TOPSİS

Çok kriterli karar verme tekniklerinden TOPSİS (Technique For Order Preference By Similarity To An İdeal Solution) yöntemi, 1981 yılında Hwang ve Yoon tarafından geliştirilmiştir (Subaşı, 2011: 63).

TOPSİS yönteminin temel mantığında alternatiflerin pozitif ideal çözüm ve negatif ideal çözüme olan uzaklıkları yer almaktadır. Basit bir ifadeyle ideal çözüme göre alternatiflerin sıralanmasını gerçekleştiren yöntemdir (Soba ve Eren, 2011: 29). En uygun seçenek ideal çözüme en yakın ve negatif çözüme en uzak olan seçenektir (Akyüz vd., 2011: 77).

TOPSİS yöntemini uygulamak için her bir kritere sayısal bir değer atanılması gerekmekte ve atanan değerler aynı ölçekte olmalıdır (Sarı, 2014: 78). Bu yöntemde tek varsayım her alternatifin monoton bir şekilde artan veya azalan olarak kabul edilmesidir (Kabakçı, 2014: 68).

TOPSİS yöntemi uygulaması 6 adımdan oluşmaktadır:

 Karar matrisinin oluşturulması

 Normalize matrisinin elde edilmesi

 Ağırlıklandırılmış normalize matrisinin oluşturulması

 İdeal (A+_{) ve negatif ideal (A}-_{) çözümlerinin oluşturulması}

 İdeal ve negatif ideal çözüm noktalara olan uzaklık değerinin belirlenmesi

 İdeal çözüme göre yakınlığın hesaplanması Adım 1; Karar Matrisinin Oluşturulması

Karar matrisinin satırlarında üstünlükleri sıralanmak istenilen alternatifler, sütunlarında ise alternatifleri değerlemede kullanılan kriterler yer almaktadır. Karar verici tarafından oluşturulan başlangıç matrisidir. Bu matris aşağıdaki gibi gösterilmektedir:

“m” karar noktasını, “n” değerlendirme kriterini göstermektedir(Ömürbek ve Kınay, 2013: 352). a11 a12 …… a1n a21 a22 …… a2n Aij = . . . . . . . . . am1 am2 …… amn

Adım 2;Normalize Matrisinin(N) Elde Edilmesi

Bu adımda aşağıda ki formül den yararlanılarak normalize matris elde edilir.

Her kritere ait değerler o kriterlerin kareleri toplamının kareköküne bölünerek normalleştirilir. Normalleştirilmiş matris aşağıdaki gibidir (Akyüz vd., 2014: 78).

n11 n12 …… n1p n21 n22 …… n2p Nij = . . . . . . . . . nm1 nm2 …… nmp

Adım 3;Ağırlıklandırılmış Normalize Matrisinin Oluşturulması

Bu adımda öncelikle değerlendirme kriterlerine ilişkin ağırlık değerleri (wi)

belirlenir.

Bir önceki adımda belirlenmiş olan her bir sütundaki elemanlar ilgili wideğeri

ile çarpılmak suretiyle ağırlıklandırılmış normalize matrisi (V) oluşturulur (Ömürbek ve Kınay, 2013: 353). w1n11 w 2n12 …… wnn1p w1n21 w2n22 …… wnn2p Vij = . . . Hesaplamalar sonucunda . . . . . . w1nm1 w2nm2 …… wnnmp v11 v12 …… v1p v21 v22 …… v2p Vij = . . . . . . . . .

Adım: 4 İdeal (A+_{) ve Negatif İdeal (A}-_{) Çözümlerinin Oluşturulması} TOPSİS yöntemi, değerlendirme kriterlerinin monoton artan ya da monoton azalan bir eğilime sahip olduğunu varsaymaktadır. İdeal çözüm belirlenirken daha önce ki ağırlıklandırılmış normalize matrisinde yer alan sütun değerinin en büyüğü seçilir. İdeal çözüm aralıklı normalleştirilmiş karar matrisinin en iyi performans değerlerinden oluşmaktadır. Negatif çözüm belirlenirken de daha önce ki ağırlıklandırılmış normalize matrisinde yer alan sütun değerinin en küçüğü seçilir. Negatif ideal çözüm en kötü performans değerlerinden oluşmaktadır(Kabakçı, 2014: 71).

A+= “J fayda, J’ kayıp değeri gösterir.”

A- =

A+=( en yüksek değerler

A- = en düşük değerler(Kabakçı, 2014: 71)

Adım 5: İdeal ve Negatif İdeal Noktalara Olan Uzaklık Değerinin Belirlenmesi

Bu adımda ideal ve negatif ideal noktalara uzaklık hesaplanırken Euclidian Uzaklık Yaklaşımından faydalanılmaktadır(Ömürbek ve Kınay, 2013:354). Si+ ideal

noktaya uzaklık değerini, Si- negatif ideal noktaya uzaklık değerini gösterir.

Burada hesaplanacak olan Si+ ve Si- değerleri alternatif sayısı kadardır

Adım 6: İdeal Çözüme Göre Yakınlığın Hesaplanması

Bu adımda her bir karar noktasının yani alternatiflerin ideal çözüme yakınlığı hesaplanırken (Ci*_{), ideal ve negatif ideal ayrım ölçülerinden yararlanılmaktadır.}

Negatif ideal ayrım ölçüsünün toplam ayrım ölçüsündeki payı esas alınarak Ci*

hesaplamasında ölçüt oluşturulur(Cengiz, 2012: 46).

Ci* değeri, 0 aralığında bir değer almak zorundadır. Ci*=1 ise ideal

çözüme yakın olduğunu, Ci*=0 ise negatif ideal çözüme mutlak yakın olduğunu

gösterir(Cengiz, 2012: 46-47).

Son adımda ise elde edilen değerler büyüklük sıralamasına göre sıralanır ve buna göre puanlanarak önem sırası belirlenmiş olur.

İKİNCİ BÖLÜM

2.1. EKONOMİK KATMA DEĞER, TARİHİ VE KULLANIM ALANLARI

2.1.1. Ekonomik Katma Değer

Ekonomik Katma Değer , İngilizce “Economic Value Added” kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır. Ekonomik katma değer esasında artık gelir kavramına dayanmaktadır.

Artık gelir ilk 1890 yılında Alfred Marshall tarafından tanımlanmıştır. Toplam net kardan, yatırılan sermayenin cari faiz oranları üzerinden sağlanacak faiz tutarının çıkartılması ile hesaplanmaktadır(Ercan vd., 2006: 82). Artık gelir, yatırımcıların getiri elde edebilmeleri için işletmenin sağladığı getirinin, katlanılan riski karşılayacak büyüklükte veya fazla olması anlamına gelmektedir(Ertuğrul, 2009: 207-219).

Finansal danışmanlık şirketi olan Stern Stewart ve Co.’nin kurucuları tarafından geliştirilen ekonomik katma değer, ekonomik kâr ile yatırımcıların benzer risk düzeyindeki yatırımlarının alternatif maliyeti arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır (Gürbüz ve Ergincan, 2008: 248).

Ekonomik katma değer (EKD) işletmenin ve ortaklarının, refahının maksimizasyonu ile yakından ilişkili olduğu için işletmenin finansal açıdan performansını ölçmede modern bir ölçüm yöntemi olarak kullanılmaktadır(Üreten ve Ercan, 2000: 30). Ekonomik katma değerin, geleneksel diğer performans ölçüm yöntemlerinden farklılık göstermesi ve tercih sebebi olmasının nedeni; kar hesaplamasında sermaye maliyetini de dikkate almasıdır (Hacırüstemoğlu vd., 2002: 59).

Ekonomik katma değer en genel ifadeyle, vergi sonrası net faaliyet karından sermaye maliyetinin çıkarılması ile bulunan değerleme yöntemidir. Ekonomik katma değer; şirket hedeflerinin saptanmasından stratejik planlamaya, bütçelemeden fiyatlamaya, teşvik sistemi oluşturulmasından insan kaynaklarına kadar uzanan bir finansal yönetim sistemidir (Hacırüstemoğlu vd., 2002: 59). Ekonomik katma değer, finansal yönetimin ve teşvik sisteminin iskeletini oluşturmaktadır. İşletmenin üst yönetiminden en alt çalışanlarına kadar alınacak tüm kararlarda sorumluluk üstlenmektedir. İşletme çalışanları, ortak ve müşterilerinin varlıklarını artırmada büyük rol üstlenmektedir (Öztürk, 2004: 353).