Halk dilinde arz satmak için piyasaya mal getirmek demektir99. Ekonomik anlamda arz, üreticinin belli bir zamanda ve belli bir piyasada değişik fiyatlara göre satmaya razı olduğu mal ve hizmet miktarı olarak tanımlanmaktadır100.
Turizm arzı ise, ekonomik olarak “belirli bir piyasada belirli bir fiyata ya da bedelsiz olarak turistik tüketicilere sunulan mal ve hizmetler bütünüdür” şeklinde tanımlanmaktadır101. Diğer bir tanımda ise turizm arzı; “ turistik tüketimde yer alan ve turizm talebinin gereksinimlerini karşılamak için gerekli mal ve hizmetlerin tedarik edilmesini içeren üretime dayalı işlemlerin tümü” olarak tanımlanabilmektedir102.
Tarım ve sanayi sektörü ile karşılaştırıldığında, bir hizmet sektörü olan turizmde arzın nitelik ve özelliğinin önemli farklılıkları bulunmaktadır. Bu özellik doğal olarak turistik ürünün yapısından kaynaklanmaktadır. Turistik ürün, “turistin seyahati boyunca yararlandığı konaklama, yeme-içme, ulaştırma, eğlence ve diğer birçok servislerin bileşimi” dir103.
98 Erdoğan, 1996: 343.
99 Besim Üstünel, (1997): Ekonominin Temelleri, Alfa Yayınevi, Ankara, s.116. 100 Ali Özgüven, (1997): İktisat Bilimine Giriş, Filiz Kitabevi, İstanbul, s.206.
101 Orhan İçöz, Metin Kozak, (1998): Turizm Ekonomisi, Turhan Kitabevi, Ankara, s.27. 102 Alberto Sessa, (1983): The Elements Of Tourism Economics, Roma, s.89.
103 Saime Oral, (1988): Türk Turizminde Dağıtım ve Fiyat Politikaları ve Turist Talep Profili Analizi, İzmir, s.96.
Turizmin önemli girdileri iklim ve doğal kaynaklardır. Bunlar turizmin arz unsurları arasında yer almaktadır. Turizm arzı, turistik potansiyelin piyasaya sürülmüş bir parçası olarak ziyaretçilerin çağdaş gereksinimlerini karşılayabilen, fiyatlarının çoğunlukla ziyaretçilerin satın alma güçlerine uygun olduğu varsayılan ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel v.b. değerler ve olanaklar bütünüdür104.
Yukarıdaki tanımlar ışığında turizm arzının başlıca özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir105:
• Turizm sektöründe arzın oluşturulması büyük yatırımları gerektirir. Bir otel işletmesinin tamamlanarak faaliyetine başlaması için belirli bir dönem gerekmekle birlikte sabit üretim faktörleri için de yüksek miktarda harcama yapılması gerekmektedir.
• Turizm sektöründe arz her turist tipinin sosyo- ekonomik, sosyo-demografik ve psikolojik özelliklerine uygun olarak mal ve hizmetlerin sunulmasını gerektirir.
• Turizm sektöründe üretilen mal ve hizmetlerin ya da kazanılan deneyimlerin stok edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle turizm arzını oluşturan mal ve hizmetlerin üretildiği anda tüketilmesi zorunluluğu söz konusudur.
• Turizm arzının temel özelliği diğer hizmet sektörlerinde olduğu gibi emek- yoğun üretime dayalı olmasıdır.
• Turizm arzı kısa dönemde inelastik bir özelliğe sahiptir.
• Bir turistik tüketici turizm faaliyetlerinden tam olarak yararlanabilmek için turizm arzını oluşturan faktörlerle doğrudan temasa geçmek durumundadır.
104 Erdoğan, 1996: 361.
Diğer bir deyişle üretim yerine gitmek zorundadır. Arzın bulunduğu yer aynı zamanda tüketim yeridir.
• Turizm arzı çok değişik alanları ilgilendiren bir özelliğe sahiptir. Bir bölgedeki fiziksel, doğal, kültürel ve insani değerler bu bölgeyi ziyaret turistin aklında bir bütün olarak yer almakta ve turistin tatil deneyiminin oluşmasında bir bütün olarak katkıda bulunmaktadır. Diğer bir deyişle, bütün faktörler zincirin bir halkasını oluşturmaktadır. Bu zincirin bir halkasında oluşan olumsuz deneyim turistlerin tatil konusundaki bütün izlenimlerini olumsuz yönde etkileyebilir.
Turizm arzı, bir ülke veya yörenin belli şartlar altında, belli bir zamanda belirli fiyatlardan ziyaretçilere satmaya veya onların faydalanması için hazır bulundurduğu turistik zenginliklerdir. Turizm arzının en önemli unsuru doğal kaynak ve tarihi değerlerdir. Bunlar, bir yerin sahip olduğu, ziyaretçilerin kullanımı ve zevk almaları için hazırda olan varlıklardır. İklim, çeşitli türde flora ve fauna olması, su kaynakları, plajlar, doğal güzellikler, içme suları kaplıcalar v.b. olanaklardır. Doğal kaynakların kullanımı yılın her mevsimine yaygınlaştırılırsa, arzda o kadar başarılı olunur. Örneğin; balık tutma, kayak, avlanma, çim kayağı, fotoğraf çekme, resim yapma, yürüyüşler ve benzerleridir.
Turizm arzının diğer önemli unsuru alt yapı tesisleridir. Bunlar hem yöre sakinleri, hem de ziyaretçilerin temel ihtiyaçlarını karşılarlar. İçme ve kullanma suyu sistemleri, kanalizasyon ve atık su sistemleri, elektrik, haberleşme, gaz dağıtım sistemleri, süzme ve arıtma sistemleri v.b. temel alt yapı tesisleri yanında; otoyollar, yollar, tali yollar, karayolları park cepheleri, park alanları, gece aydınlatması, karayolu donanımı, hava limanları, marinalar, rıhtımlar ve bunlarla ilgili tesisler, otobüs ve tren istasyonları ve diğer hizmet tesisleri ve bunlara benzeyen her çeşit turist hizmet donanımıdır106. Ulaştırma ve ulaştırma donanımları ile üst yapı unsurları (havalimanları, yolcu terminalleri, tatil siteleri, alışveriş merkezleri, dinleme ve eğlenme yerleri, müzeler, mağazalar v.b.) da turizm arzını etkilemektedir.
106 Erdoğan, 1996: 362.
Geleneksel turizm arzı olan konukseverlik, gidilen yerde turistlerin başarılı bir biçimde ağırlanmalarını sağlayan bir kültürel zenginliktir. Turizm işletmelerinde çalışanların turistleri iyi karşılamaları, içtenlikle davranmaları, gidilen ülke veya yöre sakinlerinin turistlere karşı takındıkları tavır, nezaket, arkadaş, canlılık, saygılı olma, içten gelerek ve isteyerek hizmet etme ve ziyaretçilerle iyi ilişkiler kurma v.b. ziyaretçilerin tatmin olma derecesini yükselten unsurlardır. Bunlara gidilen yerdeki sanat, mimari, edebiyat, tarih, musiki, temaşa sanatı, folklor, alışveriş v.b. etkinliklerde eklenebilir. Bu kaynakların farklı kombinasyonları değişik nitelikte ürünler yaratılmasına imkan verir107.
Ülkemizin turizm arzı açısından verileri108 şu şekilde sıralanabilmektedir:
• İklim (4 mevsim yaşanmaktadır)
• Doğası (coğrafik yapı)
• Tarihsel geçmişi
• Sosyal geçmişi
• Doğal peyzaj
• İnsan topluluklarının yapısal özelliği
• Kültürel yapı
• Gelenek-görenek
107 Erdoğan, 1996: 362.
108Nimet Haşıl Korkmaz, Nazife Küçükaslan, Doğu İle İçiçe Tatil, http://sbmyo.uludag.edu.tr, 01.03.2006
• Ekolojik zenginlik
• Ekonomik yapı
İKİNCİ BÖLÜM