Sekonder kök sayısı

Buğday ve arpa çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerinde sekonder kök sayısına ait

varyans analiz sonuçları Çizelge 4.13’de, ortalama değerler ve önemlilik gurupları Çizelge

4.19’da, ortalama değerlere ait grafik Şekil 4.13’de verilmiştir. Ayrıca tüpte yetiştirilen

bitkilerin sapa kalkma dönemi ve hasat olum dönemlerinde, kök ve toprak üstü kısımlarının

büyüme değerlerindeki değişim oranları Çizelge 4.17’de verilmiştir.

Sapa kalkma

döneminde çeşitler ve yıllar arasında fark 0.01 seviyesinde, yıl x çeşit interaksiyonu 0.01

seviyesinde önemli bulunmuştur. Çiçeklenme sonu döneminde çeşitler arasında 0.01

seviyesinde, hasat olum döneminde ise çeşitler ve yıllar arasındaki fark 0.01 seviyesinde,

yıl x çeşit interaksiyonu 0.05 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 4.13).

Sapa kalkma döneminde, araştırmanın birinci ve ikinci yılında ekmeklik buğday

çeşitlerinde bitki başına sekonder kök sayısı 22.8–50.3 adet, makarnalık buğday

çeşitlerinde 24.6–32.4 adet, arpa çeşitlerinde 31.9–43.8 adet arasında değişmiştir. İki yıllık

ortalamalara göre sapa kalkma döneminde ekmeklik buğday, makarnalık buğday ve arpa

çeşitlerinde sekonder kök sayıları cins ve türler bazında birbirine yakın olmuş ve ekmeklik

68

Çizelge 4.19. Arazi şartlarında tüplerde yetiştirilen buğday ve arpa çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerindeki sekonder kök sayısına (adet) ait ortalama değerleri ve önemlilik gurupları

Gelişme Dönemleri

Sapa Kalkma Dönemi Çiçeklenme Sonu Dönemi Hasat Olum Dönemi

Çeşitler I.Yıl II.Yıl Ort. I.Yıl II.Yıl Ort. I.Yıl II.Yıl Ort.

Konya 2002 49.8 ab** 22.8 f 36.3 A** 59.7 48.5 54.1 CD** 74.4 b* 48.8 de 61.6 BC**

Gerek 79 50.3 a 24.8 ef 37.5 A 62.9 56.9 59.9 BC 72.3 b 57.0 cde 64.6 B Çeşit 1252 32.4 cd 28.4 def 30.4 B 47.4 47.3 47.4 D 57.5 cd 51.4 de 54.5 CD Kunduru 1149 27.6 def 24.6 f 26.1 B 53.2 49.7 51.4 CD 51.5 de 48.0 e 49.8 D Larende 43.0 b 31.9 cde 37.4 A 77.7 70.0 73.9 A 83.9 a 70.8 b 77.3 A Karatay 94 43.8 ab 35.7 c 39.7 A 68.4 69.9 69.1 AB 71.0 b 66.1 bc 68.5 AB Ort. 41.1 ** 28.0 34.6 61.6 57.0 59.3 68.4 ** 57.0 60.9 LSD 7.2 5.1 11.6 9.3 8.8 **P<0.01, *P<0.05

69

Şekil 4.13. Çeşitlerin farklı gelişme dönemlerinde sekonder kök sayısına ait ortalama değerleri 0 10 20 30 40 50 60 70 80

Sapa kalkma dönemi Çiçeklenme sonu dönemi Ha sat olum dönemi

S ek o n d er k ö k s a y ıs ı (a d et )

buğday çeşitleri ile arpa çeşitleri aynı gurupta (A) yer almışlardır. Makarnalık buğday

çeşitlerinde sekonder kök sayısı daha düşük olmuş ve 2. gurupta (B) yer almıştır. Ancak

makarnalık buğday çeşitleri arasında da istatistikî anlamda bir farklılık bulunmamıştır

(Çizelge 4.19).

Araştırmada materyal olarak kullanılan genotiplerin çiçeklenme dönemlerinde

belirlenen sekonder kök sayısı incelendiğinde (Çizelge 4.19), yıllar arasında önemli bir

farklılığın olmadığı ancak genotipler arasında farklılığın önemli olduğu görülmektedir.

Buna göre ekmeklik ve makarnalık buğdaylardan kuru şartlar için geliştirilen Gerek 79

(59.9 adet) ve Kunduru 1149 (51.4 adet)’un bitki başına sekonder kök sayısı, sulu şartlar

için geliştirilen Konya 2002 (54.1 adet) ve Çeşit 1252 (47.4 adet)’den daha fazla olmuştur.

Arpada ise buğdaydaki sonuçlardan farklı olarak sulu şartlar için geliştirilen Larende’nin

sekonder kök sayısı 73.9 adet ile kuru şartlar için geliştirilen Karatay 94’ün sekonder kök

sayısından (69.1 adet) daha yüksek bulunmuştur. Bu durum sulu ve kuru şartlar için

geliştirilen genotiplerin sekonder kök sayılarının cinslere göre farklı olabileceğini

göstermektedir.

Hasat olum döneminde genotiplerin sekonder kök sayısındaki değişim gerek yıllara

göre gerekse çeşitlere göre farklı olmuştur. Araştırmanın 1. yılında genel olarak tüm

çeşitlerde sekonder kök sayısı 2. yıldakinden daha yüksek bulunmuştur. Bu durum iklim ve

toprak şartlarından kaynaklanmış olabilir. Çeşitleri iki yılın ortalaması üzerinden

değerlendirdiğimizde ekmeklik çeşitlerin kök sayısındaki değişim çiçeklenme sonu dönemi

ile benzer olmuş ancak makarnalık çeşitlerde farklı sonuç ortaya çıkmış ve bu dönemde

sekonder kök sayısı, çiçeklenme sonu dönemden farklı olarak kuru şartlar için geliştirilen

Kunduru 1149’un kök sayısı (49.8 adet) sulu şartlar için geliştirilen Çeşit 1252’den (54.5

adet) daha düşük bulunmuştur. Bu durum farklı gelişme dönemlerindeki sekonder kök

sayısının gerek yıllara ve gerekse genotipin sulu veya kuru karakterine göre farklılık

gösterebileceğini göstermektedir (Çizelge 4.19).

Selçuk (1994), Adana’da 9 ekmeklik buğday çeşit ve hattının sapa kalkma ve erme

dönemlerinde 18x18x12 cm boyutlarındaki saksılarda kök ve toprak üstü büyümesi ve

bunlar arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla yaptığı bir araştırmada sapa kalma

döneminde genotiplerin kök sayısını 16.0–23.8 adet olduğunu ve bu farklılıkların

genotiplerin genetik yapılarındaki farklılıklardan kaynaklandığını bildirmiştir.

Araki ve Lijima (2001) mekanik stresli ve stres olmaksızın uzun tüplerde yetiştirilen

yüzlek ve derin köklü kışlık japon buğday çeşitlerinde yaptıkları bir araştırmada, yüzlek

köklü Shiroganekomugi çeşidinde seminal (primer) ve nodal (sekonder) köklerin derine

inmediğini, en dibe ulaşan 9 kökten 6 tanesinin seminal kök olduğunu, derin köklü

Mutsubenkei çeşidinde ise seminal köklerin yanı sıra koleoptilar köklerin bulunduğunu,

nodal köklerin 1.3 metreye ulaştığını bildirmişlerdir. Mekanik stres şartları altında, her iki

çeşidin primer köklerinin de derine ulaşabildiğini, derin köklü çeşitte seminal köklerin

yanında nodal köklerin de toprakta derine ulaşabilen kuvvetli, pozitif bir yerçekimine sahip

olduğu gözlemlenmiştir. Quin (2003) primer köklerin toprakta daha derine inebildiğini,

nodal (sekonder) köklerin ise 30 cm toprak derinliğine inebildiğini bildirmiştir

Tsigankov (1970) tarafından

yazlık buğdayın kök sisteminin gelişme

parametrelerini belirlemek amacıyla farklı ekolojilere ait 15 buğday çeşidiyle yaptığı bir

araştırmada, sekonder kök sayısının ekmeklik buğdaylarda 14.3–32.0 adet, makarnalık

buğdaylarda ise 9.8–19.5 adet arasında değiştiğini ve ekmeklik buğdayın makarnalık

buğdaydan daha fazla sekonder kök sayısına sahip olduğunu bildirmiştir. Bu araştırmada

elde edilen sonuçlara göre, sapa kalkma döneminde, ekmeklik buğday ve arpanın

makarnalık buğdaydan daha fazla sekonder kök sayısına sahip olduğu, çiçeklenme sonu ve

hasat olum dönemlerinde arpanın buğdaydan daha fazla sekonder kök sayısına sahip olduğu

tespit edilmiştir.

Bu araştırmada iki yıllık ortalama sekonder kök sayısı değerleri açısından

değerlendirdiğimizde, hasat olum dönemine göre sapa kalma döneminde sekonder köklerin

ekmeklik buğdayda % 58.5’i, makarnalık buğdayda % 54.1’i ve arpada %53.2’ü sapa

kalkma döneminde gelişmiştir (Çizelge 4.17). Buna göre buğday ve arpanın sapa kalkma

dönemine kadar sekonder kök sayısının yaklaşık %50’sini oluşturduğu ve sonuç olarak

sapa kalkma döneminden sonra da sekonder kök sayında önemli bir artışın olduğu tespit

edilmiştir (Çizelge 4.17).

Sekonder kök sayıları bakımından çeşitlerin çevre ve toprak şartlarına verdiği tepki

sapa kalkma döneminde çok daha fazla olurken, çiçeklenme ve hasat olum dönemlerinde

nispeten daha düşük olmuştur. Çevre ve toprak şartlarına bağlı olarak araştırmanın her iki

yılında da çiçeklenme döneminden sonra ortalama sekonder kök sayısında çeşitlerde bir

miktar artış ve/veya azalış olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.19).