Toprak Örneklerinin PAH Değerleri

Kocaeli‘deki rafineri 0 noktası alınarak hakim rüzgar yönünde belirli aralıklarla güneydoğu ve kuzeybatı doğrultusunda 17 farklı noktadan toprak numunesi alınmıştır. Numune alma noktaları rafineriden itibaren güneydoğu ve kuzeybatı doğrultusunda 15 km uzaklığa kadar, farklı toprak kullanım alanlarından alınmıştır. Bunun nedeni Kocaeli’de iç içe geçmiş kentsel alan, endüstriyel alan, tarımsal ve kırsal alandır. Alınan numunlerin 6 tanesinde tutarlı sonuçlar elde edilmiştir. Topraktaki PAH değerleri rafinerinin güneydoğu yönünde 1 km ve 5 km uzaklıktaki mesafeden alınan örnekler ile kuzey batı yönünde 1 km, 3 km, 5 km ve 10 km mesafe uzaklıktan alınan örnekler için tespit edilebilmiştir. Bu çalışmada bulunan topraktaki PAH değerleri Çizelge 7.1’de verilmiştir.

Çizelge 7.1 : Deney sonuçlarından elde edilen topraktaki PAH konsantrasyonları ve TKKY ile karşılaştırılması(µg/kg).

PAH G 5km G 1km K 1km K 3km K 5km K 10km Tkky ₂₀₁₀ Naftalen 194 1053 2029 690 167 1998 1147000 Asenaftilen 36 135 294 151 30 520 - Asenaften 0 11 35 7 0 38 3441000 Floren 11 84 160 61 18 189 2294000 Fenantren 34 46 85 36 63 150 - Antrasen 2 1 3 2 6 19 17203000 Florenten 10 7 12 8 98 94 2294000 Piren 7 5 6 8 119 85 1720000 Benzo(a)antrasen 2 0,5 1 3 80 28 600 Krisen 6 2 2 7 100 63 62000 Benzo(b)florenten 8 0,7 1 7 108 60 600 Benzo(k)florenten 4 0 0,5 6 99 47 6000 Benzo(a)piren 3 0 0 6 77 51 60 Đndeno(1,2,3-cd)piren 3 0 0 0,07 96 75 600 Dibenzo(a,h)antrasen 0 0 0 0 0 0 60 Benzo(g,h,i)perilen 6 0 0 0 70 60 - Toplam 16 PAH konsantrasyonu 328 1346 2631 994 1100 3510 -

98

Topraktaki PAH konsantrasyonları 15 PAH türü için mesafeye bağlı olarak Şekil 7.1’de verilmiştir. Naftalen değeri yüksek konsantrasyonlarda olduğu için grafikte diğer türlerin görünmemesine neden olduğundan Şekil 7.2’de verilmiştir.

0 100 200 300 400 500 600 G 5km G 1km K 1km K 3km K 5km K10km mesafe (km) k o n s a n tr a s y o n ( µ g /k g ) Asenaftilen Asenaften Floren Fenantren Antrasen Florenten Piren Benzo(a)antras en Krisen Benzo(b)florenten Benzo(k)florenten Benzo(a)piren Đndeno(1,2,3-cd)piren Dibenzo(a,h)antrasen Benzo(g,h,i)perilen

Şekil 7.1 : Mesafeye bağlı olarak 15 PAH türünün konsantrasyonları (µg/kg).

0 500 1000 1500 2000 2500 G 5km G 1km K 1km K 3km K 5km K10km mesafe (km) k o n s a n tr a s y o n ( µ g /k g ) Naftalen

Şekil 7.2 : Mesafeye bağlı olarak Naftalen konsantrasyonları (µg/kg).

Rafineri bölgesinden itibaren hakim rüzgar yönünde kuzey batı yönünde alınan numunelerden 1 km uzaklıkta 2631 µg/kg, 3 km uzaklıkta 994 µg/kg, 5 km uzaklıkta 1100 µg/kg, 10 km’de 3510 µg/kg bulunmuştur. Kuzey yönündeki 3 ve 5 km arasında TEM ve E–5 yolları bulunmaktadır.

Hakim rüzgar yönünde rafinerinin güneydoğusundaki 1. km istasyon yine körfez bölgesine denk gelmiştir. Bu noktadaki PAH konsantrasyonu 1346 µg/kg’dır. Yine aynı yönde olan 3. km denize denk geldiğinden numune alınamamıştır. 5. km ise hemen körfezin diğer kıyısına Gölcük sahile denk gelmiştir. Bu noktada PAH

99

konsantrasyonu 328 µg/kg bulunmuştur. Deney sonuçlarına bakıldığında Gölcük bölgesinden alınan numunenin PAH konsantrasyonu kuzey yönünden alınan numunelere göre düşük çıkmıştır. Bunun nedeninin rafinerinin güney yönündeki 1 km’den sonrasının 5 km mesafe uzaklığa kadar denize denk geldiğinden dolayı PAH türlerinin deniz suyunda ve sedimentlerde toplanmış olabileceği düşünülmüştür. Literatür çalışmalarında belirtilen Kocaeli için yapılmış bir TÜBĐTAK çalışmasında körfeze giren PAH kaynakları ve seviye tespiti yapılıp Tüpraş’ın güneyinde bulunan körfezdeki sediment örneklerinde yüksek miktarda PAH kirliliği gözlemlenmiştir (Karakaş ve diğ., 2004). Bu çalışma göz önüne alındığında etkili PAH türlerinin önemli bir miktarının deniz suyunda ve sedimentlerde bulunduğu düşünülmektedir. Gölcük bölgesinde kuzey numunelerine göre düşük PAH konsantrasyonunun diğer bir nedeni kuzeye göre daha az endüstriyelleşme olması ve trafik yoğunluğunun az olması olabilir. Yine yukarıda bahsedilen Tübitak çalışmasında yapılan faktör analizinde belirlenen bir faktörde Naftalen ve Asenaftenin yüksek yüklerde çıktığı belirtilmiştir. Naftalen ve Asenaften gibi iki önemli iz bileşiğinin bu faktörde çıkmış olması kaynak türünün, yanmamış fosil yakıtlar, petrol rafinerilerinden ve/veya tanklarından buharlaşan hafif PAH’lar, ağaç işlerinde koruma maçlı kullanılan kimyasallar ve karbon siyahı üretim tesislerinin olduğuna işaret ettiği belirtilmektedir (Karakaş ve diğ., 2004).

IPCS, 1998’de de, Naftalen ve Türevleri, rafineri içinde PAH’ın %85’i 2 – 3 halkalı bileşikler, PAH’ın %94’ü, 5 halkalı bileşikler, PAH’ın _{∼ %0,1’i olarak verilmiştir.} Yine böyle olduğu düşünüldüğünde yaptığımız çalışmada bulunan Naftalenin kaynağının büyük kısmının rafineri olduğu anlaşılmaktadır. Daha önceden yapılan TÜBĐTAK çalışmasında Körfez’de incelenen sedimentlerdeki Tüpraş kaynaklı PAH’ların çok yüksek konsantrasyonda olduğu bildirilmiştir. Bu sonuç bizim kanımızı destekleyebilecek niteliktedir. Rafinerinin güneydoğu yönündeki 1 km’den 5 km’ye kadar deniz olduğu için yüksek molekül ağırlıklı PAH bileşiklerinin denize çöktüğü, düşük molekül ağırlıklı naftalenin ise uzak mesafelere kadar taşındığı düşünülmektedir. Kuzey batı yönünde ve güneydoğu yönünde 1.km’lerden alınan numulerde naftalen, asenaftilen, floren ve fenantren gibi düşük molekül ağırlıklı 2–3 halkalı bileşikler diğer türlere göre yüksek miktarda bulunmuştur. Rafineriden 3 km uzakta kuzeybatı yönünde bulunan diğer noktada ise, 1.km’lerdeki baskın türler diğer türlere göre yüksek konsantrasyonda olmasına karşılık, 1. km’deki değerlere göre

100

hemen hemen yarı yarıya düşüş gözlenmiştir. Kuzeybatı yönünde 5. km’den alınan numunede ise literatür çalışmalarında büyük olasılıkla trafik kaynaklı olduğu belirtilen benzo(k)floranten, benzo(g,h,i)perilen, indeno(1,2,3-cd)piren, krisen, florenten ve naftalen baskın olarak görülmektedir. Düşük molekül ağırlıklı bileşiklerin konsantrasyonlarında önemli miktarda düşüş gözlenmiştir. Bunun nedeni rafineriden kuzey yönünde 5 km uzaklıktan alınan numune istasyonunun hemen alt tarafında bulunan TEM ve D–100 karayolları olduğu düşünülmektedir. Kuzeybatı yönünde 10. km’den alınan numunede ise naftalen, asenaftilen, floren ve fenantren yüksek oranda gözlenmiştir. 5.km ye göre trafik kaynaklı PAH bileşiklerinde düşüş gözlenmiştir. Düşük molekül ağırlıklı naftalen, asenaftilen, floren, florenten gibi bileşik konsantrasyonlarında artış gözlenmiştir. Genellikle merkez alınan noktaya uzak olan mesafelerde bulunmuş olması da, hava ortamında taşınabilirlik etkisinin olduğunu göstermektedir. Toplam PAH konsantrasyonunun yüksek değerlerde bulunduğu, merkeze yakın nokta (kuzeybatı yönünde 10. km), bir yamaç şeklinde olup, potansiyel kirlilik kaynağı olduğu düşünülen bacaların yüksekliği dikkate alındığında, rüzgarla taşınım ile gelen kirliliğin bu bölgede yamaca çarparak çökeldiği düşünülmektedir. 5 km’de bulunan yüksek molekül ağırlıklı bileşikler ise 10 km’den alınan numunelerde mesafeye bağlı olarak kısmen düşüş gözlenmiştir. En yüksek toplam PAH konsantrasyonunun bulunduğu kuzeybatı yönünde 10. km’den alınan numunelerde bu değerin nedeni naftalen ve asenaftilen gibi düşük molekül ağırlıklı PAH bileşiklerinin yüksek konsantrasyonlarda olup uzak mesafelerden bu yamaca taşınıp çökelebilir olabilmesi ve aynı zamnda 5. km ‘ye yakın mesafede bulunan yoğun trafik yollarından kaynaklanan PAH bileşiklerinin birlikte etkisi olduğu düşünülmektedir.

Bulunan tüm PAH türlerinin konsantrasyonlarının 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik çerçevesinde değerlendirmesi yapıldığında bulunan değerler yönetmelikteki değerlerden çok düşüktür. Sadece trafiğin yoğun olduğu bölge olan 5. km’de önemli kanserojen PAH türlerinden olan benzo(a)piren’in yönetmelik değerini aştığı, 10. km’den alınan örnekteki benzo(a)piren miktarının ise yönetmelikteki değere çok yaklaştığı görülmektedir.

101