Truman Doktrini (1947)

Mart 1947 yılında ilan edilen doktrinin Türk Amerikan İlişkileri açısından bir dönüm noktası olarak görülse de ABD Başkanı Truman’ın bu doktrini ilan etmesindeki asıl amaç Türkiye’yi Sovyet tehdidine karşı korumak değildi. “Gerçek neden Batı Avrupa’nın geleceğidir. O kadar ki, II. Dünya Savaşından sonra Türkiye üzerinde Sovyet tehdidi bulunmasa da Başkan Truman genel olarak Batı Avrupa ve özel olarak Yunanistan’ı kapsamı içine alan bir doktrin ilân edecekti. Truman için asıl önemli olan, Yunanistan’ın içinde bulunduğu iç savaştan kurtulması ve Avrupa’nın güvenliğinin sağlanmasıdır.”52 _{“II. Dünya Harbi’nin sona ermesinden itibaren Sovyet komünist}

propagandasının hızla yayılması dünyanın tümü üzerindeki çıkarları genel anlamda zarar görebilecek olan Amerika Birleşik Devletlerini tehdidiyle mücadelesinde tek başına devam etmek zorunda kalan Türkiye Cumhuriyeti’nin bu yalnızlığı ve Yunanistan’ın zor günleri Amerika Birleşik Devletleri’nin dış politikasının değişime uğramasıyla son bulmuştur.”53

“Amerika yöneticilerinin sürekli ve ağır bir Sovyet tehdidi altında bulunduklarını düşünmeleri Truman Doktrini’nin temeli olarak kabul edilebilir.”54 _{“Bu korkuysa,}

savaştan sonra Avrupa’da ortaya çıkan olaylardan ve ABD’nin bu olayları yorumlayış biçiminden doğmuştur. Böylece, 1947 yılını izleyerek, Amerikan dış politikasının temel anlayışı komünizme karşı açılan savaş olmuştur ve savaşın çıkış noktasında da Truman Doktrini vardır.”55

“Truman Doktrini, Türk-Amerikan ilişkilerinde önemli bir kilometre taşı olarak kabul edilir. ABD, bu hamleyle Türkiye’nin savunması konusunda ilk defa somut bir adım atmıştır.”56 _{ABD’nin savaş sonrası dış politikasıyla uyumlu olan Yunanistan ve}

52_{Oral Sander, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, 1979, Ankara, s.11}

53 _{Yavuz Güler, “II. Dünya Harbi Sonrası Türk-Amerikan İlişkileri(1945-1950)”,}

http://kefad.ahievran.edu.tr/archieve/pdfler/Cilt5Sayi2/JKEF_5_2_2004_209_224.pdf,( erişim tarihi:

28.11.2015), s.215

54 _{Şenol Kantarcı, “Soğuk Savaş Sonrası Uluslararası Sistem: Yeni Sürecin Adı “Koalisyonlar}

Dönemi Mi?”, 2012,

dergipark.ulkbim.gov.tr/guvenlikstrtj/article/viewFile5000098871/5000092127,(erişim tarihi:

04.11.2015), s.55

55 _{Sander, Siyasi Tarih (1918-1994), s.257}

56 _{Ali Demirtaş, “11 Eylül Sonrası Türk Amerikan İlişkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi”, (Yüksek}

Türkiye yapılan bu yardımlarının dört temel amacı vardır. “Birincisi; Yunanistan’da sürmekte olan iç savaşı komünistlerin aleyhine, kral-burjuvazi iktidarının lehine sonuçlandırmak ve böylece Yunanistan sosyalist devrimi engelleyip bu ülkeyi ABD kontrolünde kapitalist dünya ekonomi sistemine entegre etmek. İkincisi Yunanistan ve Türkiye’de askeri üsler elde etmek. Üçüncüsü; SSCB’yi çevrelemek. Dördüncü amaç ise; Türkiye üzerinden Ortadoğu’ya yakın olmak.”57 _{“ABD Başkanı Truman, İngiliz}

Hükümetinin, XIX’ncu asrın ikinci yarısından itibaren Doğu Akdeniz’in geleneksel olarak İngiliz nüfuz alanı olarak görülen Türkiye ve Yunanistan’a yaptığı ekonomik yardım ve askeri desteği kesme kararını öğrendiğinde, ABD Senatosu ve Kongresi’nin 12 Mart 1947 tarihindeki müşterek toplantısındaki konuşmasında Yunanistan ve Türkiye’ye yardım yapmak için kongrenin desteğini ister. Başkan Truman konuşmasında;

“ABD Harbin kazanmak için 340 milyar Dolar’lık harcama yapmıştır.. Bu dünyanın özgürlüğü ve dünya barışı için yapılan bir yatırımdır. Türkiye ve Yunanistan için talep ettiğim ve önerdiğim yardım miktarı bu yardımın, %1’inin onda birinden biraz fazladır. Bu yatırımı desteklemeye davet ediyorum.

Diktatörlüklerin tohumları sefalet ve açlık ile beslenir. Diktatörlükler, şeytanın açlık ve sefalet toprağında büyür. Halkın daha iyi bir yaşam için umutları öldüğü zaman diktatörlükler en güçlü düzeyine ulaşır. Halkın daha iyi yaşam için yaşama umudunu canlı tutmalıyız.

Dünyanın özgür ulusları özgürlüklerini korumak için desteğimizi bekliyorlar. Eğer biz liderliğimizde hata edersek dünya barışını riske edecek ve dolayısıyla ABD ulusunun refah ve mutluluğunu tehlikeye atmış olacağız.” ifadelerini kullanır.”58

1947 yılında yapılan bu yardımlarla ABD, Yunanistan ve Türkiye’ye desteklemekle kalmıyor aynı zamanda ABD dış politikasında bir ilk olarak uygulanan Sovyetler Birliğini Çevreleme Politikasını da uygulamış oluyordu. “Bu politika,

57 _{Caner Sancaktar, “Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası’na Marksist Yaklaşım”,} bilgestrateji.com/makale/BS2011-2/Demokrat-parti-donemi-turk-dis-politikasina-marksist- yaklasim.pdf, (erişim tarihi : 14.11.2014) , s.30-31

Sovyet askeri tehdidi ya da bir komünist devlet tarafından desteklenen iç savaşların hüküm sürdüğü bütün devletlere yardım yapmak biçiminde özetlenebilir. ABD tarafından Yunanistan ve Türkiye’ye yapılan yardım, yani Truman Doktrini, bu tutumun ilk belirtisidir.”59 _{“1947 Truman Doktrini ile başlayan yardımlarla birlikte}

Washington’un Türk iç ve dış politikasında etkisi arttı. Ama bu her zaman Türkiye’nin ABD’nin yörüngesine girdiği anlamına gelmemektedir.”60

Sovyet tehdidinden kurtulmaya çalışan Türkiye açısından da ABD’den yardım almak cazip hale gelmişti. “II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye ekonomisi iki önemli sorunla karşı karşıya kalmıştır. Bir yandan, savaş sırasında yükselen gıda maddeleri ve hammadde fiyatları yavaş yavaş normale döndüğünden bunları ihraç eden Türkiye’nin gelirlerinde bir azalma söz konusu olurken, diğer yandan da, Sovyetler Birliği’nin giderek artan baskısı karşısında ordusunu terhis edememesi ülkenin ekonomisi üzerinde ciddi bir yük oluşturmaktaydı.”61 _{Artan Sovyet tehdidi karşında}

Türk hükümetinin elinde o dönemde büyük bir miktar altın stoku bulunmasına rağmen bu parayı Sovyetler Birliğiyle girilebilecek bir savaş durumunu göz önünde bulundurarak harcamamaya çalışıyordu.

“12 Temmuz 1947 Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında Amerikan Yardımı Anlaşması imzalandı.”62 _{Bu anlaşma çerçevesinde yapılan yardımlarla Türk}

ekonomisinin önemli bir bölümüne gelen askeri masraflarını azaltmak ve Türk ordusunun silahlarının modern silahlarla donatarak Sovyet tehdidine karşı daha dirençli bir hale getirmeyi amaçlanmıştır. “Ancak, ABD’den gönderilen askeri malzeme için bir bedel ödenmemekle beraber, bu malzemenin bakım için yılda 400 milyon TL ‘nin ayrılması gerekmiş ve bu yüzden bütçedeki askeri masraflarda büyük bir kısıntı yapmak mümkün olmamıştır. Ayrıca, ABD’den gelen askeri malzemelerin yedek parçalarının satın alınması Türkiye’de dolar ihtiyacı ortaya çıkarmıştır.

59 _{Sander, Siyasi Tarih (1918-1994), s.258}

60 _{Sülayman Seydi , “Demokrat Parti’nin Dış Politikada Alternatif Arayışı (1957-1960)”,2011,}

Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,

sbedergi.sdu.edu.tr/essets/uploads/sites1343/files/suleyman-seydi-27022013.pdf, (erişim

tarihi:14.11.2014) ,s.3

61 _{Sönmezoğlu, II. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türk Dış Politikası, s.37}

62 _{Cumhuriyet Gazetesi,13 Temmuz 1947, http://www.cumhuriyetarsivi.com/monitor/index.xhtml,}

Türkiye’nin bazı üretim ve tüketim mallarını ABD’den almak istemesiyle daha da ağırlaşmıştır. Türk yöneticiler, iki ülke arasındaki ticari ilişkilerde ortaya çıkan bu dengesizliğin yarattığı güçlüğü yenmek için ABD’den ekonomik yardım talebinde bulunmuşladır.”63 _{II. Dünya Savaşı’ndan ekonomik ve sosyal bakımdan ağır yaralar}

alan Avrupa devletleri de bu dönemde ABD’den yardım talebinde bulunmuşlardır.

“Türk Hükümeti, kamuoyu ve basının büyük bölümü ABD tarafından sunulan bu yardımı memnuniyetle karşılamıştır. Zira yardımlar bir taraftan devam eden Sovyet tehdidi karşısında ABD ile işbirliği yapmak suretiyle güven artırıcı bir rol oynayacak, diğer taraftan ekonomik kalkınmaya ve ordunun modernizasyonuna katkı sağlayacak, aynı zamanda Türkiye’nin yalnızlığına da son verecektir.”64