Kalça ekleminde oluĢan hasar sonucunda uzun süreli konservatif tedaviye (kilo verme, anti- inflamatuar ilaçlar, fizik tedavi ajanları, aktivite kısıtlaması, baston kullanımı vb.) yanıt vermeyen, ciddi kalça ağrısı ve fonksiyon kaybının olduğu durumlarda gerçekleĢtirilmesi gereken kalça ekleminin yeniden yapılandırılmasıdır. Zarar gören kalça ekleminin yerine metal veya plastik kalça eklemi tipindeki yapay eklemler yerleĢtirilerek uygulanmaktadır73
. ġekil 1. Normal kalça görüntüsü
Hastalarda yaĢ olarak en fazla önerilen yaĢ grubu 65 yaĢ ve üzerindeki hastalardır. Ancak; daha genç hastalarda da protez uygulaması yapılabilmektedir. Protezlerin gevĢeme ve aĢınma sorunları hastalarda daha fazla görülmekte ve tekrar ameliyat olmalarına neden olmaktadır74
. Protezleri kullanma süresi 15–20 yıl arasında değiĢmektedir. Hastanın yaĢı, kilosu, aktivitesi, kullanılan protezin kalitesi ve operasyon tekniği ile ilgili faktörler protezi kullanma süresini etkilemektedir 75. Dünyada ve Türkiye‟de yapılmıĢ çalıĢmalarda kalça protezi sonrası takip edilen hastalardaki baĢarı oranının yüksek olduğu görülmektedir.Ancak kalça protezi uygulanması sonrası erken veya geç dönemde birçok komplikasyon ortaya çıkabilmektedir.TKP ameliyatında diğer cerrahi operasyonlarda da görülebilecek,hastaların hastanede kalıĢ süresini, fiziksel uyumunu, yaĢam kalitesini etkileyebilecek erken veya geç dönem komplikasyonları bulunmaktadır.Bu komplikasyonlar ameliyat sonrası dönemde hastane koĢullarında uygun bakımla büyük ölçüde önlenebilmektedir. Taburculuk sonrası dönemde geç komplikasyonlar açısından risk devam ettiğinden, bireylerin evde bakımları oldukça önemlidir76
.
Kalça protezinin en sık uygulandığı durumlar77,78,79;
Primer veya sekonder dejeneratif eklem hastalıkları, Ġnflamatuar hastalıklar,
Piyojenik artrit Osteomiyelit, Tüberküloz,
Kalça füzyonu veya psödoartrozu, Herediter hastalıklar,
Konjenital subluksasyon veya dislokasyon, Femur ve asetabulumu tutan kemik tümörleri, Yetersiz rekonstriksiyon ve intrakapsüler kırıklarıdır
Total Kalça Protezi Uygulamasının Amacı
TKP uygulamasının amacı; ağrıyı gidermek ve iĢlevleri artırmaktır.TKP uygulamalarında iyi sonuç almak için doğru endikasyonlar içerisinde uygulanan baĢarılı bir cerrahi teknik gerekmektedir.
Bunun yanı sıra hastanın kiĢisel durumuna uygun malzeme ve tasarım özeliklerine sahip implant kullanılması TKP uygulamasında baĢarıyı artırmaktadır. Günümüzde farklı malzemelerden yapılmıĢ ve farklı tasarım özeliklerine sahip birçok protez geliĢtirilmiĢtir.Seçilen implantın tasarım ve malzeme özellikleri, protezin basit, üretilebilir, ucuz, güvenilir ve uzun ömürlü olmasına olanak sağlamaktadır.Sağlık ekibine sunulacak seçeneklerin çok olması teknik açıdan oluĢabilecek zorlukları önlemektedir. Uygulamada önemli bir konu da az miktarda kemik rezeksiyonu kullanılmasıdır.
TKP‟nin amaçları Ģu Ģekilde sıralanabilir 78,,80,81
. Hastanın var olan ağrısını gidermek, Eklem fonksiyonlarını geliĢtirmek,
Hastanın hareket fonksiyonlarını artırarak günlük yaĢam biçimini sürdürmesini sağlamak,
Hastanın yaĢam kalitesini yükseltmektir.
Total Kalça Protezi Uygulaması
TKP, ortopedi dıĢında tüm tıp alanında oldukça ümit veren ve geliĢimini büyük bir hızla tamamlayan bir uygulamadır. Dünyada gerçekleĢtirilen, ilk total kalça protezi uygulaması 1962 yılında Ġngiliz Sir John Charnley tarafından yapılmıĢtır82. ABD‟de ilk total kalça protezi
ise 1969 yılında uygulanmıĢtır. Modern Total Kalça Protezi (TKP) uygulamasının öncüsü olarak bilinen John Charnley‟in, 1969 yılında kemik çimentosunu geliĢtirmesi ile TKP ameliyatının daha güvenli ve eskiye göre daha kolay uygulanabilirliğini sağlamıĢtır. YaĢlılarda, osteoporozlu veya kronik enflamatuvar hastalıklı olgularda kemik kalitesinin kötü olması, TKP uygulamasında kemik çimentosu kullanımı optimal primer stabiliteyi sağlar.Bununla birlikte kemik çimentosunun mekanik ve biyolojik yönden kısıtlı olduğu bilinmektedir. IsınmıĢ olan çimento yeni kemik dokusunun daha önceden bulunmadığı alanda Ģekillenmesini sağlar Çimento, kemik implant yüzeyleri arasında yapıĢtırıcı bağlantı oluĢturmak yerine boĢluk doldurucu özelliğine sahiptir83
.
TKP, medikal tedavilerle baĢarıya ulaĢılamayan sorunların çözümünde tüm dünyada ve Türkiye‟de oldukça fazla baĢvurulan ve sonuç itibariyle baĢarı sağlayan bir cerrahi yöntemdir. Total kalça artroplastisinin baĢarısı Ģunlara bağlıdır84
; Uygun hasta seçimine,
Ameliyat öncesi yapılan doğru planlamaya, Endikasyona uyumlu implant seçimine,
Ameliyat sonrası uygulanan etkili rehabilitasyona
TKP, hastaların yaĢam kalitesini artırmak için oldukça baĢarılı ve yenilikçi bir giriĢimi olarak kabul edilmektedir. YaĢam süresinde meydana gelen uzama durumu doktorlar ve protez üreticileri için yeni giriĢim ve hedefler anlamını taĢımaktadır. Eklem replasmanına gereksinim duyan hasta sayısı ve genç hastaların bu nüfustaki oranı her geçen gün artmaktadır. Ġlk protez tasarımlarında stabilite elde edebilmek için hareketlilikten bir miktar vazgeçmek gerekmekteydi. Kısıtlayıcı modellerin kullanımı sonucu yüklerin doğrudan kemik implant komĢuluğuna aktarılması komponent gevĢemesi ile sonuçlanmıĢtır. Hastanın gereksinimine göre sağlamlık ve esneklik arasında bir denge sağlanmalıdır 85,86
.
Ulusal istatistik enstitüsü verilerini baz alınarak 2011 yılında tüm artroplastilerin %50‟den fazlasının 65 yaĢ altı hastalara uygulanacağını öngörülmüĢtür. 2030 yılında ise genç hastaların TKP olgularının %52‟sini oluĢturacağı düĢünülmektedir. Bu rakamlar daha genç ve beklentisi daha yüksek bir hasta grubuyla karĢılaĢılacağını ve uzun ömürlü implant üretimi için protez tasarımı ve implant özelliklerine her zamankinden daha fazla önem verilmesi gerektiğini göstermektedir. Ġdeal bir protezde bulunması gereken özellikler Ģu Ģekilde sıralanabilir:
Güç kalkanı etkisini önleyecek kadar esnek olmalı, Primer stabilite sağlayacak kadar sert olmalı,
Protezin yüzey kaplaması kemikle temas sonrası aĢınmayacak kadar dayanıklı olmalı, Modüler komponentler, optimal uyum ve primer stabiliteyi aynı anda sağlamalı ve
cerrahi tekniğe uygun olmalı
Protez uygulamasında en önemli baĢarısızlık nedeni osteoliz, enfeksiyon ve çıkıktır. Cerrahi tekniğe ve implant seçiminin doğru yapılması oluĢabilecek kötü sonuçları önleyebilir ve riskleri azaltabilir.
Bu üç ana neden dıĢında protez baĢarısına etki eden minör etkenler de vardır. Kemik kalitesinin kötü olması, yetersiz rehabilitasyon ve derin ven trombozu bunlardan bazılarıdır.Ġmplant modellerinin yeni olması, her hasta için iyi sonuç vermeyebilir.Hastanın mevcut gereksinimleri ve implantın bu gereksinimleri karĢılayabilirliği arasında uyum olmalıdır.Ġdeal bir protez, hareketliliği devam ettirerek stabiliteyi sağlamalıdır.Yeni
modellerin tasarımlarında sürtünme ve aĢınmayı azaltması amaçlanmaktadır.AĢınma ürünleri eklem boĢluğunda birikmekte ve eklem sıvısının basıncı ile kemik-implant arası boĢluklara itilmektedir.Bu maddelerin yarattığı yabancı doku reaksiyonu osteolize ve komponent gevĢemesine yol açmaktadır.Bu sorunların çözülebilmesi amacıyla düĢük aĢınma oranlarına ve düĢük reaktifliğe sahip yeni materyaller geliĢtirilmektedir. Kemik-implant bütünleĢmesini artırmak için kemik geliĢimini tetikleyen gözenekli metaller kullanılmaya da baĢlanmıĢtır 85
Total kalça protezi 4 komponentten oluĢur
ġekil 3:Total kalça protezi
Asetabular (Soket) Komponent: Normal kalçada soketin görevini üstlenir. Metal bileĢenlerden oluĢan parça, vidalama veya çimentolama yöntemi kullanılarak sabitlenir (ġekil 4).
Femoral Baş (topuz): Femur topuzunun yerini tutan, metal veya seramik bileĢenlerden oluĢan bir parçadır. Femoral sistem ile asetabular arasında yer almaktadır (ġekil 5).
Plastik Lineer: Soket ile topuz arasına yerleĢtirilen parça, genel olarak plastik bileĢenlerden oluĢur. Bunun dıĢında metal ve seramik olanları da mevcuttur.
Femoral-Uyluk: Uyluk içine yerleĢtirilen metal bileĢenlerden oluĢan bir parçadır. Uygulama çimentolu veya pres fit Ģeklinde yapılabilmektedir.
TKP uygulama aĢamaları genel olarak Ģu Ģekildedir:
1. Hastalıklı bir kalçanın yapay bir kalça eklemi ile değiĢtirilmesinde ilk basamak kalça eklemi üzerinde yan tarafta yaklaĢık 15cm‟lik bir kesi yapılmasıdır. Bu kesinin yerinin belirlenmesi cerrahın tecrübe ve tercihine göre değiĢiklik gösterebilir.
2.Kalça eklemine girildikten sonra femur baĢı asetabulumdan ayrılır. Femur baĢı çıkartıldıktan asetabulum yuvasındaki eklem kıkırdağı elektrikli özel oyucular kullanılarak kademeli olarak tabakalar halinde çıkartılır.Asetabular parçanın boyutu ve Ģekli tam olarak belirlendikten sonra asetabular parça yerine yerleĢtirilir. Sementsiz tipte yapay kalça ekleminde metal kap sık bir Ģekilde yerine oturtulur veya vida yardımı ile yerine tutturulur. Sementli tipte yapay kalça ekleminde ise özel bir tip epoxy sement kullanılarak asetabular parça kemiğe yapıĢtırılır.
3. Kalça ekleminin uyluk tarafındaki kemiği olan silindir Ģeklindeki femura, ucunda metal bir top olan metal bir saptan oluĢan femoral parçayı yerleĢtirmek için femurun içi özel törpüler kullanılarak metal sapın tam uyacağı bir kanal Ģekilde oyulur.
4. Kanala tam olarak oturacak boyut ve Ģekildeki femoral parça belirlendikten sonra metal sap femur kanalına yerleĢtirilir. Sementsiz tip femoral parça, sık bir Ģekilde yerine oturtularak kemiğe tutturulur. Sementli tipte ise femur kanalı metal sapın boyutundan biraz daha büyük oyulur ve epoxy tip bir sement kullanılarak metal sap kemiğe tutturulur. Daha sonra, önceden çıkartılan femur baĢının yerini alacak olan metal veya seramik top femoral sapa takılır.