TRABZON İLÇELERİ SOSYOEKONOMİK GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ

TR901 Trabzon İline ait 18 ilçenin sosyoekonomik gelişmişlik endeks değerleri ve sıralaması Tablo-21’de yer almaktadır. Bu tabloya göre Trabzon İlinin en gelişmiş ilçesi, aynı zamanda Doğu Karadeniz Bölgesi’nin de en gelişmiş ilçesi olan Ortahisar’dır.

Sosyoekonomik gelişmişlik endeksi hesaplanırken kullanılan değişkenlerin Ortahisar’a ait verileri incelendiğinde, temel bileşendeki ağırlıkları pozitif ve oldukça yüksek olan birçok değişkende en yüksek değere sahip olduğu görülmektedir.

Bunlar; rekabet ve yenilik değişkenlerinden KOSGEB desteklerinden yararlanan firma sayısı oranı, KOSGEB destek miktarı, yüksek lisans ve doktora mezun oranı ile turizm yatak kapasitesi oranı değişkenleri; sağlık düzeyi değişkenlerinden on bin kişi başına diş hekimi, hekim, hastane yatak ve sağlık personeli değişkenleri; ekonomik ve mali

51

değişkenlerden imalat sanayi firma sayısı oranı, küçük sanayi siteleri firma sayısı oranı ve banka şube sayısı oranı değişkenleridir. Bu tespitlere dayanarak Ortahisar İlçesinin birinci sırada yer almasını daha çok sağlık ve rekabet düzeyindeki gelişimine borçlu olduğu söylenebilir.

Ayrıca Ortahisar ilçesi, genç yaşlı bağımlılık oranı düşük, denize mesafesi oldukça az olan, rakımı düşük, şehirleşme oranı yüksek bir merkez ilçedir. Denize olan mesafe, il merkezine olan uzaklık, genç yaşlı bağımlılık oranı ve rakım değişkenlerinin temel bileşendeki ağırlıklarının negatif olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu değişkenlerde düşük değere sahip olması da Ortahisar’ın sosyoekonomik gelişmişlik endeks değerinin yükselmesinin sebeplerindendir.

Tablo 21: TR901 Trabzon İlçeleri Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeks Değerleri ve Sıralaması

İlçenin

Genel Sırası İlçenin

İldeki Sırası İlçe Adı Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeks Değeri

66 16 DERNEKPAZARI -2.497555178

69 17 KOPRUBASI -2.666808602

71 18 HAYRAT -2.749897989

Genel sosyoekonomik gelişmişlik sıralamasında dokuzuncu sırada yer alan Akçaabat İlçesi il içinde ikinci sıradadır. Akçaabat ilçesine ait veriler incelendiğinde, şehirleşme oranı, sanayi istihdam oranı, kişi başına sanayi elektrik kullanımı, lisans mezun oranı, okuryazar oranı, on bin kişi başına diş hekimi sayısı, KOSGEB destek miktarı ile yararlanan firma oranı, yüksek lisans ile doktora mezun oranı, turizm yatak kapasitesi ve banka şube sayısı oranı değişkenlerinde bölge ortalamasının çok üstünde değerlere sahiptir. Ayrıca nüfus artış hızı düşük olan Akçaabat ilçesinin il merkezine olan mesafesi, denize olan mesafesi ve rakımı da bölge ortalamasının oldukça altındadır. Bu değişkenlerin temel bileşendeki ağırlıklarının negatif olması ilçenin sosyoekonomik gelişmişlik seviyesinin yükselmesine sebep olmuştur.

52

Yukarıdaki tespitler göz önünde bulundurulduğunda Akçaabat ilçesinin rekabet ve ekonomik değişkenlerdeki başarısının gelişmişlik seviyesini yükselten en önemli unsurlar olduğu söylenebilir. Akçaabat ilçesinin sosyoekonomik gelişmişlik seviyesini olumsuz yönde etkileyen değişkenlere bakıldığında, genç yaşlı bağımlılık oranının yüksek olması, çalışma çağındaki nüfusun ve okuryazar kadın oranının bölge ortalamasının altında olması dikkat çekmektedir.

Trabzon ili içinde üçüncü sırada bulunan Vakfıkebir İlçesi genel gelişmişlik sıralamasında on üçüncü sırada yer almaktadır. Bu ilçeye ait veriler incelendiğinde, ekonomik ve mali değişkenlerde genellikle bölge ortalamasının altında yer almaktadır.

Özellikle sanayi istihdamı ve firma sayısı değişkenleri oldukça düşük değerdedir.

Rekabet ve yenilik değişkenlerinden marka ve faydalı model sayısı bölge ortalamasının üstünde olmasına karşılık, KOSGEB desteklerinden bölge ortalamasına göre daha az yararlandığı görülmektedir.

Ekonomik ve rekabet değişkenlerindeki başarısızlığa rağmen, Vakfıkebir ilçesinin üçüncü sıraya yerleşmesinin temel sebebi yaşam kalitesi değişkenlerinin yüksek olması ve coğrafi konumudur. Nitekim bu ilçenin il merkezine olan uzaklığı il ortalamasının üstünde olmasına rağmen, sahil şeridinde yer alması sebebiyle ulaşımı kolay, denize olan mesafesi kısa ve rakımı da düşüktür. Ayrıca nüfus artış hızı düşük ve şehirleşme oranı yüksek bir ilçedir. Yaşam kalitesi değişkenlerinden sadece genç yaşlı bağımlılık oranı bölge ortalamasının üzerindedir. Ayrıca eğitim değişkenlerinin birçoğunda bölge ortalamasının üzerinde değere sahiptir.

Harita 7: TR901 Trabzon İlçeleri Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi Yoğunluk Haritası

53

Genel gelişmişlik sıralamasında on yedinci sırada bulunan Sürmene, il içerisinde dördüncü sırada yer almaktadır. Bu ilçenin verileri incelendiğinde özellikle sanayi istihdamı ve firma sayıları gibi ekonomik değişkenlerde bölge ortalamasının çok üstünde değerlere sahip olduğu tespit edilmiştir. Rekabet değişkenlerinden patent, faydalı model sayıları ile yüksek lisans ve doktora mezun oranı da bölge ortalamasının üzerindedir. Ayrıca rekabet değişkenlerinden KOSGEB destek miktarı çok yüksek olmasa da desteklenen firma sayısı yüksek olan nadir ilçelerdendir. İl merkezine uzaklığı ortalamanın altında olan Sürmene ilçesi sahil şeridinde yer aldığı için denize uzaklığı ve rakımı da düşüktür. Sürmene ilçesinin en başarısız olduğu alan sağlık hizmetleri alanıdır. Sağlık endeksinin hesaplandığı tüm değişkenlerde ortalamanın çok altında değerlere sahiptir. Ayrıca genç yaşlı bağımlılık oranı da bu ilçede yüksektir.

Harita 8: TR901 Trabzon İlçeleri Sosyoekonomik Gelişmişlik Haritası

Ekonomik ve mali endeksin hesaplandığı değişkenlerde ortalamanın üstünde değerlere sahip olan diğer ilçeler Yomra, Of, Arsin ve Maçka ilçeleridir. Bu ilçelerden özellikle yedinci sırada yer alan Of ve sekizinci sırada yer alan Arsin imalat sanayi istihdamı ve firma sayıları değişkenlerinde çok yüksek değerlere sahiptirler. Bu ilçelerin il merkezine olan uzaklıkları fazla olmasına karşılık denize olan uzaklıkları ve rakımları düşüktür.

Arsin ilçesi KOSGEB desteklerinden yüksek oranda yararlanan bir ilçe iken, Of ilçesinin 54

yüksek lisans ve doktora mezun oranı oldukça yüksektir. Fakat bu ilçelerde nüfus artış hızı yüksek, şehirleşme oranı düşük, eğitim ve sağlık endeksinin hesaplandığı değişkenlerde de ortalamanın altında değerler söz konusudur.

On birinci sıradaki Maçka ilçesi ise küçük sanayi siteleri firma sayısı bakımından avantajlıdır. Ayrıca Maçka ilçesi turizm yatak kapasitesi yüksek olan nadir ilçelerden biridir. Bu ilçe için sağlık endeksinin hesaplanmasında kullanılan birçok değişkende ortalamanın üzerinde değerlere sahiptir. Şehirleşme oranı düşük olan Maçka ilçesinin denize olan mesafesinin ve rakımının yüksek olması sosyoekonomik gelişmişlik seviyesini düşürmektedir.

Ekonomik değişkenlerde avantajlı olan Yomra ilçesinin diğerlerini geride bırakarak beşinci sıraya yerleşmesinin temel nedeni rekabet ve yaşam kalitesi değişkenlerinde daha yüksek değerlere sahip olmasıdır. Rekabet değişkenlerinden marka, patent, faydalı model sayıları, yüksek lisans ve doktora mezun sayısı ile turizm yatak kapasitesi ortalamanın oldukça üzerindedir. Ayrıca Yomra ilçesi sahil şeridinde yer alan, il merkezine uzaklığı ve rakımı az olan bir ilçedir. İlçede genç yaşlı bağımlılık oranı da ortalamanın altında bir değere sahiptir.

Ekonomik ve mali açıdan, özellikle sanayi istihdamı ve firma sayısı değişkenlerinde, dezavantajlı olan Beşikdüzü ilçesi genel gelişmişlik sıralamasında yirmi ikincini sırada yer almaktadır. Bu ilçenin il içerisinde altıncı sıraya yerleşmesinin sebebi ise yaşam kalitesi ve eğitim alanlarındaki başarısıdır. Tüm eğitim değişkenlerinde ortalamanın üzerinde değerlere sahip olmasının yanında, liseler okullaşma oranı en yüksek olan ilçedir. Bu ilçede şehirleşme oranı yüksek ve genç yaşlı bağımlılık oranı da düşüktür.

Ayrıca Beşikdüzü il merkezine uzak olmasına karşın sahil şeridinde yer aldığı için ulaşımı kolay, denize mesafesi az ve rakımı düşük olan bir ilçedir.

İl merkezine olan uzaklığı ortalamanın altında, denize olan mesafesi ve rakımı az olan Araklı ve Çarşıbaşı ilçeleri diğer değişkenlerin birçoğunda ortalamanın altında değerlere sahip olduğundan sosyoekonomik gelişmişlik sıraları düşüktür. Araklı ilçesi coğrafi konumunun yanı sıra imalat sanayi istihdamı açısından avantajlı iken Çarşıbaşı ilçesi meslek lisesi okullaşma oranı ve marka sayısı değişkenlerinde avantajlıdır.

Sosyoekonomik gelişmişlik seviyesi düşük olan ilçeler genellikle il merkezine uzak ve rakımı yüksek olan ilçelerdir. Çaykara, Dernekpazarı, Düzköy, Hayrat, Köprübaşı, Şalpazarı ve Tonya bu ilçelere örnek olarak gösterilebilir. Bu ilçelerden il merkezine en uzak olan ilçe Çaykara’dır. Şehirleşme oranı düşük olan Çaykara, Dernekpazarı’ndan sonra en yüksek genç yaşlı bağımlılık oranına sahiptir. Eğitim değişkenlerinden okuryazar kadın oranı hariç diğer değişkenlerde bölge ortalamasının üzerinde değerlere sahip olan Çaykara, sağlık endeksi değişkenlerinde aynı başarıya sahip değildir. Hastane yatak sayısı hariç tüm sağlık değişkenleri bölge ortalamasının altındadır. Çaykara ilçesinin eşdeğer coğrafi şartlara sahip diğer ilçelerin önüne geçmesinin temel sebebi ise turizm sektöründeki başarısıdır. Ortahisar ve Akçaabat’tan sonra en yüksek turizm yatak kapasitesine sahiptir.

55