Turizm taşıma kapasitesinin sorunları ve beklentiler 50 

Turizm literatüründe taşıma kapasitesi kavramı, ilk olarak Lucas’ın 1964 yılında, kano sporu yapılan bir alanda ziyaretçilerin vahşi yaşam algılamalarını incelediği bir çalışmada kullanılmıştır. Bu çalışmada taşıma kapasitesinin, çevresel unsurları ilgilendirdiği belirtilmiştir (Fennell, 2002).

Wall (1982), konu ile ilgili insan sayısı kadar kapasite tanımı olduğunu iddia etmiştir. Bazılarına göre, istenmeyen etkileri kısıtlayan, işletme faaliyetlerini destekleyen bir analiz yöntemini temsil etmekle ilgiliyken; diğerleri için negatif etkilerin ortaya çıkmaya başladığı eşik düzey olabilmektedir (WTO,1985). Bu tanımlamayı benimsemeyen diğer bilim adamları ise, taşıma kapasitesini ne tam ne de kolaylıkla ölçülebilir olarak değerlendirir ve özellikle “kapasite” belirlendikten sonra daha fazla faaliyette bulunulmadığında “sayısal” bir değer arayışının işe yaramayacağına inanırlar (Washburne,1982; Bury,1976; Shelby ve Heberlein,1986). Taşıma kapasitesi gerek kavram gerekse tanım olarak birtakım tartışmalara konu olmuştur (Lindberg ve ark., 1997; Buckley, 1999; Papageorgiou ve Brotherton, 1999; Saveriades, 2000; Simon ve ark., 2004). Kavram ilgi çekici olmakla birlikte, tanımlarda ya da açıklamalarda ortaya konan bilgilerin konu alanını tam izah etmediği düşünülmektedir.

Schinder ve ark.’nın (1978) belirttiği gibi, pek çok işletme planındaki temel eksiklik, işletmecilerin aradıkları şartları açıkça belirtmemeleri ve bu hedeflere ulaşma açısından performansı ölçmelerine izin verecek hedeflerin eksikliği olmuştur.

Ancak daha sonraları taşıma kapasitesinin, işletme faaliyetine kılavuzluk edecek amaç ve hedefleri önceden belirlemeden bir anlamının olmadığı fark edilmiştir. Bu yüzden, “kapasite” belirlendikten sonra, durumu hafifletmek ya da iyileştirmek için önceden belirlenen eylemlerin uygulanması gerektiği tartışılmıştır. Neredeyse konuyla ilgili tüm makaleler, taşıma kapasitesinin keşfedilmeyi bekleyen mutlak bir değer olmadığını, fakat herhangi bir alandaki belli işletme hedefleri ile ilişkilendirilmesi gereken bir değerler dizisi olduğunu iddia etmiştir (Kuss ve ark.,1990).

Williams ve Gill (1991), alanın eşik tanımlamasını üç grupta toplamış ve bu üç gruba yönelik eşik örnekleri geliştirmişlerdir. “Turizm taşıma kapasitesi” ile ilgili, çeşitli eşik göstergeleri hacim, yoğunluk ya da piyasa karması açısından tanımlayan ve belli sayısal göstergelere odaklayan bir tutum sergilemiştir (Çizelge 2.2).

Shelby ve Heberlein (1986) bir alanın taşıma kapasitesinin belirlenmesinde işletme parametreleri ve etki parametrelerinin de göz önünde bulundurulması gerektiğini iddia etmişlerdir. İşletme parametreleri, işletme faaliyetlerinde bir acentenin doğrudan kullanabileceği turizm unsurları ile etki parametreleri ise ziyaretçi kullanımının, çevre ya da ziyaretçilerin kendileri üzerindeki etki ya da sonuçları ile ilişkilendirilmiştir. Çeşitli alanlarda turizmin etkilerini tanımlayan literatür bulunmasına rağmen, turist kafilelerinin yönetilmesi, kalma uzunlukları, ya da turist çeşidi genellikle varış yerindeki turizm acentelerinin kontrolünün (ve hatta anlayışı) bu tartışmaların dışında kalmıştır. Bu da işletme faaliyeti için taşıma kapasitesi kavramının değerini doğrulamasa da, endüstrinin tüm sorunlarını çözeceği iddiaları, öncelikle turizmin niteliğinin, turistik alanların ve kullanım-etki ilişkilerinin yanlış anlaşılması sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Çizelge 2. 2. Taşıma Kapasitesinin Göstergeleri (Williams ve Gill, 1991)

EŞİK TANIMLAMASI EŞİK ÖRNEKLERİ

HACİM Çeşitli ziyaretçi tiplerinin pik, saatlik, günlük, haftalık, yıllık hacimleri (Örn:gecelik yatak, ziyaretler, ziyaret günleri vb)

YOĞUNLUK Değişik lokasyonlardaki değişik aktiviteler için gerekli alan (Örn: Kumsalda kişi başına düşen alan, turist/restoran m², alışveriş alanı vb)

PİYASA KARMASI

Yerleşik halka oranlanan ziyaretçi birimi (Örn: Ziyaretçilerin yerli halka oranı, ziyaretçi yatak

sayısının yerli halkın yatak sayısına oranı, ziyaretçilerin kullanabileceği kamusal faaliyetlerin

yerli halkın kullanabileceklerine oranı vb.)

Turizm planlaması ve işletmesinde taşıma kapasitesi ile ilgili diğer temel bir sorun da herhangi bir alanın öz kullanım düzeyi ya da maksimum mutlak kapasitesinin olmasıdır (Wall,1982). Durum sadece bundan ibaret değildir. Wall’ın (1982) iddia ettiği gibi, özel bilimsel bir kazanç amacıyla oluşturulmuş bir alan, orijinal nitelikler bozulmaya başlamadan önce sadece düşük seviyede bir kullanıcı eşiğini muhafaza edebilir. Aynı alan, yoğun gelişme için tasarlanmışsa olumsuz sonuçlar ortaya çıkmaya başlamadan önce önemli ölçüde daha yüksek bir kullanıcı-yoğunluğuna ev sahipliği yapabilir (Tokmak, 2008).

Kapasiteye ilişkin bir başka sorun da ziyaretçilerin kullanımında olmuştur. Bu sayılar arttıkça, kalabalık, trafik sıkışıklığı ve ilgili diğer etkilerin kapasiteye erişilene

ve belki de kapasite aşılana kadar kendiliğinden geliştiği fikrini akıllara getirir. Pek çok bilim adamı için bu, artan ziyaretçi sayısının etkilerini küçümsemektedir. Turistlerin varlığı ile etkiler gelişse de, ziyaretçi hacmi unsurlardan yalnızca biridir. Şekil 2.3’deki grafiklerde görüldüğü üzere, artan ziyaretçi sayıları söz konusu alana ve incelenen duruma bağlı olan ziyaretçi memnuniyeti üzerinde değişken etkilere sahiptir (Hall, 1974).

Mathieson ve Wall (1982), daha geniş anlamda bir alanın taşıma kapasitesinin, turist ve alanın -yerel nüfusun özellikleri tarafından etkilendiğini ortaya koymuştur. Turistler kişisel sosyo-ekonomik nitelikleri (yaş, cinsiyet, net gelir vb.) bakımından farklılık gösterir; farklı seyahat motivasyonlarına, beklentilere, uygun zamana, farklılık gösteren etnik ve dini ve davranış şekillerine sahiptirler.

Şekil 2. 5. Kullanıcı Tatmini ve Kullanım Seviyeleri (Hall, 1974)

Bireyler ve grup olarak turistler ziyaretçi yoğunluğuna, etkinlik çeşidine ve kalış süresine farklı şekillerde ve farklı düzeyde tepki göstermektedirler. Tüm bu unsurlar herhangi bir yer için turizmin etkisinin belirlenmesi açısından önemli bir role sahiptir. Bu çeşitliliğin genellikle yeterince detaylı bir şekilde incelenmemesi bu unsurların kapasite çalışmalarına dâhil edilmesini güçleştirmiştir (Glasson ve ark., 1995).

Doğal çevre (biyo-fiziksel süreçler ve yerel coğrafya); ekonomik yapı (yatırım, konum ve çeşitlilik); toplumsal yapılar (demografi, kültür ve yaşam kalitesi); siyasi

örgütler (yapı, düzenlemeler ve ilkeler); alanda turistik gelişimin düzeyi (mülkiyet, nitelik ve gelişim oranı) gibi değişkenler bir alanın taşıma kapasitesini belirleyecek önemli değişkenlerdir. Taşıma kapasitesinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacak en önemli şey, özellikle planlama ve işletme faaliyetine etkili bir şekilde uygulandığında bunlar arasındaki ilişkidir (Glasson ve ark., 1995).