Kök/toprak üstü kuru ağırlık oranı

Buğday ve arpa çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerinde kök/toprak üstü kuru ağırlık

oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.14’de, ortalama değerler ve önemlilik gurupları

Çizelge 4.23’de, ortalama değerlere ait grafik Şekil 4.17’de verilmiştir. Sapa kalkma ve hasat

olum dönemlerinde çeşitler ve yıllar arasında fark 0.01 seviyesinde, yıl x çeşit interaksiyonu 0.01

seviyesinde önemli bulunurken, çiçeklenme sonu dönemde çeşitler arasındaki fark 0.01

seviyesinde, yıl x çeşit interaksiyonu 0.05 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 4.14).

Sapa kalkma döneminde araştırmanın birinci ve ikinci yılında ekmeklik buğday

çeşitlerinde kök/toprak üstü kuru ağırlığı oranı 0.42–0.86, makarnalık buğday çeşitlerinde 0.57–

0.81, arpa çeşitlerinde 0.38–0.49 arasında değişmiştir. İki yılın ortalaması olarak kök/toprak üstü

kuru ağırlık oranı ekmeklik buğdaylardan Konya 2002 ve Gerek 79 çeşitleri sırasıyla 0.64 ve 0.63

ile, makarnalık buğdaylardan Çeşit 1252 (0.69) ve Kunduru 1149 (0.69) aynı gurupta yer alırken,

arpa çeşitlerinden Larende (0.46) ve Karatay 94 (0.40) çeşitleri aynı gurupta yer almıştır (Çizelge

4.23). Araştırma sonuçlarına göre sapa kalkma döneminde ortalama değerler açısından arpanın

ekmeklik buğdaylardan %32.3 ve makarnalık buğdaylardan %37.7 daha düşük kök/toprak üstü

kuru ağırlığı oranına sahip olduğu tespit edilmiştir.

88

Çizelge 4.23. Arazi şartlarında tüplerde yetiştirilen buğday ve arpa çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerindeki kök/toprak üstü kuru ağırlık oranına ait ortalama değerleri ve önemlilik gurupları

Gelişme Dönemleri

Sapa Kalkma Dönemi Çiçeklenme Sonu Dönemi Hasat Olum Dönemi

Çeşitler I.Yıl II.Yıl Ort. I.Yıl II.Yıl Ort. I.Yıl II.Yıl Ort.

Konya 2002 0.42 c** 0.86 a 0.64 A** 0.16 ef* 0.19 b–e 0.17 B** 0.28 a** 0.16 bcd 0.22 A**

Gerek 79 0.42 c 0.83 a 0.63 A 0.16 def 0.18 c–f 0.17 B 0.17 bcd 0.14 d 0.16 B

Çeşit 1252 0.59 b 0.79 a 0.69 A 0.22 abc 0.23 ab 0.22 A 0.16 bcd 0.21 bc 0.18 AB

Kunduru 1149 0.57 b 0.81 a 0.69 A 0.26 a 0.20 bcd 0.23 A 0.22 ab 0.19 bcd 0.21 A

Larende 0.43 c 0.49 bc 0.46 B 0.17 def 0.16 def 0.16 B 0.21 bc 0.17 bcd 0.19 AB

Karatay 94 0.41 c 0.38 c 0.40 B 0.17 def 0.14 f 0.15 B 0.16 bcd 0.15 cd 0.16 B

Ort. 0.48** 0.69 0.59 0.19 0.18 0.19 0.20** 0.17 0.19

LSD 0.14 0.10 0.05 0.04 0.06 0.04

89

Şekil 4.17. Çeşitlerin farklı gelişme dönemlerinde kök/toprak üstü kuru ağırlığı oranına ait ortalama değerleri 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7

Sapa ka lkma dönemi Çiçeklenme sonu dönemi Ha sa t olum dönemi

K ö k /t o p ra k ü st ü k u ru a ğı rl ığ ı o ra n ı

Çiçeklenme sonu dönemde, araştırmanın birinci ve ikinci yılında ekmeklik buğday

çeşitlerinde kök/toprak üstü kuru ağırlık oranı 0.16–0.19, makarnalık buğday çeşitlerinde 0.20–

0.26, arpa çeşitlerinde 0.14–0.17 arasında değişmiştir. İki yılın ortalaması olarak kök/toprak üstü

kuru ağırlık oranı, ekmeklik buğdaylardan Konya 2002’de 0.17 ve Gerek 79’da 0.17, makarnalık

buğdaylardan Çeşit 1252’de 0.22 ve Kunduru 1149’da 0.23, arpa çeşitlerinden Larende’de 0.16

ve Karatay 94’de 0.15 olarak bulunmuştur (Çizelge 4.23). Araştırma sonuçlarına göre,

çiçeklenme sonu dönemde ortalama değerler açısından makarnalık buğdayın ekmeklik

buğdaydan ve arpadan daha yüksek kök/toprak üstü kuru ağırlık oranına sahip olduğu

belirlenmiştir.

Hasat olum döneminde, araştırmanın birinci ve ikinci yılında ekmeklik buğday

çeşitlerinde kök/toprak üstü kuru ağırlık oranı 0.14–0.28, makarnalık buğday çeşitlerinde 0.16–

0.22, arpa çeşitlerinde 0.15–0.21 arasında değişmiştir. İki yıl ortalaması olarak kök/toprak üstü

kuru ağırlık oranı, ekmeklik Konya 2002 ve Gerek 79 çeşitlerinde sırasıyla 0.22 ve 0.16 ile farklı

gurupta, makarnalık buğdaylardan Çeşit 1252 ve Kunduru 1149 sırasıyla 0.18 ve 0.21 değerleri

ile aynı gurupta, arpa çeşitlerinden Larende ve Karatay 94 0.19 ve 0.16 değerleri ile aynı gurupta

yer almıştır (Çizelge 4.23).

Sayed (2011), yabani arpa (Hordeum vulgare L. ssp. spontaneum) ve yazlık arpa çeşidi

Scarlett’in ve bunların melezlenmesi sonucu elde edilen F1 materyalinin iki yıl Scarlett çeşitiyle

geriye melezlenmesi sonucu elde edilen double haploid hatların kök özelliklerini incelenmesi

sonucu, yabani arpanın kök/sürgün oranının Scarlett çeşidinden daha fazla olduğunu ortaya

koymuştur. Tyagi ve ark. (2011), korelasyon çalışmalarında en önemli özelliğin kök uzunluğu

olduğunu, bunu sürgün uzunluğu ve kök/sürgün uzunluğu oranının takip ettiğini bildirmişlerdir.

Araştırmada, ekmeklik buğdayların sapa kalma, çiçeklenme sonu ve hasat olum

dönemlerinde ortalama kök/toprak üstü kuru ağırlık oranı sırasıyla 0.64, 0.17 ve 0.19, makarnalık

buğdayların 0.69, 0.23 ve 0.20, arpaların 0.43, 0.16 ve 0.18 olduğu bulunmuştur. Bu konu ile

ilgili yapılan araştırmalarda, Sandhu ve Laude (1958), buğday genotipleri ile yaptıkları saksı

denemelerinde, kök/toprak üstü kuru madde ağırlıkları oranının çeşitlere göre kardeşlenme

devresinde 0.212–0.283, erme devresinde 0.124–0.178 arasında bulunduğunu, Bondarenko

(1968), kışlık buğdaylarda kök/toprak üstü ağırlığı oranının sapa kalkmada 0.54, başaklanmada

0.20 ve tam ermede 0.14 olduğunu, Tsigankov (1970), kök/sap ağırlığı oranını çeşitlere göre

0.24–0.46 arasında değiştiğini, Tosun ve ark. (1973), saksı başına kök ağırlıklarını sapa kalkmada

2.16–4.26 g, ermede ise 4.36–8.26 g, kök/toprak üstü kuru madde ağırlığı oranlarının sapa

kalmada 0.259–0.669, erme devresinde ise 0.205–0.368, Selçuk (1994), kök/toprak üstü ağırlık

oranı sapa kalkma döneminde 0.191–0.264, erme döneminde ise 0.079–0.116 arasında

değiştiğini, Zhang ve Hu (2013), ekmeklik buğdayda kök/sürgün oranının hasat döneminde 0.1–

0.2 olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmacıların elde ettiği sonuçlara göre gelişme dönemleri

ilerledikçe kök/toprak üstü kuru ağırlığında önemli oranda düşüşlerin olması, bu araştırmada elde

edilen sonuçlarla örtüşmektedir.

Sapa kalkma dönemine göre hasat olum döneminde ekmeklik buğday, makarnalık buğday

ve arpanın kök/toprak üstü kuru ağırlık oranlarında sırasıyla %70.1, %71.7 ve %59.3 düşüş

olduğu tespit edilmiştir. Kök/toprak üstü kuru ağırlık oranları bakımından buğday ve arpanın

çiçeklenme sonu ve hasat olum dönemlerinde, sapa kalkma dönemine göre daha düşük değerler

verdikleri görülmektedir (Şekil 4.17). Bu durum, bitkilerin gelişmesinin ilerleyen aşamalarında

daha hızlı ve daha fazla toprak üstü aksamına göre daha az kök aksamı oluşturmasından

kaynaklanmıştır. Çünkü, buğday ve arpanın ortalama kök gelişiminin %55.3’ü, toprak üstü

aksamının ise %84.6’sının sapa kalkma döneminden sonra oluştuğu ve kök gelişimine göre

toprak üstü aksamında daha fazla artışın olduğu görülmüştür (Çizelge 4.17). Kök ve sürgün

gelişimi arasında uygun bir dengenin bulunması gerektiğini, birinin çok sınırlı ya da aşırı

gelişmesinin diğerinin zararına yol açacağı bildirilmiştir (Selçuk, 1994).