Transfer Fiyatlandırmasının Amaçları

İsletmeler; toplam vergi yükleri ve gümrük yükümlülüklerini azaltmak, döviz risklerini minimize etmek, döviz ve nakit çıkışları üzerindeki sınırlamaları aşmak ve yabancı ülkelerdeki yavru şirketleri rekabet açısından kuvvetlendirmek için transfer fiyatlandırmasına başvurmaktadırlar.

Transfer fiyatlandırması, özellikle son yıllarda işletmelerce bir “şirket stratejisi” olarak da değerlendirilip, kullanılmaktadır86. Bu şekilde işlemler vergiden kaçınma, vergi minimizasyonu v.b. klasik amaçların yanında; şirketin verimliliğini performansını yönlendirmek gibi amaçlarını da transfer fiyatlandırması sayesinde gerçekleştirme fırsatı bulmaktadır.

Transfer fiyatlandırmasının amaçları; — Vergilendirme İle İlgili Amaçlar, — İç Yönetim Merkezli Amaçlar, — Uluslararası veya İşlevsel Amaçlar

dır. Tablo 2’de Çok uluslu işletmeler açısından uluslararası transfer fiyatlamasının temel amaçları gösterilmiştir.

86 _{H.Gökhan Gül, “Transfer Fiyatlandırması ve Türk Vergi Sistemi Yönünden Değerlendirilmesi”,}

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara, 2002, s. 3.

Tablo 2: Çok Uluslu İşletmeler Açısından Uluslararası Transfer Fiyatlamasının Temel Amaçları

AMAÇLAR %

Vergileme İle İlgili Amaçlar 51

Tarifeleri Yönetmek 4

Vergi Düzenlerine Uymak 7

Vergi Yükünü Yönetmek 40

İç Yönetim Merkezli Amaçlar 21

Adaletli Performans Değerlendirmesi 7

Motivasyon 9

Hedef Uyumlu Teşvik Etme 5

Uluslararası veya İşlevsel Amaçlar 28

Nakit Transfer Sınırlamaları 2

Rekabetçi Durum 21

Gerçek Gelir Ve Maliyetleri Yansıtma 5

Kaynak: Karen S. Cravens, Çev.: İhsan Günaydın, ‘‘Çok uluslu Şirketler İçin Bir Strateji Olarak Transfer Fiyatlamanın Rolü’’, Vergi Sorunları, Sayı:141, Haziran 2000, s. 139.

Tablo 2’den izlenebileceği gibi çok uluslu işletmeler açısından uluslararası transfer fiyatlandırmasının en önemli amacı vergileme ile ilgili olanıdır. Özellikle vergi yükünü yönetmek amacıyla şirketler transfer fiyatlandırması manipülasyonuna başvurmaktadır. Uluslararası veya işlevsel amaçlar %28 ile ikinci sırada iç yönetim merkezli amaçlar %21 ile üçüncü sırada yer almaktadır.

Konumuzun vergisel amaçlı olması nedeniyle transfer fiyatlandırmalarının İç Yönetim Merkezli Amaçlarına ve Uluslararası veya İşlevsel Amaçlarına ilişkin genel bilgiler verilecek detaylı açıklama yapılmayacaktır.

1.2.1. Uluslararası veya İşlevsel Amaçlar

Transfer Fiyatlaması çok uluslu şirketlerin uluslararası piyasada rekabetçi bir ortam meydana getirmesine ve bunu sürdürmesine yardımcı olabilir. Bu en sık olarak ya farklılaşmış bir strateji veya bir ürünün düşük maliyetli üreticisi olma ile yapılır. Uygun transfer fiyatı, bir şubeye rekabet edebilir bir fiyatla yeni bir piyasaya girmeye izin verebilir. Yani piyasa girişini kolaylaştırabilir veya durgun talebe karşılık olarak fiyat indirimleri yapmaya müsaade edebilir. Bundan başka, belirli bir coğrafik alanda ekonomik şartlarda genel bir azalmaya izin verebilir87_.

1.2.2. İç Yönetim Merkezli Amaçlar

İşletmelerin yönetime ilişkin amaçları, transfer fiyatları belirlenirkenki kararlarını etkilemektedir. Bu itibarla işletmeler transfer fiyatlarından, yöneticilerle işletmenin hedefleri arasındaki uyumu artırmak, bölümlerin performansını adaletli bir şekilde değerleyerek diğer bölümlerle karşılaştırmak ve yöneticileri bölümlerin kârlılığını artırmak için motive etmede yararlanmaktadır88.

Yöneticiler saptayacakları transfer fiyatlarıyla, bağlı işletmelere transfer edilen mal ve hizmetlerin fiyatları ve miktarları üzerinde belirleyici kararlar almak suretiyle bölümlerinin gelir ve giderlerini ayarlayabileceklerdir89.

1.2.3. Vergileme İle İlgili Amaçlar

Farklı ülkelerde faaliyette bulunan şirketler ile bunların ülke içinde ve dışında bağıntılı olduğu merkez veya diğer alt firmalar arasındaki mal ve hizmet transferi sonucu uygulanan fiyatlamanın, bulundukları ülkeler açısından gerçek durumu

87 _{Halil Seyidoğlu, Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulama, Güzem Yayınları, İstanbul,}

2003, s. 396.

88 _{Ali Beylik, ‘‘Uluslararası Transfer Fiyatlaması ve Karsı Düzenlemeler’’, E-Yaklaşım,}

http://www.yaklasim.com/mevzuat/ dergi/read frame.asp ?file _name =2004125075.htm, Erişim: 02.01.2009.

89 _{Ihsan Günaydın, ‘‘Uluslararası Transfer Fiyatlamanın Vergisel Amaçları’’, Vergi Sorunları,}

yansıtması ve dolayısıyla şirketlerin vergi mükellefiyetlerinin de buna göre oluşması esastır.

Çok uluslu şirketlerin global vergi yükünü minimize etmek amacıyla aralarındaki mal ve hizmet transferinde emsaline göre düşük veya yüksek fiyat uygulayarak, vergi matrahlarını düşürmeleri ve böylece vergi yüklerini gerçek tutarlara kıyasla indirmeleri mümkündür90. Nitekim farklı vergilendirme yetkisine sahip ülkelerin yasal boşluklarından veya tevşiklerinden yararlanarak, uluslararası firmalar ve dünya ticaretine egemen olan çok uluslu şirketler, bu imkânı azami ölçüde kullanmaktadırlar.

Transfer fiyatlandırmasının vergileme ilgili amaçlarını şu şekilde özetlemek mümkündür91.

1. Vergi oranı yüksek olan ülkelerde bağlı şirketlerden yüksek fiyatla alış ve düşük fiyatla satışlar, vergi oranı düşük olan ülkelerde ise tersi uygulamalar,

2. Dışarıya ödenen kâr payı, patent, know how, ve marka hakkı karşılığı alınacak olan stopaj vergisi karşılığı yapılacak ödemelerin dışarıdan alınan malların içerisine kaydırılması ile daha az stopaj vergisinin ödenmesi,

3. Vergi oranı yüksek olan ülkelerdeki firma tarafından bağlı olduğu şirket grubundaki diğer şirketlere uygulanması gereken hizmet, gayri maddi haklar vb. karşılığı bedellerin düşük veya hiç gösterilmemesi ve böylece diğer şirketlere ait maliyetlerinde üstlenilmesi yoluyla vergilerin azaltılması,

4. Dışarıdan ithal edilen malların transfer fiyatının düşük gösterilerek gümrük vergilerinin ve Katma Değer Vergisinin (KDV) daha az ödenmesi,

90 _{Cihan Ertürk, “Transfer Fiyatlandırması ve Türk Vergi Sistemindeki Yeri”, (Yayınlanmamış}

Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2007, s. 8-9.

91 _{Mark Atkınson and David Tyrall, “International Transfer Pricing: The Taxman Cometh”, Magazine}

for Chartered Management Accountants, Vol.75, 1997, ss. 32-34. Philip Anderson and David Scott, “International Taxation”, Asian Business Review, New Jersey, 1996, s. 47-53. Günaydın, Vergi Dünyası, s. 165–175.

5. Kâr transferlerine, döviz ve kurlara koyulan sınırlamalardan korunmak için transfer fiyatlarını değiştirerek daha az vergi ödemek,

6. Çok uluslu şirket merkezinde yapılan ve bağlı şirketlerin yararlandığı hizmet bedellerinin bağlı şirketlere paylaştırılmasında vergi oranı yüksek olan ülkedeki bağlı şirketlerin payı arttırılırken vergi oranı düşük olan ülkelerdeki bağlı şirketlerin payı azaltılarak vergi oranı yüksek olan ülkedeki şirketin maliyetlerinin arttırılması suretiyle daha az kâr ve böylece daha az vergi ödemesi.

Konuyla ilgili ABD’de 179 şirket üzerinde yapılan araştırma sonuçları da transfer fiyatlandırmasının en önemli amacının vergisel olduğu yönünde bulgular sunmaktadır92.