı z-kütüphaneden ödevler vermiştir. Katılımcı z-kütüphaneyi etkin olarak kullanmaktadır.

7. Katılımcı seyreltik ve derişik çözelti konularını anlatırken “Kime göre seyreltik neye göre seyreltik” diyerek anlatıma başlamıştır. Bu kavramları anlatmak için en az iki çözelti olması gerektiği algısına sahiptir.

8. “Çözünürlük konusu boyunca sabit miktar kullanacağız.” Bu 100 g, 100 mL ve 100 cm3 su miktarlarından bahsedilmektedir. Burada çözücü su çözünürlük ifadesi 100 g çözücüde çözünen miktar kabul edilmektedir.

121

9. Katılımcı NaCl’nin 25 0C’deki çözünürlüğünü 100 g suda 17 g NaCl olarak anlatmıştır. “Esasında bu 23-24 g gibi miktardır. Biz örnekte bu şekilde kullanacağız” şeklinde İfade etmiştir. Oysaki NaCl’nin 25 0C’deki çözünürlüğünü 100 g suda 36 gramdır. Katılımcının öğrencilere dersi anlatırken bilimsel değerleri kullanması gerektiği düşünülmektedir. Aksi durumda yanlış kavramalar ortaya çıkacaktır. Örneğin, bu şartlarda 100 g suda 25 g NaCl çözünmesiyle oluşan çözelti bu örneğe göre doymuş gerçekte ise doymamış çözeltidir.

10. Katılımcı aşırı doymuş çözeltiyi anlatırken NaCl örneğini kullanmıştır. NaCl’nin oda koşullarında aşırı doymuş çözeltisini hazırlamak mümkün değildir. Bu durumda öğrencilerin yanlış kavramalara sahip olmasına sebep olacak örneklerden biridir. Ayrıca aşırı doymuş çözelti sadece endotermik çözünen maddeler üzerinden anlatılmıştır. Katılımcı “Son derece kararsız çözeltiler diyoruz. En ufak bir etki yapıldığında içerindeki madde çöker” diyerek anlatmıştır. Buradan sonra derste kullandığı benzetme gerçekten çok güzeldir ve öğrenciler de etkilenmiştir. Aşırı doymuş çözelti duygu yoğunluğu yaşayan bir insandır. İnsana en ufak bir etki yapıldığında ağlamaya başlar. Aşırı doymuş çözeltiye de etki yapıldığında çökme gerçekleşir. Yapılan etkileri sıcaklığı düşürmek, kristal ile aşılama ve karıştırma olarak açıklamıştır.

11. Araştırmacının derste olmasının katılımcıya ve öğrencilere herhangi bir etkisinin olmadığı gözlenmiştir. Araştırmacı yok gibi davranmışlardır.

12. Katılımcı öğrencilere çözünürlük sıcaklık sorularında çözücü ve çözelti kavramlarına çok dikkat etmeleri gerektiğini belirtmiştir. Özellikle test tipi sorularda çok önemli olduğunu belirtmiştir. Katılımcının bu değerlendirmesinin ders ve konu ile ilgili tecrübesinden kaynaklandığını düşünülmektedir.

13. Öğrencileri katılımcının tahtaya çözdüğü sorunun cevabını yazmak istemektedir. Katılımcı yazmalarına gerek olmadığını belirtmiştir. Öğrenciler ısrar edince yazmaları için fırsat tanımıştır. Katılımcının öğrencinin yazmadığı bu bölümlerde öğrenci davranışlarını incelemektedir ve öğrenciler ile ders haricinde konuşmalar yaparak öğrencileri dinlendirmeye çalıştığı gözlenmiştir.

14. Basıncın gazların çözünürlüğüne etkisi konusunda “Yaz aylarında sığ sularda balıkların topluca öldüğü görülür? Neden?” örneğini vermiştir. Sorunun cevabı öğrenci tarafından verilmiştir.

15. Katılımcı günlük hayattan bir örnek veriyor. “Siz neyi biliyorsunuz? Vurgun olayını biliyorsunuz. Suyun yüzeyine aniden çıkınca… suyun dibinde basınç fazladır. Kanımızda

122

azot ve oksijen gazı aniden çıkınca hava kabarcığı oluşuyor. Buda damarların tıkanmasıyla insanların ölümüne sebep oluyor.”

16. Katılımcı günlük hayattan başka bir örnek veriyor. “Kola üzerinde soğuk içiniz yazıyor. Kapağı açtığınızda basınç azalıyor. Çözünürlüğü azalıyor” “gaz kaçtı” deyimi buradan geliyor.

17. Dersin ikinci saatinde katılımcı önce MEB kitabındaki çözümlü soruları tahtayı kullanmadan anlattı. Daha sonra çözümlü olmayan soruların bir kısmını tahtada bir kısmını da anlatarak çözdü. Daha akıllı defterdeki soruları akıllı tahtadan açarak çözdü ve anlattı. Bu soru çözümlerini öğrenciler dikkatle takip etti ve sınıfta öğrenci katılımı çok fazla oldu. Katılımcının daha fazla soru çözmek için böyle bir uygulama yapmaktadır. Katılımcı etkileşimli tahtayı etkin kullanmaktadır.

18. Öğrenciler ders boyunca anlamadığı bölümleri ve sorularını katılımcıya sormuşlardır. Ders arasında bile soru sormaya devam etmişlerdir. Bu son iki saat olmasına rağmen öğrencinin öğretmenlerine ve derse olan ilgilerini göstermektedir.

19. Katılımcı ile ilgili dersin sonunda yapılan görüşmede müfredatın kapsamlı olduğu ve verilen zamanın yeterli olmadığını belirtmiştir. Katılımcı okullarında fizik öğretmenlerinin bir robot yapıp yarışmalar katıldığını belirtmiştir. Bazen kendisi de proje yarışmalarına katılmak istediğini ama daha sonra fizik öğretmeninin girdiği şubelerde 3 haftadır derslerin boş geçmesi sebebiyle uygun olmadığını söylemiştir. Ayrıca proje çalışılan veya robot yapılan öğrencilerin derslerin takip edemediklerini belirtmiştir. Derslerin en ideal laboratuvar ortamında işleneceği görüşünün arkasında olduğunu belirtmiştir. Ama sınav odaklı bir sistemde bunun çok olası gözükmediğini belirtmiştir.

20. Dersin sonunda öğrenciler başka kaynaklardan yapamadıkları soruları sormuşlardır. 21. Katılımcı dersi geleneksel yöntemleri ve etkileşimli tahtayı (soru çözümü) kullanarak anlatmıştır. Katılımcını akıllı tahtayı seri ve etkin bir şekilde kullandığı gözlenmiştir. Dersin belli bölümlerinde soru cevap tekniğini kullanmıştır. Katılımcı sınav odaklı ders işlemeye devam etmiştir.