Turizmin fiziksel çevre üzerindeki olumsuz etkileri

Turizm, doğal çevre gelişimini hem etkileyen hem de doğal çevrenin gelişiminden etkilenen bir özelliğe sahip olup, turizmin çevre üzerindeki etkileri bölgedeki turizm planlamasıyla da doğrudan ilişkilidir. Turizm ve çevre arasındaki ilişkinin uyumu, doğal çevreyi koruma bilinci, doğal kaynakların korunması ile mümkün iken doğal kaynakları, çevre dinamiklerini ve sürdürülebilirliği dikkate almayan uygulamalar ile de turizm ve çevre arasında çatışma halini alabilmektedir (Özyurt, 2018).

Turizm fiziksel bir çevrede gerçekleşmekte ve bu çevrenin çekiciliği ve sahip olduğu fiziksel özellikler turizm talebini etkilemektedir. Turizm hareketine katılan turist sayısının artmasıyla birlikte turizmin fiziksel çevre üzerinde oluşturmuş olduğu zarar artık net bir şekilde gözlenmektedir. Kıyı kesimlerde artan yapılaşma, seyahat ederken kullanılan ulaşım araçları, turizm faaliyetinin gerçekleştiği bölgede atık yönetiminin olmaması, bazı eğlence araçlarının suya, havaya ve toprağa salmış olduğu zararlı atıklar doğrudan çevre üzerinde geçici veya kalıcı olarak hasara sebep olmaktadır.

Turizmin çevre üzerinde olumsuz etkilere yol açması aynı zamanda kendi varlığını da tehdit altına almaktadır. Turizm olayı içerisinde her biri farklı önem derecelerine sahip alt unsurlar bulunmaktadır. Turizmin en temel ögelerinden biri olan ulaşımda kullanılan araçların tüketmiş oldukları fosil yakıtlar çevre kirliliğine sebep olan etmenlerin başında gelmektedir. Ulaşım altyapısı için yapılan kilometrelerce yollar, havaalanları, limanlar ise kuruldukları yerlerin fauna ve florasını olumsuz etkilemektedir (Kahraman & Türkay, 2014).

40

Tablo 6. Turizmin Doğal Çevre Üzerindeki Olumsuz Etkileri

Etmenler Doğal Çevre Üzerinde Etkileri Açıklama Aşırı kalabalıklaşma İnsan üzerinde aşırı strese sebep

olma ve hayvanlarda başlayan davranış değişimleri

Yaşam kalitesinde azalma ve kapasite sınırlamasına duyulan gereksinim

Aşırı gelişme Aşırı yapılaşma ile köy-kentlerin

ortaya çıkması. Çarpık ve plansız kentleşmenin meydana getirdiği sorunlar Rekreasyon: Hız botları,

Balıkçılık, Avlanma Kaynakların kötü kullanımı sonucu hızla tükenmesi Gürültü kirliliği ve hayvanların yavrulama dönemlerinde korunmasız olması

Kirlilik: Ses, Atık, Kötü kullanım Doğal seslerin zarar görmesi Doğal ekolojinin bozulması Yabani yaşam yerlerinin tahrip edilmesi

Canlı çeşitliliğinin tehlikeye atılması ve türlerin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalması

Yaban hayvanlarına müdahele Davranış değişikliğine sebebiyet

verip, korku salması Bölgede yaşayan hayvanların uzaklaşması ve doğal zincirin bozulması

Motorlu Taşıtlar Kardondioksit emiliminin artması,

toprak ve bitki örtüsüne zarar İklim değişikliklerine sebep olması Diğer Etkenler: Kamp Ateşleri,

Yollar ve kazılar, yapay su ve tuz üretimi, hatıra toplama vb.

Doğal çekici faktörlerin tükenmesi

Doğal sürece müdahale edilmesi

Nadir bitki türlerinin toplanması, doğal enerji akımının bozulması

Kaynak: (Gee & Fayos-Sola, 1997)

Tablo 6’da turizmin olumsuz etkileri UNWTO tarafından tablolaştırılmıştır. Turizmin ekonomik getirisine yüksek bağlılığı olan ülkelerde turizmin sağlamış olduğu ekonomik faydaların yanında artan baskıya rağmen çevresel etkileri göz ardı edilmektedir. Başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere, birçok ülkede gerçek anlamda bir turizm politikası uygulamaya girmediğinden, çevresel koruma da gerçekleştirilememektedir (Kahraman & Türkay, 2014).

Turizmin çevre üzerindeki etkileri değerlendirilirken üzerinde durulan en önemli konulardan biri taşıma kapasitesidir. Taşıma kapasitesi kavramı

41

1936’lı yılların başında ortaya çıkmış ve sınırlı kaynakların olması ve bu kaynakları kullananların kaynaklar üzerindeki baskısı taşıma kapasitesinin önemini arttırmıştır (Yüksek, 2014).

Taşıma kapasitesi kavramı ilk olarak mühendislik alanında kullanılmıştır. Mühendisler, mimarlar için taşıma kapasitesi bir yapının ya da binanın taşıyabileceği maksimum sayıda kullanıcı anlamına gelmektedir. Bu bağlamda taşıma kapasitesi yaklaşımı yapıların gelişimini kolaylaştırmak amacıyla ortaya çıkmış ve bir planlama aracı olarak kalmıştır (Saleem, 1994).

Taşıma kapasitesi, bir alanın gelecek dönemlerde de barındırabileceği nüfus miktarını azaltmadan bulunduğu zaman içerisinde sahip olduğu nüfus hacmidir. Aynı zamanda taşıma kapasitesi, bölgenin doğal kaynaklarına, sosyo-kültürel ve ekonomik yapısına zarar vermeden destek verebileceği nüfus miktarıdır. Bölgenin bozulmaya başlamadan sağlayabileceği kaynak miktarı da taşıma kapasitesini temsil etmektedir (Algan & Bayraktar, 2018). Avcı (2007)’ya göre ise taşıma kapasitesi, mevcut kaynaklara negatif etki yapmadan, misafir memnuniyetini düşürmeden ya da bölge toplumunun ekonomisi ya da sosyal yaşantısı üzerinde istenmeyen etkiye sebep olmayan maksimum kullanım olarak tanımalanabilir.

Turizmde taşıma kapasitesinin sosyal, ekonomik, çevresel, psikolojik boyutları vardır. Turizm taşıma kapasitesi (TCC) tanım, değerlendirme ve uygulamasının turizm gelişimi planlamasının içinde yer alan bir süreç olarak değerlendirilmesi gerekir. Bu süreç yerel halka, planlayıcılara ve karar vericilere rehberlik eden, tamamlayıcı bir süreçtir. Turizm taşıma kapasitesi (TCC) tanımlanma süreci aşağıdaki unsurları içerebilir (EC, 2002);

 Fiziksel-ekolojik, sosyo-demografik ve politik-ekonomik olarak sistemin analizi,

42

 Turizm gelişimin türü ve düzeyi, turist ürünü, mevcut kısıtlamalar vb. ile turizm gelişiminin analizi,

 Sorunların, tehditlerin, risklerin, çatışmalar ve fırsatların tanımlanması,

 Göstergelerin tanımı, sınırları ve istenilen seviyelerin belirlenmesi,  Sistem içinde yer alan her bir bileşenin etkilerinin değerlendirilmesi,  Her bir unsur için turizm taşıma kapasitesinin tanımının yapılması,  Turizm taşıma kapasitesi (TCC) için yeni stratejilerin oluşturulması ve

politik tedbirlerin alınması,

 Taşıma kapasitesi göstergelerinin izlenmesi ve değerlendirilmesi, son haline getirilmesi

Bozcaada’da yapılan araştırmada 2011 yılında Ramazan Bayramı tatilinde yaşanılan kapasite aşımının alt ve üst yapıya, sunulan hizmetlere, özellikle ulaşım, yeme-içme gibi hizmetlerde ciddi sorunlara yol açmış ve işletmeciler bu durumu hazırlıksız oldukları bir kriz olarak tanımlamışlardır. Taşıma kapasitesi yerel yönetim, işletmler, yerel halk ve diğer tüm paydaşlarca dikkate alınması gereken önemli bir husustur (Doğan M. , 2013).

Mathieson’ın (1982) tanımında da belirtmiş olduğu gibi taşıma kapasitesi, fiziksel ortamda dönülemez bir hataya yer vermeden ve rekreasyon deneyiminde de kabul edilemez kalite düşüklüğü yaşamadan bir yeri kullanabilecek olan insan sayısıdır. Taşıma kapasitesi farklı araştırmacılar tarafından farklı şekillerde gruplandırılmıştır. O'Reilly (1986) ve EC (2002) taşıma kapasitesini fiziksel (çevresel), ekonomik ve sosyal olarak 3 grupta incelerken, Yüksek (2014) fiziksel, biyolojik, psikolojik ve sosyal olarak 4 grupta, Holden (2002), Simon, Narangajavana ve Marques (2004), Avcı (2007) ekolojik, toplumsal, psikolojik ve ekonomik olarak 4 grupta ve Çavuş (2004) ve Ünlüönen ve Tokmak (2009) fiziksel, çevresel, ekonomik, psikolojik ve sosyal olarak 5 grup altında ele almıştır.

43

 Fiziksel – Ekolojik Taşıma Kapasitesi: Sabit ve esnek olarak bütün doğal ve kültürel yapıların yanı sıra alt yapıyı da işaret eder. Sabit bileşenler, doğal sistemin taşıma kapasitesini oluşturur. Ekolojik kapasite, özümseme kapasitesi vb. olarak ifade edilir.

 Sosyo – Demografik Taşıma Kapasitesi: Sosyo – demografik çevre, turizmin varlığı ve büyümesiyle ilgili olduğu için yerel halk için önemli olan sosyal yönleri ifade eder. Yerel halkın kimliği, ziyaretçi deneyimi, eğitimli iş gücü, mevcut insan gücü gibi kavramlar sosyo – demografik konulara dahildir. Sosyal kapasite eşiği büyük ölçüde değer yargılarına bağlı olmasından dolayı değerlendirmek, ekonomik, fiziksel, ekolojik taşıma kapasitelerine göre daha zordur. Sosyal taşıma kapasitesi hem yerel halkın tolerans seviyelerinin hem de ziyaretçilerin deneyimlerinin kalitesini içerecek şekilde genel bir kavram olarak kullanılmaktadır.  Politik - Ekonomik Taşıma Kapasitesi: Politik – ekonomik çevre diğer

sektörlerle rekabet de dahil olmak üzere turizmin yerel yapının ekonomisi üzerindeki etkisi, ekonomik faaliyetlere dahil olma seviyesi ve bunun meydana getirdiği etkileri ifade eder.

Ekonomik olarak kavramın nitelediği husus, ekonominin turizme dayanma düzeyi ile ilişkilidir. Turizmin bölgeye olan maliyeti ve fayda dengesi ön plana çıkmaktadır (Algan & Bayraktar, 2018).