B. TRAKYA UMUMÎ MÜFETTİŞLİĞİ (2 UMUMÎ MÜFETTİŞLİK)
1. Trakya Umumî Müfettişliği’nin Kuruluşu ve Müfettişliğe İbrahim Tali Öngören’in
İbrahim Tali Öngören’in Atanması
Üzerinde pek çok savaş gören, bayındırlık ve iskan bakımından harap olan, Edirne, Kırklareli, Çanakkale ve Tekirdağ illerinde İkinci bir Umumî Müfettişlik kurulması kararı alındı. 19 Şubat 1934 tarihinde, 679 sayılı teskere ve 2-150 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla da kuruldu320. Kurulduğu bölge itibariyle Trakya Umum Müfettişliği adı verilen müfettişliğin merkezi Edirne’dir. Kurulan müfettişliğe I. Umum Müfettişliğindeki tecrübesi düşünülerek, İçişleri Bakanlığı’nın 18 Mart 1934 tarih, 2/303 sayılı kararname ve 3626 sayılı teskeresiyle Dr. İbrahim Tali Öngören atandı321. Göreve başlayıncaya kadar Müfettişliğin bürokratik işleriyle ilgilenen Öngören Ankara’ya İstanbul’a oradan da Edirne’ye hareket etti 322. İstanbul Milletvekilliği görevinden istifa eden Öngören 26 Nisan 1934’de yeni görevine başladı323. Göreve başlama tarihinden üç dört gün önce Edirne’ye gelen Tali Bey emsalsiz bir coşkuyla karşılandı, şerefine belediyede yemek düzenlenerek gelişi fener alaylarıyla kutlandı324. Umumî Müfettişin Müfettişlik binası eski müşirlik binasının yeri olacaktı. Binanın tamiri gerektiği için bina tamir olana kadar İbrahim Tali Bey kale içindeki Turing Kulüp binasında görev yapacaktı325.
Trakya Umumî Müfettişlik kadrosu ve alacakları ücretler, 22 Mart 1934 tarihinde çıkarılan 2393 numaralı kanunla belirlendi ve 8 Nisan 1934 tarihinde de
320 BCA, BKKK, 19/2/1934, No: 02.42.8.10, Sayı: 2-150; A. Özmen, a.g.m., s. 24; “Trakya Umum Müfettişliğine İbrahim Tali Bey Tayin Edildi”, Millîyet, 19 Mart 1934, s. 1 ve 7.
321 BCA, BKKK, 18/3/1934, No: 43.15.7, Sayı: 2/303; T. Çetin, a.g.m., s. 57; “Trakya Umum
Müfettişliğine İbrahim Tali Bey Tayin Edildi”, Millîyet, 19 Mart 1934, s. 1 ve 7. ; “İbrahim Tali Bey’de Geliyor”, Millîyet, 28 Mart 1934, s. 1-2.
322 “İbrahim Tali Bey Ankara’ya Gitti”, Millîyet, 2 Nisan 1934, s. 3;”İbrahim Tali Bey”, Millîyet, 11 Nisan 1934, s. 1.; “Trakya Mıntıkası Müfettişliği”, Vakit, 10 Nisan 1934, s. 2; “İbrahim Tali Bey Pazartesi Günü Edirne’de Bulunacak”, Millîyet, 20 Nisan 1934, s. 2.
323 Fethi Tevetoğlu, “Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar III İbrahim Tali Öngören “ Türk Kültürü Dergisi, C. 7, S. 84, Ankara 1969, s. 892.
324 “Tali Bey Edirne’de Nasıl Karşılandı”, Vakit, 24 Nisan 1934, s. 6; “İbrahim Tali Bey Bu Sabah Gidiyor”, Millîyet, 22 Nisan 1934; “İbrahim Tali Bey Pazartesi Günü Edirne’de Bulunacak”, Millîyet, 20 Nisan 1934, s. 2.
325 Dr. Ratip Kazancıgil, Edirne Şehir Tarihi Kronolojisi (1300-1994), İstanbul 1995, s. 148; Nahid Sırrı, “Bir Edirne Seyahatnamesi”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. 15, S. 85, Ankara 1940, s. 28.
muhabereye yetkili kuruluşlar listesine alındı. Buna göre görevlendirilecek memurlar ve alacakları maaşları aşağıdaki şekilde öngörüldü 326:
Derece Memuriyetin Çeşidi Adet Lira 1 Umumî Müfettiş 1 150 2 Başmüşavir 1 125 5 Emniyet Müşaviri 1 80 7 “ “ Muavini 1 55 6 İskan Müşaviri 1 705 7 “ “ Muavini 1 55 7 Yazı İşleri Müdürü 1 55 7 Hususi Kalem Müdürü 1 55 9 Evrak Memuru 1 40 Yazı İşleri Katibi 6 125 Hususi Kalem Katibi 2 125 Dosya Memuru 2 125 Levazım ve Daire Müdürü 1 150 Odacı 1 35 “ 5 30 Şoför ve Tamirci 1 125 Şoför 2 75 Şoför Muavini 2 50
Muhassasatın Nevi Lira
İdare Masrafları 5000 Harcırah 2000 Nakil vasıtaları mubayaa bedeli 13500
326 BCA, BKKK, 8/4/1934, No: 43.19.16, S. 2/392; Düstur, ”Trakya Umumî Müfettişlik teşkilâtı maaş, ücret ve masrafları hakkında kanun”, Üçüncü Tertip, C.XV, No: 82, Ankara 1934, s. 231; “Trakya Müfettişliği, İbrahim Tali Bey kadroyu vekalete verdi”, Vakit, 5 Nisan 1934, s. 2.
İşletme masrafı 4000 Yekun 24500
İbrahim Tali Bey 9 Nisan 1934 yılında İçişleri Bakanlığına bir
tezkere göndererek Trakya Umumî Müfettişliğine şu yetkilerin verilmesini istemiştir:
“a) 1777 kanunun üçüncü maddesiyle vekillere verilen memurları vekalet emrine alma.
b) 1777 no’lu kanunun birinci maddesinin B fıkrasının izahındaki vekiller ve valilerin ihtar ve tenbih verebilme.
c) Ceza muhakemeleri usulü kanununun 148. maddesiyle Adliye vekiline verilen hukuku amme davası tahrik edebilme.
d) Evkaf Umum Müdürlüğü ve Diyanet İşleri Riyasetine merbut memurlar hakkında da vekalet emrine alma, ihtar ve tembih verebilme salahiyetleriyle teçhizini ve ayrıca Umumî Müfettişliklerin vazife ve salahiyetlerine ait talimatnamenin 2 maddesinin H fıkrası ile Umumî Müfettişe verilen işten el çektirme salahiyetinin yalnız asayişe mahzur görülen ahvale münhasır kılınmayıp idareten de bu salahiyetin istimali esasının kabul buyurulmasını ehemmiyetle arz ve rica ederim efendim327.”
İbrahim Tali Bey göreve başlar başlamaz mahiyetindeki bir çok yere geziler düzenleyerek eksikleri yerinde tespit etti328. Bu eksikleri bir rapor haline getirilmesini sağlayan Tali Bey eksikliklerin görüşülmesi için Edirne’de 22 Eylül Cumartesi günü valilerle birlikte bir toplantı yapılmasını uygun gördü329. Ayrıca İçişleri Bakanlığı’na bir yazı göndererek, müfettişliğe bağlı vilâyetlerle yapılan tebligatın Umumî Müfettişlik kanalıyla yapılması gerektiğini belirtti ve görüşü kabul edildi330.
Gittiği yerlerde büyük bir coşkuyla karşılanan Tali Bey halkla içi içe olmayı tercih etti. Onlara tavsiyelerde bulunarak Gazinin ilhamını, azmini örnek almalarını
327 BCA, BMGMK, 9/4/1934, No: 72.474.1, Dosya: 77D15.
328 “İbrahim Tali Bey Trakya’daki Tetkiklerine Devam Ediyor”, Vakit, 8 Mayıs 1934, s. 2. 329 BCA, BMGMK, 11/9/1935, No: 72.472.5, Dosya: 77D5.
istedi331. Göçmenlerin Türkçe konuşması için çaba gösteren Tali Bey, şehir ve kasaba fidanlıkları ile bunların su ihtiyacı konularına da eğilerek faydalı neticeler aldı332. Trakya mıntıkasına göçmen sevki oldukça onları da iskan edeceğinin sözünü verdi333. Verdiği sözü yerine getirmek üzere işe başlayan Tali Bey, göçmenlerin ihtiyaçlarını karşılamak ve bunların ekonomik giderleri için gerekli tahsisatla ilgili İçişleri Bakanlığına ve Başbakanlığa dilekçe gönderdi334.
Trakya Umum Müfettişliği yaptığı dönemde fazla bir huzursuzluk yoktu. Yörede sadece huzursuzluk yaratan unsur Yahudilerdi. 1934 yılının Temmuz ayında yaşanan Trakya olayları huzursuzluğu daha da tırmandırdı ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya olayları tetkik için Edirne’ye geldi335. İbrahim Tali Bey bu sorunu çözmenin tek yolunun yöre halkının ekonomik yönden güçlendirilmek olduğunu raporunda yayınladı. Çünkü Trakya’da ekonomi Yahudilerin elindeydi. Piyasayı Yahudiler yönlendirdiği için üreticiden malı çok ucuza alıyor, pahalıya satıyorlardı. Bu sorunu çözmek içinse eş güdümlü çalışmak ve kooperatifleşmek gerekiyordu336.
Trakya Umum Müfettişliği görevinde bir yıldan biraz fazla süre kalan İbrahim Tali Bey sağlık sorunları nedeniyle iki ay raporlu yattı. İbrahim Tali Bey’in raporlu olduğu dönemde Trakya Umum Müfettişliği görevine vekil olarak İçişleri Müsteşarı Vehbi Demirel getirildi337. Sağlık sorunları nedeniyle istifa etmek zorunda kalan Tali Bey’in istifa haberi 3 Ağustos 1935 tarihli gazetelerde yayınlandı ve yerine atanacak kişinin birinci sınıf vali olacağının düşünüldüğü halka duyuruldu338. Bunun üzerine Başbakan İsmet İnönü İzmir Valisi Kâzım Dirik’in Trakya Genel Müfettişline atanması için bakanlar kuruluna teklif sundu, kararnamenin çıkıp çıkmadığıyla bizzat ilgilendi339.
331 “Tekirdağ’da Tali Bey Muhtelif Müesseseleri Gezip Gördü”, Vakit, 20 Mayıs 1934, s. 6; “Trakya Mıntıkasında “, Vakit, 25 Mayıs 1934, s. 2.
332
BCA, BMGMK, 3/2/1935, No: 72.474.3, Dosya: 77D17
333 “İbrahim Tali Bey Bu Sabah Gidiyor”, Millîyet, 22 Nisan 1934, s. 1 - 5. 334 BCA, BMGMK, 11/7/1934, No: 72.472.3, Sayı: 809
335 “Trakyalı Yahudilerin Hicretlerinin Sebebi Ne?”, Vakit, 6 Temmuz 1934, s. 1.; Dahiliye Vekili Dün Akşam Trakya’ya Gitti”, Vakit, 7 Temmuz 1934, s. 1.; Cumhuriyet Ansiklopedisi, (1923-1940),C.I, İstanbul 2005, s. 227.
336 T. Çetin, a.g.m., s. 58-59.
337 BCA, BMGMK, 28/8/1935, No: 72.475.2, Dosya: 77D27.
338 “Trakya Genel Müfettişi Bay İbrahim Tali Rahatsızlığından Dolayı İstifa Etti”, Akşam, 3 Ağustos 1935, s. 2.
339 BCA, BKKK, 31/7/1935, No: 13 75 10, Dosya: 11189; 4/8/1935: BCA, BKKK, No: 13 75 23, Dosya: 11202.
2. Trakya Umumî Müfettişliği’ne General Kâzım Dirik’in