Toprak

Delice (Kõrõkkale), Salmanlõ (Yozgat) ve Ortakõşla (Çorum) arasõnda kalan bölgenin toprak bilgileri ve toprak haritasõ Toprak ve Su İşleri Genel müdürlüğünce hazõrlanmõş “Kõzõlõrmak Havzasõ Topraklarõ’’ adlõ eserden ve alandan alõnan toprak örneklerinin Köy Hizmetleri Ankara Araştõrma Enstitüsü Müdürlüğü laboratuarlarõnda yapõlmõş analiz sonuçlarõndan yararlanõlarak hazõrlanmõştõr⁽¹⁴⁾. Araştõrma alanõnõn en yaygõn toprak grubu ‘’kireçsiz kahverengi topraklar’’ olup.

“kahverengi’’, “kõrmõzõ–kahverengi’’ ve “tuzlu” topraklar ise alandaki diğer önemli gruplardõr. Kuru dere yataklarõnda bulunan aluviyal topraklar ile toprak örtüsünden yoksun çõplak kayalõklarõn alandaki mevcudiyeti önemsenmeyecek düzeydedir.

3.3.1. Kireçsiz Kahverengi Topraklar

Bu toprak grubu bölgenin ana kütlesini oluşturur ve en yaygõn gruptur.

Bölgenin büyük bir kõsmõnõ oluşturan kireçsiz kahverengi topraklar üzerinde tarõm faaliyeti oldukça azdõr ve bu topraklar daha çok doğal step vejetasyonu ile örtülüdür.

Bu topraklar kireçsiz jeolojik maddeler üzerinde oluşmuş kahverengi, kalõn A1 ve genellikle kil birikimli B katmanõndan ibaret topraklardõr. Üst toprak kahverengi ve sarõmsõ kahverengidir. Serbest kireç tüm profilden yõkanmõştõr, ancak alt katlarda çok az miktarda bulunabilir. Alandaki kireçsiz kahverengi topraklar granitten ayrõlmõş kumlu materyal üzerinde oluşmuş koyu bir üst toprak ve az belirgin bir B katmanõ şeklinde gözlenir. Bu topraklarda, ana maddenin (granit) kireçten yoksun oluşu, kil birikimini kolaylaştõrõlmõştõr.

Alanda genellikle dik ve sarp yamaçlarõ tercih eden bu toprağa, daha az eğimli alt kõsõmlarda kahverengi ve kõrmõzõ kahverengi topraklar komşu olurlar. Bu iki toprak grubunda katmanlar nispeten daha net olarak gözlenebilir. Kireçsiz kahverengi topraklarõn yayõlõş gösterdiği dik ve sarp eğimler, çok sõğ topraklõ, taşlõ arazi halindedir. Bu topraklar komşu olduklarõ kahverengi ve kõrmõzõ kahverengi topraklardan profilde serbest kireç içermemeleri, kil birikimli bir B katmanõna sahip olmalarõ ve daha sert ve sõkõ kõvamlõ bir yapõya sahip olmalarõ ile ayrõlõrlar. Bu topraklar genel olarak orta derinliktedir. Dik ve sarp eğimlerde 10-30 cm’ lik bir A katmanõ bulunur. B katmanlarõ kil birikimlidir. Üst toprak kahve ve sarõmsõ-kahve renkli, taneli ve blok yapõlõdõr. Kõvam hafif sert, nemliyken dağõlgan-sõkõdõr. Alt toprak daha kõrmõzõ, orta-kuvvetli blok ve prizmatik yapõlõ ve A’dan daha sõkõ ve serttir. Bünye genellikle killi-tõn ve kildir. Kil zarlarõ belirgindir. Taşlõlõk oldukça yaygõndõr. Profilin A katmanõnda serbest kireç yoktur, ancak B’nin alt kõsõmlarõnda ve C de az miktarda bulunabilir.

Bu topraklarda organik madde genellikle % 1-2’dir. Doğal örtünün korunduğu yükseltilerde ( Eşekli Dağõnõn güney etekleri gibi) %5’e kadar çõkabilir.

pH 6.5-7.6 arasõnda değişir. Katyon değişim kapasitesi 30-45 me/100g kadardõr.

Bazla doyma yüksektir. Değişken katyonlardan Ca⁺⁺ baskõndõr. Su ve besin tutma kapasitesi ortadõr. Yarayõşlõ fosfor genellikle düşük ve potasyum yüksektir.

3.3.2. Kahverengi Topraklar

Alanda Baraklõ ve Kuzeyyurt arasõndaki az eğimli arazide bulunan bu toprak grubu daha çok hububat tarõmõ, bağ ve bahçe olarak değerlendirilmektedir. Üzerinde doğal vejatasyon pek kalmamõştõr. Sadece alandaki kuru dere yataklarõnõn dik, çok dik ve sarp sayõlacak eğimli yamaçlarõnda çoğu kez meşe ve step karõşõmõ heterojen bitki topluklarõ bulunur.

Bu topraklar; pekişmemiş, kireçli tortullar üzerinde oluşmuş, organik madde birikimli A1, yapõ ve renkçe farklõ B ve kireç birikimli C katmanlarõndan ibaret zonal topraklardõr. Kurak orta Anadolu kuşağõnõn en yaygõn ve tipik toprağõ olan kahverengi topraklarda çoğu kõş ve ilkbaharda düşen yağõş serbest kireci 40-50 cm derinliğe kadar kõsmen yõkanmõştõr. Yõkanan kireç bu derinliğin altõndaki bir katta birikmiştir. Birikim kata yayõlmõş halde, veya iplikçikler, ve yumuşak cepler şeklindedir. Kireç yõkanõmõ kahverengi toraklarõnõn oluşumunda en belirgin işlemdir.

Fakat bu işlem üst katlardaki kirecin tümünü yõkayacak derecede ileri değildir.

Kirecin biriktiği katlar akçõl yada beneklidir. Üst katlar ise kahve renklidir. A ve B katmanlarõndan ibarettir. A1, bitki köklerinin çürümesiyle toprağa katõlmõş organik madde dolayõsõyla koyuca renklidir. Daha az organik madde içeren ve A’ ya göre daha nemli koşullara sahip B katõ, farklõ yapõsõ, daha sert kõvamlõ ve net kahve rengi ile A’dan ayrõlõr.

Alandaki kahverengi topraklar hafif ve orta eğimli eteklerde bulunurlar.

Eğimin azlõğõ nedeniyle daha çok tarõm arazisi olarak değerlendirilen bu topraklarda doğal bitki örtüsü pek kalamamõştõr. Alanda daha çok kuru tarõm yapõlõr. Tahõl tarõmõ ve bağcõlõk yaygõndõr. Azda olsa sebze ve meyve yetiştiriciliği şeklinde bir sulu tarõm faaliyeti de mevcuttur. Bu topraklar genel olarak sõğ ve orta derinliktedir (40-90 cm).

Hafif eğimlerde derin, dik-sarp eğimlerde çok sõğ değişimlerde rastlanõr. Renk koyu kahve-koyu sarõmsõ kahve arasõndadõr. Bünyece killi tõn ve kildir. Bazen B’ de bünye daha ağõrdõr. Bu toprağõn aşõnõmla ince fraksiyonunu yitirmesinden ileri gelir. Yapõ bütün profilde bloktur. Ancak B’de daha kuvvetlidir. Kõvam üstte hafif sert, nemliyken çok dağõlan-sõkõdõr. B kural olarak daha sert ve sõkõdõr.

Bütün profil kireçlidir. Fakat, üstten yõkanan kireç B’nin alt kõsõmlarõnda yada C’ birikir. Organik madde % 1-1,5’tir. Bu değerler derinlikle birlikte düzenli olarak azalõr. pH 7.7-7.9 katyon değişim kapasitesi 30-50 me/100g aralarõnda değişir.

Değişken katyonlardan Ca⁺⁺ iklimlidir baskõndõr ve kolloidler bazlarca doygundur.

Yarayõşlõ fosfor düşük, Potasyum yüksektir. Fosfor Ca⁺⁺ tarafõndan bağlanmõştõr.

Bu topraklar alanda daha çok aşağõ, dik ve çok dik eğimlerde yayõlõş gösterir.

Bu eğimlerde toprak orta, sõğ ve çok sõğ derinliktedir. Orta, şiddetli, orta ve çok şiddetli aşõnõmlõ topraklardõr. Dik ve aşağõ eğimli alanlar daha kuru tarõm arazisi, çok dik ve sarp eğimli alanlar ise daha çok otlak olarak değerlendirilmektedir.

3.3.3. Kõmõzõ Kahverengi Topraklar

Bu topraklar alanda dağõn kuzeybatõ eteklerinde Ortakõşla- Salmanlõ arasõnda yaygõndõr. Bu alanda yoğun bir tarõm faaliyeti gözlenir. Bu nedenle doğal bitki örtüsü oldukça azalmõş ve dejenere olmuştur.

Kõrmõzõ kahverengi topraklar ile aynõ iklim ve engebelik koşullarõnda oluşmuş, kireçli tortullar üzerinde; organik madde birikimli A1, renk ve yapõca farklõ B ve kireç birikimli C katõndan ibaret olup, renklerini ana maddeden alõrlar. Bu topraklarõn oluşumunda iklim ve örtünüm değil, daha çok maddenin etkisi olmuştur.

maddesini oluşturur. Jeolojik zamanlarda Orta Anadolu’ da ki iç denizin çekilmesiyle başlayan çöl ikliminin meydana getirdiği yükseltgenme koşullarõnõn bu kõrmõzõlõkta etkisi vardõr.

Bu topraklarõn doğal bitki örtüsü çayõrlardõr, ancak bu topraklar şu an için kuru tarõm ve bağ-bahçeye ayrõlmõştõr. Dik eğimler ise otlak olarak kullanõlõr. Dağõn kuzeybatõ eteklerinde bulunan bu toprak grubunda eğim dik, derinlik çok sõğ ve aşõnõm şidetlidir. Komşu olduklarõ kahverengi ve kireçsiz kahverengi topraklardan kõrmõzõ renkleriyle ayrõlõrlar. Tipik ABC katmanlarõna sahip kahverengi topraklar genel olarak sõğ ve orta derinliktedir. Çok dik yamaçlarda A1 zayõftõr. Renk tüm profilde kõrmõzõmsõ kahve-koyu kõmõzõmsõ kahvedir. Bünye killi-tõn ve killidir. Üst toprak aşõnõm nedeniyle kabalaşmõş olabilir. Yapõ A ve B de genellikle bloklar halinde olup, bu durum B de daha kuvvetlidir. Kõvam üstte hafif sert ve nemliyken dağõlgan-sõkõ, B de ise daha sert ve daha sõkõdõr.

Tüm profilde serbest kireç vardõr. Ancak kireç birikimi kahverengi topraklara göre daha düşüktür. Organik madde % 0.8-1.5 arasõndadõr. Bu derinlikle doğru orantõlõ olarak azalõr, nadiren de % 1.5 ‘ üzerindedir. pH 7.2-7.8 arasõnda değişim kapasitesi ise 26-42 me/100 g arasõndadõr. Kolloidler bazlarca doygundur. Değişken katyonlar arasõnda Ca⁺⁺ baskõndõr, zz oranda K⁺ ve Na⁺ bulunur. Na⁺ ve K⁺ yarayõşlõ fosfor yüzdesiyle ters orantõlõ olarak düşük yada yüksek olabilir. Potasyum yüksek orandadõr.

3.3.4. Tuzlu Topraklar

İnterzonal topraktõr, bünyesinde çok fazla miktarda tuz bulundurmaktadõr.

Toprağõn çok tuzlu olmasõ toprağa alkalilik özelliği katmõştõr ve bu nedenle bu topraklarda sõklõkla bitki büyümesi ya hiç olmaz ya büyümesini tamamlayamaz ya da çok az sayõda tuza dirençli bitki çeşidi yetişebilir. Tuzlu topraklar diğer bazõ toprak türleri gibi çok sulama veya dikkatsiz sulama sonucu oluşmamõştõr. Tuzlu topraklarõn oluşum şekilleri şu şekilde sõralanabilir:

1-Tuzlar, eski göl yataklarõnda olduğu gibi su basmalarõyla birikmiştir.

2-Tuzlar, satha yakõn taban altõ suyundan kapilarite ile yukarõ çõkmõştõr.

3-Bu iki hadisenin belirgin etkileriyle tuzlanma meydana gelmiştir.

Tuzlu topraklarõn doğal örtüsü sõk çayõrdõr. Nemli toprak koşullarõ bu örtüyü destekler. Ancak tuzlu katlarõn yüzeye yakõn olduğu hallerde tuzcul otlar ve tek yõllõklar örtüyü oluşturur.

Tuzlu topraklarda organik madde üstte % 2-8 arasõndadõr; derinlikle düzenli olarak azalõr. Topraklarõn su ve besin tutma sõğalarõ yüksek ve ortadõr. Yarayõşlõ fosfor ve potasyum yüksektir. Ayrõca tuzlu topraklarda pH farklõlõk gösterir. pH’õ 8.5 veya daha yüksek bir değerde olabilirken bazõlarõ hafif alkali özellikte veya nötr olabilmektedirler.