4. TARTIŞMA VE SONUÇ
Araştõrma alanõ olarak seçilen Delice (Kõrõkkale), Ortakõşla (Çorum) ve Yozgat (Salmanlõ) İç Anadolu bölgesinde yer alõr. Davis’in(8) yaptõğõ kareleme sistemine göre çalõşma alanõ B5 karesinde yer alõr. Alan tamamen İran- Turan bitki coğrafyasõ bölgesinde yer alõr ve yarõ kurak alt soğuk Akdeniz ikliminin altõndadõr(22,23). 2003-2004 yõllarõ arasõnda yapõlan arazi çalõşmalarõ süresince 916 bitki örneği toplanmõş ve bunlarõn değerlendirilmesi sonucunda 60 familya, 231 cins’e ait 404 tür tespit edilmiştir. Alt tür ile birlikte toplam tür ve tür altõ takson sayõsõ 407’dir. Alanda tespit edilen türlerin tamamõ Spermatophyta üyesidir.
Spermatophyta üyesi olan 404 türün 2 tanesi Gymnospermae ve 402 tanesi Angiospermae’ dendir. Angiospermae’ lerin 348’sõ Dicotyledonae ve 56 ‘sõ da Monocotyledonae üyesidir.
Çalşma alanõndan tespit edilen 405 tür ve tür altõ taksondan 50’si Türkiye için endemiktir. Bu verilere göre çalõşma alanõndaki bitkilerin endemizm oranõ % 12,3’dür. Türkiye endemik bitkilerinin oranõnõn yaklaşõk olarak %33 oranõnda olduğu dikkate alõnõrsa, çalõşma alanõnõn endemik bitkiler açõsõndan orta zenginlikte olduğu görülür. Daha önce benzer floristik çalõşmalarõn yapõldõğõ Dumanlõ Dağõ (Çankõrõ), Kervansaray Dağõ (Kõrşehir), Karagüney Dağõ (Kõrõkkale), Dinek Dağõ (Kõrõkkale) çalõşma alanõna yakõn alanlardõr(18-21). Bu alanlarla çalõşma alanõmõz endemizm oranõ bakõmõndan kõyaslandõğõnda alanõmõzõn üçüncü sõrada yer aldõğõ görülür. (Çizelge 4.1). Karşõlaştõrõlmasõ yapõlan alanlar arasõnda endemizm oranõ bakõmõndan Dumanlõ Dağõ % 8,5 değerle en düşük ve Kervansaray Dağõ ile % 16,8 en yüksek değere sahiptir. Dumanlõ Dağõ İran-Turan ve Avrupa–Sibirya bitki coğrafyasõ bölgeleri geçiş kuşağõnda yer alõr. Geçiş kuşağõnda yayõlõş gösteren bitkiler daha geniş yayõlõşlõ olup endemizm oranõ diğer alanlara göre daha düşüktür. Kervansaray Dağõ İran- Turan bitki coğrafyasõ bölgesinin özelliklerini alanõmõza göre daha iyi yansõtmaktadõr.
Bölgeye lokalize olmuş çok sayõdaki bitki türü nedeniyle endemizm oranõ yüksektir.
Çizelge 4.1. Endemizm oranlarõ bakõmõndan çalõşma alanõ ile yakõn alanlarõn karşõlaştõrõlmasõ
Araştõrma alanõ İran-Turan bitki coğrafyasõ bölgesi içinde bulunduğundan, İran-Turan bölgesi elementi olan taksonlar % 30,2 (123)’lõk bir oranla ilk sõrada yer almaktadõr. Çalõşma alanõ Avrupa-Sibirya bitki coğrafyasõ bölgesine yakõn olmasõna
rağmen Akdeniz bitki coğrafyasõ bölgesi elementi olan taksonlar % 4.9 (20)’luk bir oranla ikinci sõrada yer almaktadõr. Avrupa-Sibirya bitki coğrafyasõ bölgesi elementleri % 3.9 (16)’luk bir oranla üçüncü sõrada bulunmaktadõr. Araştõrma alanõnda İran-Turan bölgesi elementlerinin birinci sõrada bulunmasõ normal bir durumdur. Ancak, Akdeniz bölgesi elementi taksonlarõn ikinci sõrayõ yer almasõnda çalõşma alanõnõn coğrafi konumunun etkili olduğu düşünülmektedir. Araştõrma alanõ Delice çayõ ve Kõzõlõrmak vadisine yakõn bulunmaktadõr. Alanda kõsmen çevresinden İzole olmuş ve daha õlõman bir iklimin hüküm sürdüğü vadiler oldukça boldur.
Bunun sonucu olarak çalõşma alanõnda Akdeniz bitki coğrafyasõ bölgesinde geniş yayõlõş gösteren Akdeniz elementli taksonlarõn yaşayabileceği mikro iklimler oluşmuştur.
Alanda tespit edilen tür ve tür altõ taksonlardan 248 (% 60.9) tanesinin yayõlõşõ geniştir veya bitki coğrafya bölgesi belirli değildir. Çizelge 4.2’de çalõşma alanõ ile yakõn çalõşma alanlarõn bitki çoğrafyasõ yönünden karşõlaştõrõlmasõ verilmiştir.
Çizelge 4.2. Bitki coğrafyasõ bakõmõndan çalõşma alanõ ile yakõn alanlarõn karşõlaştõrõlmasõ
Çizelge 4.2.’de görüleceği gibi diğer çalõşma alanlarõndaki geniş yayõlõşlõ bitkilerin oranõ ile çalõşma alanõmõzdaki oran birbirine az çok yakõndõr. Ancak bitki coğrafyasõ bölge elementlerinin dağõlõm oranlarõ arasõnda farklõlõk vardõr. Bu alanlardan Dumanlõ Dağõ İran-Turan ile Avrupa-Sibirya bitki coğrafyasõ bölgeleri arasõndaki geçiş kuşağõnda bulunur. Bu nedenle Dumanlõ Dağ’õnda her iki bitki coğrafyasõ bölgesine ait taksonlarõn bulunma oranlarõ birbirine yakõn çõkmõştõr.
Çalõşma alanõna yakõn olan Dinek ve Karagüney’de taksonlarõn bitki coğrafyasõna göre dağõlõmlarõ oldukça benzerdir. Bu durum, üç alanõn gerek mesafe olarak yakõn olmasõndan ve gerekse ekolojik olarak benzer şartlarõn etkisinde olmalarõndan kaynaklanmaktadõr. Oysaki, Kervansaray Dağõ İran-Turan bitki coğrafyasõ bölge özelliklerini gerek Dinek ve gerekse Karagüney Dağ’õna göre daha belirgin olarak taşõdõğõndan, alanda bu bölge elementi taksonlarõn oranõ fazla olmuştur.
En çok takson içeren ilk beş familya Çizelge 4.3.’de verilmiştir. Çalõşma alanõnõn büyük bir kõsmõnõn açõk bir vejetasyon tipi olan step ile örtülü olmasõ Fabaceae gibi Türkiye’de çok taksonla temsil edilen bir familyayõ birinci sõraya yerleştirmiştir. İkinci sõrada ise Asteraceae familyasõ bulunur. Bunun başlõca nedeni Asteraceae familyasõ taksonunun geniş ekolojik toleransa sahip oluşu ve bir çoğunun tohum yapõsõnda pappus bulunmasõdõr. Pappus, kaliksin farklõlaşmasõ ile oluşmuş tüysü bir yapõdõr. Bu nedenle özellikle step gibi açõk vejetasyon tiplerinde tohumlarõn kolay dağõlmasõnõ sağlar. Ayrõca Astereceae, ülkemizde en fazla taksonla temsil edilen familyadõr. Bu durum arştõrma alanõmõza yansõmõştõr.
Araştõrma alanõnda ayrõca, Lamiaceae, Brassicaceae ve Poaceae familyalarõ en çok tür içeren diğer üç familyadõr. Step açõk bir vejetasyon tipi olup özellikle õşõk etmeni için rekabet gözlenmez. Doğal olarak Türkiye florasõ’nda çok taksonu olan
familyalar bu tip alanlarda yüksek takson sayõsõ ile temsil edilirler. Işõk ve su gibi etmenlerin sõnõrlayõcõ olduğu alanlarda taksonlarõn yayõlõşõ sõnõrlanõr. Örneğin, ormanda õşõk sõnõrlayõcõ faktördür. Aynõ zamanda bu vejetasyon tipinde alt kõsõm rüzgara açõk değildir. Dolayõsõyla pappus gibi özel bir yapõ bulunduran ve bu yapõ sayesinde geniş alanlara yayõlan çoğu Astereceae familyasõ üyesi için orman iyi bir habitat değildir. Bu tip vejetasyonlarda, Türkiye floras’õnda çok taksonla temsil edilen familyalarõn sõralamasõ farklõlõk gösterir.
En çok takson içeren ilk beş familyanõn Türkiye florasõndaki sõralanõşõ Astereceae, Fabaceae, Lamiaceae, Brassicaceae ve Poaceae şeklindedir.(9) Çalõşma alanõnda en çok tür ve tür altõ takson içeren familyalarõn sõralamasõna bakõldõğõnda Türkiye florasõndaki dağõlõm ile yakõn bir şekilde uyum içerisinde olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.3. Araştõrma alanõnda en çok takson içeren ilk beş familya
FAMİLYA Tür ve tür altõ takson sayõsõ (%) Fabaceae 62 15.2
Astereceae 37 9.1 Lamiaceae 33 8.1
Poaceae 31 7.6
Brassicaceae 29 7.1
DİĞERLERİ 215 52.8
Çizelge 4.4’ de araştõrma alanõmõzdaki en çok takson içeren ilk beş cins verilmiştir. Çizelgeye göre ilk sõrayõ Astragalus alõr. Astragalus cinsi ülkemizin Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinin özellikle step olmasõ nedeniyle bu bölgelerde çok türle temsil edilir. Astragalus cinsi toplam takson sayõsõ bakõmõndan Türkiye florasõnda da
ilk sõrada yer alõr(9). Takson sayõsõ yönünden zengin familyalarõn yakõn çevrede yapõlan çalõşmalarla kõyaslanmasõ Çizelge 4.5’ de verilmiştir. Yakõn alanlarda yapõlan florostik çalõşma sonuçlarõ ile Delice (Kõrõkkale), Otakõşla (Çorum) ve Salmanlõ (Yozgat) arasõnda kalan bölge florasõ ile benzerlik göstermektedir.
Çizelge 4.4. Araştõrma alanõnda en çok takson içeren ilk beş cins
Çizelge 4.5. Araştõrma alanõnda bulunan en çok takson içeren familyalarõn diğer alanlarla karşõlaştõrõlmasõ yeni kayõt olarak tespit edilmiştir(24). Bu çalõşmada 26 tane yeni kare kaydõ bulunmuştur. B5 karesi için yeni olan taksonlarõn listesi şu şekildedir.
1) Alyssum lepidoto-stellatum (Brassicaceae) 2) Eryiõmum leptophyllum (Brassicaceae) 3) Geranõum disectum (Geraniaceae) 4) Euonymus verrucosus (Celastraceae) 5) Astragalus camptoceras (Fabaceae) 6) Astragalus campylorrhynchus (Fabaceae) 7) Astragalus noeanus (Fabaceae)
8) Astragalus warburgii (Fabaceae) 9) Astragalus tigridis (Fabaceae) 10) Astragalus polemoniacus (Fabaceae) 11) Astragalus hamzae (Fabaceae)
12) Võcõa sativa subsp. sativa (Fabaceae) 13) Trõgonella kotschyi (Fabaceae)
14) Prunus divaricata subsp. divaricata (Rosaceae) 15) Bunõum microcearpum subsp. bourgaei (Apiaceae) 16) Põmpenella corymbosa (Apiaceae)
17) Calendula suttruticago (Asteraceae)
18) Anthemis kotschyana var. kotschyana (Asteraceae) 19) Nonea pulla subsp. scabrisguamata (Borogõnaceae) 20) Orobanche alba (Orobanchaceae)
21) Marrubõum cephalanthium (Lamiaceae) 22) Stachys iberica subsp. iberica (Lamiaceae)
23) Salvõa candidissima subsp. candidissima (Lamiaceae) 24) Salvõa staminea (Lamiaceae)
25) Quercus cerris var. cerris (Fagaceae)
26) Sherardõa arvensis (Rubiaceae)
KAYNAKLAR
1. P. H. Davis ve I. C. Hedge, The Flora of Turkey; past, present and future, Candollea, 30, 331 (1975).
2. İ. Atalay, Türkiye Vejetasyon Coğrafyasõ, Ege Üniversitesi Basõmevi, Bornova-İzmir, (1994).
3. A. Güner, N, Özhatay, T. Ekim ve K. K. C. Başer (edl.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 11 (supplement), Edinburgh Univ. Press, Eddinburgh, (2000).
4. T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. H. Valentine, S. M.
Walters ve D. A. Webb (eds), Flora Europaea, Vol. 1-5, Cambridge Univ. Press, Cambridge, (1964-1980).
5. M. Zohary, Flora Palaestina, Vol. 1-4, The Israel Academy of Sciences and Humanities, Jerusalem, (1966-1985).
6. G. Evan and C. C. Townsend, Flora of Iraq, Vol. 1-8 Bagdad, (1974).
7. E. Boissier, Flora Orientalis, Vol 1-5, Geneve, (1867-1888).
8. P. H. Davis (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1-9, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, (1965-1985).
9. P. H. Davis, R. R. Mill ve K. Tan (edl.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol .10 (supplement), Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, (1988).
10. W. T. Stearn, Botanical Latin, Edinburgh, (1967).
11. A. Baytop, İngilizce- Türkçe Botanik Kõlavuzu, İ.Ü. Basõm evi ve Film Merkezi, İstanbul, (1998).
12. K. K. Brummitt ve C. E. Powell, Authors of Plant Names, Royal Botanic Gardens, Kew, (1992).
13. Harita Genel Müdürlüğü, 1:100.000 ölçekli Zonguldak- Kõrõkkale paftasõ, Ankara, (1962).
14. Topraksu Genel Müdürlüğü Kõzõlõrmak Havzasõ Topraklarõ, Ankara, (1974).
15. Kõrõkkale il Metorroloji Müdürlüğü, Meteoroloji Raporu, Kõrõkkale, (2005).
16. Y. Akman, İklim ve Biyoiklim, Palme yayõnlarõ, Ankara, (1980).
17. H. Walter, Kurak zamanlarõn tespitinde esas olarak kullanõlacak olan klima Diyagramõ, İst. Üniv. Or. Fak. Derg., Ser. 8, Cilt 8, Sayõ 2, (1960).
18. A. Duran ve H. Duman, Dumanlõ Dağõ (Çankõrõ) Florasõ. Tr. J. of Bot., 20, 143 (1996).
19. E. Hamzaoğlu, Kervansaray Dağõnõn Florasõ, OT Sist. Bot. Derg., 3,1 (1996).
20. A. A. Dönmez, Flora of Karagüney Mountain (Kõrõkkale), Tr. J. of bot.
26, 417 (2002).
21. Selman Ali Demir, Dinek Dağõnõn Florasõ, Kõrõkkale Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Haziran, (2002).
22. M. Zohary, Geobotanical Foundation of the Middle East, Vol. 1-2, Guastav Fõsher Verlag, Stutgart, (1973).
23. Y. Akman, Ecologia Mediterranea, Climats et bioclimats Mediterrane’ens En Turguie. VII, 73, (1982).
24. J. Donnr, Distrubition Maps to P. H. Davis, ‘‘Flora of Turkey, 1-10’’
Linzer Biol. Beitr J., 22, 381, (1990).